مقدمه
اگر بخواهیم ذره‌ای از اجر رسالت پیغمبر را بپردازیم که فرمود: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»[1] ((اى پیامبر! به مردم) بگو: من از شما بر این (رسالت خود) هیچ مزدى جز مودّت نزدیكانم را نمى‌خواهم.) بایسته است به این خاندان نزدیک شویم و با شناسایی بیشتر حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از معارف ایشان بهره‌مند شویم.
فاطمه سلام‌الله‌علیها وغربت امیرالمؤمنین
امام سجاد علیه‌السلام در روایتی می‌فرماید[2]: پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها سراغ قبر همه شهدا می‌رفتند؛ اما سر قبر حمزه سیدالشهداءگریه می‌کردند. فردی می‌گوید: یکی از روزها کنار قبر حمزه رفتم، در آن‌جا فاطمه سلام‌الله‌علیها را در حال گریه دیدم. مقداری فرصت دادم تا گریۀ فاطمه سلام‌الله‌علیها آرام گرفت، بر او وارد شدم، پس از سلام گفتم:
«یا سَیدَةَ النِّسْوَانِ قَدْ وَ اللَّهِ قُطِعَتْ أَنْیاطُ قَلْبِی مِنْ بُكَائِک»
«به خدا قسم با گریه‌هایت رگ قلب مرا پاره کردی!»
حضرت فرمود: «حق بر من این است که گریه کنم.» گفتم: «سؤالی ذهن من را به خود مشغول کرده است! اجازه می‌خواهم تا سوالم را مطرح کنم؟» حضرت فرمود: «بپرس.» عرض کردم: «آیا پیامبر قبل از رحلتشان، به امامت امیرالمؤمنین تصریح کرد؟» پاسخ فرمود:
«وَاعَجَبَاهْ أَ نَسِیتُمْ یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ»
«آیا تو غدیر را فراموش کردی؟»
عرض کردم:
«قَدْ كَانَ ذَلِک وَ لَکنْ أَخْبِرِینِی بِمَا أَسَرَّ إِلَیک»
«بله، غدیر بوده است؛ اما شما هم مطلبی بگویید.»
حضرت فرمود:«خدا را بر این گفته‌ام شاهد می‌گیرم!» این گواه گرفتن خدا نشان غربت اهل بیت است!
از پیغمبر شنیدم که فرمود:«علی بهترین است و فرزندانش بهترین‌اند، اگر تابع علی و فرزندان علی باشی هم هدایت کننده‌اند و هم هدایت‌شده و اگر به علی پشت کنید، تا قیامت بین شما درگیری است!»
گفتم: «خانم! حق، گرفتنی است، اگر حق با علی است، چرا برای گرفتن حقش هیچ اقدامی نمی‌کند؟!» حضرت فرمود: پیغمبر فرموده است: «مَثَلُ الإِمامِ مَثَلُ الكَعبَةِ؛ إذ تُؤتى ولا تَأتی»[3] «مَثَل امام، مَثَل کعبه است که باید به سویش حرکت کنند، نه این که او به جانب مردم رود. » قانوناً مردم باید سراغ کعبه بروند و عرض ادب و اعلام ارادت بکنند و خودشان را به کعبه بچسبانند، نه اینکه کعبه سراغ مردم بیاید.!»
حضرت با این گفتار تبیین می‌کند که امام باید خواهان داشته باشد! امام خود را به خلق تحمیل نمی‌کند، بایسته است که مردم با مقدماتی، خود را به امام برسانند؛ در حالی که این کعبه، غریب و تنها و مهجور مانده است!
فاطمه سلام‌الله‌علیها از اینکه مردم علی را تنها گذاشتند، آزرده‌خاطر است. مردم، تمام اولویت‌ها را در زندگی‌شان لحاظ می‌کنند؛ اما امام زمان، اولویت آخر آن‌هاست! علت اصلی گریه‌ها و اندوه فاطمه سلام‌الله‌علیها این است که علی علیه‌السلام را رها کردند! حضرت، آن‌قدر سوخت که شمع وجودش در مدت زمان کوتاهی ذوب شد. فاطمه سلام‌الله‌علیها طاقت ندارد گِرد کعبه را خالی ببیند!
مسجدالحرام با مساجد دیگر متفاوت است، فرد ناپاک، در مساجد دیگر می‌تواند از یک درب وارد و از درب دیگر خارج شود؛ اما نمی‌تواند وارد مسجد الحرام شود! لازمه نزدیک شدن به کعبه، طهارت است. افرادی که نجاست حب دنیا آنها را آلوده کرده است، نمی‌توانند خودشان را به کعبه بچسبانند!
هر صبح که به امام زمان سلام می‌دهیم، به خانم عرض میکنیم: «سراغ آقا زاده‌تان می‌رویم و عرض ادب میکنیم؛ بلکه تألم خاطر شما مرتفع شود و دل سوختۀ شما التیام یابد.
تمام غصه حضرت آن است که مردم کسی را مقدم کردند که خدا او را مؤخر کرده بود و کسی را مؤخر کردند که خدا او را مقدم کرده بود! طبق میل خودشان نظر دادند و طبق رأی خودشان عمل کردند! مشکل آنان نشنیدن آیات الهی نبود! بلکه مشکلشان کوردلی بود ! نمی‌فهمیدند که با انتخابشان تا قیامت به انسانیت چه صدمه‌ای وارد می‌کنند!
سپس حضرت، آنها را نفرین می‌کند واین آیه از قرآن را می‌خواند:
«فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ»[4]
«بر آنان نگون‌سارى باد و (خداوند) اعمالشان را نابود گردانيد.»
و در ادامه می‌فرماید: «خدایا به تو پناه می‌برم از گمراهی بعد از هدایت.»؛ یعنی آنها، صورت صحیح مسئله را می‌دانستند؛ اما دنیاطلبی مانع ادامۀ مسیر صحیح آنها شد.
این دغدغۀ فاطمه سلام‌الله‌علیهاست، تمام غصۀ این ایام فاطمه سلام‌الله‌علیها همین است. این غصه برای امروز زندگی ما هم هست؛ اگر آن‌قدر سرگرم زندگی مادی‌مان هستیم که امام خود را فراموش کرده‌ایم؛ ما نیز موجب غصه و اندوه فاطمه‌ایم!
دفع آفات مختلف با دعای فاطمه
فاطمه سلام‌الله‌علیها دعا کرده است که ما گرفتار آفات، به خصوص آفت حب دنیا نشویم. اگر تا این ساعت از زندگیمان از جهالت و معصیت و بی‌معرفتی نسبت به امام دور هستیم، از آفات مختلف اخلاقی و اعتقادی و عملی مصون هستیم، اثر دعای فاطمه سلام‌الله‌علیهاست.
فاطمه سلام‌الله‌علیها بر خود لازم می‌داند که فرزندانش را دعا کند، همان‌طور که خود را ملزم می‌داند اهل بیت و ارحامش را دعا کند:
«أُعِیذُ أَهْلَ بَیتِ النَّبِی مُحَمَّدٍ صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَ‌آلِهِ وَ نَفْسِی وَ دِینِی وَ ذُرِّیتِی وَ مَالِی وَ وُلْدِی وَ أَهْلِی وَ قَرَابَاتِی وَ أَهْلَ بَیتِی وَ كُلَّ ذِی رَحِمٍ لِی دَخَلَ فِی الْإِسْلَامِ أَوْ یدْخُلُ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ وَ حُزَانَتِی وَ خَاصَّتِی وَ مَنْ قَلَّدَنِی دُعَاءً أَوْ أَسْدَى إِلَی یداً أَوْ رَدَّ عَنِّی غِیبَةً أَوْ قَالَ فِی خَیراً أَوْ اتَّخَذْتُ عِنْدَهُ یداً أَوْ صَنِیعَةً وَ إِخْوَانِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ»[5]
«خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله، جان، مال، فرزندان، خویشان و اهل بیتم، و هر فردی از بستگانم که مسلمان شده،
و همسایگان و برادرانم، و هر که از زنان و مردان مؤمن که برای من دعا کرده‌اند، یا کار نیکی در حق من انجام داده‌اند،
یا نعمتی را به من ارزانی داشته‌اند، همگی اینها را به خداوند و به اسماء تامش که کامل و شامل همه چیز است
و هیچ خوب و بدی بر آنها راه ندارد، پناهنده می‌دارم.
در همین دعا فاطمه سلام‌الله‌علیها برای ما بسم الله گفته است؛ یعنی به شما مُهر می‌زنم، مُهری که در عالم حیران نمانید و گم نشوید!
«بِسْمِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ بَیتِ النَّبِی مُحَمَّدٍ صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَ‌آلِهِ بِسْمِ اللَّهِ عَلَى نَفْسِی وَ دِینِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِی وَ مَالِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَى كُلِّ شَیءٍ أَعْطَانِی رَبِّی بِسْمِ اللَّهِ عَلَى أَحِبَّتِی وَ وُلْدِی وَ قَرَابَاتِی بِسْمِ اللَّهِ عَلَى جِیرَانِی الْمُؤْمِنِینَ وَ إِخْوَانِی وَ مَنْ قَلَّدَنِی دُعَاءً أَوْ اتَّخَذَ عِنْدِی یداً أَوْ ابْتَدَأَ إِلَی بِرّاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ»[6]
«برای اهل بیت پیامبر و بر خودم و دینم بسم الله می‌گویم. و برای خانواده‌ام و مالم و هر آنچه پروردگارم به من عطا کرده است، و برای هرکسی که مرا و فرزندانم و خویشاوندانم را دوست دارد و برای همسایگان مؤمنم و برادرانم و هر که از زنان و مردان مؤمن که برای من دعا کرده‌اند، یا کار نیکی در حق من انجام داده‌اند، بسم‌الله می‌گویم.»
همین قدمی که برداشتیم و در مجلس عزای حضرت زهرا شرکت کردیم، اثر دعای فاطمه است. هر دفع شری از زندگی ما با دعای آن مادر است! هر قدم خیری که برای کسی برداریم و هر آنچه خیر در زندگی ماست، با دعای آن مادر است، اگر اموری را سالیان سال است، بدون انحراف انجام می‌دهیم، به این علت است که بسم‌اللهِ شروع آن امور را، مادرمان گفته است. بنابراین دفع شر از زندگی ما با استعاذه اوست، با بسم الله اوست که زندگی ما مستقیم و معتدل می‌شود.
دعای فاطمه برای گنهکاران امّت
اسماء می‌گوید: «دختر پیغمبر در روز آخر عمر شریفشان، خدا را به پدر، همسر، پسران و دخترانشان قسم می‌داد و برای گنهکاران امت پیغمبر طلب مغفرت می‌کرد.»؛ یعنی خدایا، روی زشتی‌های آنها پرده بینداز تا به چشم نیاید. اگر خدا اعتبار و آبرویی به ما داده است که در طول زندگی عیوب ما فاش نمی‌شود؛ در حالی که می‌دانیم، هریک از ما چه‌قدر عیب داریم؛ به این جهت است که یک مادر برای معصیت کاران امّت پدرش، دعا کرده است.
نصرت در زمان ظهور، آرزوی فاطمه
فاطمه سلام‌الله‌علیها آرزو دارد ایام ظهور فرزتدش را ببیند؛ ایامی که منادی در عالم ندا می‌کند:
«بَقِیتُ اللَّهِ خَیرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»[7]
«آنچه خداوند (براى شما) باقى گذارده برايتان بهتر است اگر ايمان داشته باشيد.»
در پایان همین دعا، حضرت زهرا می‌فرماید:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد َوَ ارْزُقْنِی نَصْرَهُمْ وَ أَشْهِدْنِی أَیّامَهُم»
«خدایا، کمک کردن به زمان ظهور را روزی من کن و مرا شاهد ایامی قرار بده که اهل بیت،کل عالم را تحت تسخیر قرار می‌دهند.»
نصرت امام زمان، چه امر خطیری است که فاطمه با آن همه کمالات از خدا طلب می‌کند، یکی از روزی‌های ایشان، کمک کردن در آن دوره باشد! اگر می‌خواهیم، برای دختر پیغمبر کاری انجام دهیم، به نیابت از ایشان بگوییم: «اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج».
عبور از غصه‌ها با دعای فاطمه
حضرت در دعایی که مشهور است به دعای کامله یا دعای معروف، می‌فرماید:
«اللَّهُمَّ فَرَجَهُمْ وَ فَرَجِی وَ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَهْمُومٍ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَات»
دختر پیغمبر برای رفع اندوه تمام غصه‌دارهای مؤمن دعا کرده است تا در گرفتاری ذوب نشوند؛ بلکه از آن عبور کنند! فاطمه برای تمام مؤمنین و مؤمنات دعا کرده تا در بندگی حق باقی بمانند نه در اسارت غصه‌ها!
امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید:«هنگام شدت بیماری مادرم، یکی از دعاهای ایشان در بستر این بود:
«یا حَی یا قَیّومُ بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ فَأَغِثْنِی اللَّهُمَّ زَحْزِحْنِی عَنِ النَّارِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ وَ أَلْحِقْنِی بِأَبِی مُحَمَّدٍ»[8]
«ای خدای زنده و توانا ! پناه می آورم به رحمت تو، پس به من پناه بده و مرا از آتش دوزخ دور گردان و به بهشت وارد کن و مرا به پدرم محمد (ص) ملحق فرما!»
فاطمه، جدا کننده از آتش
از امام صادق پرسیدند به چه علت مادر شما فاطمه نامیده شد؟ پاسخ فرمود: «لِأَنَّهَا فُطِمَتْ شِیعَتُهَا مِنَ النَّار»[9] «چون فاطمه و دوستدارانش از آتش جدا شدند!» پس این چه خوفی است در کلام فاطمه که می‌فرماید: «زَحْزِحْنِی عَنِ النَّارِ»!
بهترین‌ها در نگاه فاطمه
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به قدری نگران نماز ما هستند که گاهی این دغدغه را در قالب الفاظ ایجابی مطرح می‌کند و گاه سلبی.
«خِیارُكُم أَلْینُكُم مَنَاکبَ فی الصَّلاة»[10]
«بهترین‌های شما کسانی هستند که راحت‌تر شانه‌شان را در نماز فرود می‌آورند.»
بین نماز و بهترین بودن، رابطۀ بسیارجدی برقرار است. از نگاه فاطمی هرچه‌قدر به حقیقت نماز که بازدارنده از فحشا و منکر است، بیشتر بها دهیم، جزو بهترین‌ها محسوب می‌شویم.
سبک شمردن نماز
فاطمه می‌داند که سبک شمردن نماز چه عواقبی دارد؛ اما به جهت این که می‌خواهد به همۀ عالم بخش‌نامه بدهد که تهاون در نماز به دنیای فرد آسیب می‌زند و وقت مرگ و برزخ و قیامت او را آسیب‌دار می‌کند، در این‌باره از پیامبر سؤال می‌کند!
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به پدربزرگوار خویش می‌فرماید:
«یَا أَبَتَاهْ مَا لِمَنْ تَهَاوَنَ بِصَلَاتِهِ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاء؟»[11]
«اگر مرد و زنی عظمت نماز را ضعیف بشمارد و اعتبار خاص برای نماز قائل نباشد، چه خطر و مشکلی او را تهدید می‌کند؟»
پیامبر فرمود:
«مَنْ تَهَاوَنَ بِصَلَاتِهِ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِخَمْسَ عَشْرَةَ خَصْلَة»
«اگر مرد و زنی سستی در نماز داشته باشد، خدای سبحان او را به پانزده خصلت مبتلا می‌کند، شش خصلت در دنیا و شش خصلت در هنگام مرگ و قیامت.»
سهل‌انگاری در نماز از دنیا تا قیامت فرد را درگیر می‌کند، آسیب جدی دنیایی این است که عمر و رزق بی‌برکت می‌شود، اعمالش بدون اجر و سیمای صالحین از او برداشته می‌شود، دعایش به سوی آسمان بالا نمی‌رود و در دعای صالحین سهمی برای او در نظر گرفته نمی‌شود.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . سوره شوری،آیه 23
[2] كفاية الأثر في النصّ على الأئمة الإثني عشر، ص197
[3] . عوالم المعارف، ج 11، ص 228
[4] . سوره محمد، آیه 8
[5] . مصباح‌المتهجد و سلاح المتعبد، ج1، ص226
[6] . مصباح‌المتهجد و سلاح المتعبد، ج1، ص226.
[7] . سوره هود، آیه 86.
[8] . بحارالانوار، ج 43، ص 217.
[9] . معانی‌الخبار، ص 396.
[10] . دلائل الامامه، ص 76.
[11] . بحارالانوار، ج 80، ص 21.
