اثر ذکر فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر معاصی
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ لِأَخِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَضَائِلَ لَا یحْصِی عَدَدَهَا غَیرُهُ فَمَنْ ذَكَرَ فَضِیلَةً مِنْ فَضَائِلِهِ مُقِرّاً بِهَا، غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ لَوْ وَافَى الْقِیامَةَ بِذُنُوبِ الثَّقَلَینِ»[1]
«خداوند در برادرم علی‌بن ابیطالب امتیازاتی قرار داده است که قابل شمارش نیست. اگر این فضایل، با اعتقاد و ایمان قلبی ذکر شود موجب بخشایش معاصی گذشته و آیندۀ ذاکر می‌شود هر چند گناهانش، معادل گناهان جن و انس باشد.»
طبق فرمایش رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، نورانیّت ذکر امیرالمؤمنین علیه‌السلام از زشتی گناهان هر یک از ما پرده‌برداری می‌کند و ظلمت معاصی را از بین می‌برد. بسیاری از گناهان در دید عموم مردم معصیت محسوب نمی‌شوند؛ اما در محضر معصومین امری ناپسند به‌شمار می‌آید. به‌طور مثال در طی شبانه‌روز ساعاتی از عمرمان صرف اموری می‌شود که موجب از بین رفتن فرصت‌های محدود زندگی است، در نگاه ابتدایی این امر بسیار رایج است؛ اما با تابش نور ولایت می‌آموزیم: اکثر ناله‌های جهنمیان، از سَوفَ سَوفَ گفتن است:
«اَکثَرُ الصیاحِ اَهلِ النارِ مِن التَسویف»[2]
«سَوفَ» بیانگر تأخیر است.[3] به عبارتی دیگر به کاری گفته می‌شود که پشت گوش می‌اندازیم و امروز و فردا می‌کنیم.
روایت گویای آن است که بیشترین نالۀ اهل آتش بدلیل از دست دادن فرصت‌هاست، اهل آتش همیشه وظایف‌شان را به تأخیر می‌اندازند و از فرصت‌های فعلی و زمان حال استفاده نمی‌کنند؛ بنابراین از دست دادن فرصت‌ها که موجب عقوبت الهی می‌شود معصیتی است که از منظر متدینین در معرض غفلت قرار گرفته است و تنها با تابش نور ولایت به زشتی و قبح آن پی می‌بریم.
از این قسم گناهان در زندگی ما بسیار دیده می‌شود که به فراخور بحث به آن اشاره می‌کنیم.
آمادگی کسب فضائل با ذکر امیرالمؤمنین علیه‌السلام
ذکر امیرالمؤمنین علیه‌السلام وجودمان را آمادۀ کسب فضائل و معارف الهی می‌کند و از تمایلات نفسانی و انجام نواهی مصون و محفوظ می‌دارد.
ذکر دلم مدح و ثنای علی است حال خوشم حال و هوای علی است
ذات الهی که مرا خلق کرد هر چه به من داد، ولای علی است
خلوت من جلوت من با علی است دار و ندارم همه یک یا علی است [4]
اثر ذکرامیرالمؤمنین بر اعضاء و جوارح
خداوند در قرآن روزی‌رسانی را به خود نسبت داده است و آن را عامل امتیاز برخی نسبت به برخی دیگر معرفی می‌کند:
«أَ هُمْ یقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنا بَینَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ»[5]
«آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم مى‌كنند؟ ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم كردیم و بعضى را بر بعضى برترى دادیم تا یكدیگر را مسخّر كرده و با هم تعاون نمایند و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آورى مى‌كنند بهتر است.»
رزق الهی تنها به مادیات اطلاق نمی‌شود، بلکه امور مادی و معنوی را با هم در بر می‌گیرد. رزق به چیزی گفته می‌شود که ما از آن بهره می‌بریم؛ بنابراین همان‌گونه که رزق هر یک از ما متفاوت است، رزق اعضاء و جوارحمان نیز متفاوت است. از جمله:
رزق زبان
رزق زبان، ذکر حق است. ذکر حق، ما را به عالم ملکوت سوق می‌دهد و با عالم اعلی مأنوس می‌کند. آنان که با ذکر زبانی بیگانه‌اند و اُنسی با آن ندارند ناخودآگاه متمایل به غیرحق می‌شوند و خود را از رزق طیّب محروم می‌کنند و آمادۀ دریافتِ اخلاق ناشایست و مادیات صِرف می‌شوند. ذکر امیرالمؤمنین علیه‌السلام وجود ما را از عالم ماده رها می‌کند و به عالم ملکوت پیوند می‌زند.
رزق گوش
از پیامبر‌اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل‌شده‌است:
«وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِی اكْتَسَبَهَا بِالاسْتِمَاع»[6]
«فردی که فضیلتی از فضائل امیرالمؤمنین را بشنود، خداوند گناهانی را که او از طریق شنیدن مرتکب شده است می‌بخشد.»
رزق گوش، دریافت کلام حکیمانه است و از علائم گوش سالم، لذت بردن از اسماء و صفات الهی، کلام وحی و سخنان حضرات معصومین است. شنیدن فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام کدورت گناهانی همچون غیبت، تهمت، غِنا[7]، لغویات و شایعات را از بین می‌برد و موجب نورانیت فرد می‌شود. وسوسه‌های نفسانی و صدای شیاطین از طریق حس شنوایی، بر قوّۀ عاقلۀ ما اثر می‌گذارد و در آن تصرف می‌کند. ما با شنیدن گفتار نامناسب، از رزق پاک و طیّب، محروم و به ورطۀ گناه و تباهی کشانده می‌شویم.
مهم‌ترین ذکری که در برنامۀ روزانۀ ما وجود دارد، نماز است. اگر ما در شبانه‌روز، نگهبان گوش خود باشیم، سایر اعضا و جوارحمان نیز در محضر حق آماده می‌شوند و به هنگام اداء نماز، حضور قلب خواهیم داشت؛ اما اگر به شنیده‌های خویش بی‌توجه باشیم، نمازمان نیز تکلفی و از سر غفلت انجام می‌شود.
یکی دیگر از اذکار مهمی که تکمیل کنندۀ نواقص نماز است، تسبیحات حضرت زهراست. تسبیحاتی که از مهم‌ترین تعقیبات نماز به‌شمار می‌رود. تسبیحات حضرت زهرا گوش باطنی ما را باز می‌کند و ما را آماده می‌سازد تا پیام‌های الهی را دریافت کنیم. امام‌باقر علیه‌السلام می‌فرماید:
«تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ الْكَثِیرِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِیراً»[8]
«تسبیح حضرت زهرا مصداق همان ذکر کثیری است که خدای متعال در قرآن به آن فرمان داده است تا او را فراوان یاد کنیم.»
ارتباط با ولایت، موجب تطهیر ظاهر و باطن ما می‌شود و ما را در فضایی مملو از معرفت و نورانیّت قرار می‌دهد.
رزق چشم
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«وَ مَنْ نَظَرَ إِلَى كِتَابَةٍ فِی فَضَائِلِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الذُّنُوبَ الَّتِی اكْتَسَبَهَا بِالنَّظَر»[9]
«فردی که به نوشته‌ای از فضائل امیرالمؤمنین نگاه کند، خداوند گناهان بصری او را می‌بخشد.»
کسی که به مکتوباتی که در مورد فضائل امیرالمؤمنین نوشته شده است نگاه کند، گناهانی که از طریق دیدن کسب نموده‌است بخشیده می‌شود و از آلودگی‌ها و زشتی‌ها تطهیر می‌یابد.
اثر نوشتن فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام
به نقل از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است:
«وَ مَنْ كَتَبَ فَضِیلَةً مِنْ فَضَائِلِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَغْفِرُ لَهُ مَا بَقِی لِتِلْكَ الْكِتَابَةِ رَسْم»[10]
«فردی که فضیلتی از فضائل امیرالمؤمنین را می‌نویسد، تا زمانی كه نشانی از آن نوشته باقی است، ملائك برای او استغفار می‌کنند.»
از جمله اعمالی که موجب سهولت در بندگی هر یک از ما می‌شود و اثری چشم‌گیر بر ظاهر و باطن ما دارد، ذکر فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. با توجه به اطلاق روایت و نبودن قیدی که دلالت بر توبۀ ابتدایی داشته باشد، همۀ افرادی که به نوشتن فضیلت امیرالمؤمنین علیه‌السلام مشغول هستند، مشمول استغفار ملائک می‌شوند. خداوند قلب مؤمن را به‌واسطۀ استغفار ملائک تطهیر می‌کند تا معاصی مانع سلوک نشوند. در برخی روایات نوشتن فضائل امیرالمؤمنین هم‌طراز اعمال عبادی مقبول است که موجب استغفار ملائکه می‌شود و موانع سلوک را مرتفع و سِیری خالصانه را مهیّا می‌کند.
از جمله این عبادات، روزه‌داری در ماه مبارک رمضان است.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:
«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یقُول: كَانَ لَهُ بِكُلِّ یوْمٍ یصُومُهُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ قَصْرٌ لَهُ أَلْفُ بَاب مِنْ ذَهَبٍ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ یدْعُونَهُ إِلَى أَنْ تَوَارَى بِالْحِجَابِ»[11]
«ابن مسعود نقل می‌کند از پیامبر اکرم شنیدم که می‌فرمود: برای هر روزی که روزه‌دار در ماه مبارک رمضان روزه می‌گیرد قصری است که هزار در از طلا دارد و هفتادهزار ملک برای او استغفار می‌کنند و او را به‌سوی ورود به آن دعوت می‌کنند.»
علاوه بر روایات، آیات متعددی بر این امر دلالت دارد، از جمله:
«الَّذینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یؤْمِنُونَ بِهِ وَ یسْتَغْفِرُونَ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَیءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبیلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحیمِ»[12]
«فرشتگانى كه حاملان عرشند و آنها كه گرداگرد آن طواف مى‌كنند، تسبیح و حمد پروردگارشان را مى‌گویند و به او ایمان دارند و براى مؤمنان استغفار مى‌كنند و مى‌گویند: پروردگارا رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است؛ پس كسانى را كه توبه كرده و راه تو را پیروى مى‌كنند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه‌دار.»
پاک سرشتم که سرشتم علی است مرغ بهشتم که بهشتم علی است
میثم بی دست و زبانم ولی هر چه که در نخل نوشتم علی است
گو که در آرند ز تن پوستم تا ابد الدهـــــــر علـــــی دوستم[13]
تاریخ جلسه؛ 1400.9.15 – جلسه اول
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]. علامه مجلسی. بحارالانوار. ج ۳۸. ص ۱۹۶
[2]. شرح نهج البلاغه خویی، ج۴، ص۴۱۱
[3]. مفردات الفاظ قرآن. ج۲. ص۲۸۲ تَسْوِيف به اعتبار سخن وعده دهنده است كه مى گويد: سوف افعل كذا و از سوف مشتقّ شده است.
[4]. غلامرضا سازگار
[5]. سوره مبارکه زخرف آیه 33
[6]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج38، ص۱۹۶
[7] . احتججات، ج۱، ص۱۲۳. حضرت صادق علیه السلام فرمود:
غنا نوعى لهو الحديث است بنابر اين هر چه ما را از راه خدا باز دارد و به خود مشغول كند لهو الحديث است
«وَ يَتَّخِذَها هُزُواً» يعنى آيات قرآن يا راه خدا را مسخره مى كنند «كَأَنَّ فِي أُذُنَيْهِ وَقْراً» گويا در گوش او سنگينى هست كه مانع از شنيدن آيات مى‌شود.
[8]. مستدرک الوسائل، ج۵، ص۳۶
[9]. بحارالانوار، ج ۳۸، ص۱۹۶
[10]. بحارالانوار، ج ۳۸، ص۱۹۶
[11]. علامه مجلسی، بحارالانوار ، ج۹۳، ص۳۴۵
[12]. سوره غافر، آیه 7
[13]. غلامرضا سازگار
