نقش کلیدی نماز در زندگی
باید به خود یادآوری كنیم هر چند نماز امری است كه ظاهراً یك قسمت از زندگی ما را در بر می‌گیرد امّا در حقیقت به كل زندگی ما مربوط می‌شود. نماز ظاهراً در زمان خاص باید ادا شود اما حقیقتاً باید كل عمر را در نماز باشیم و شعاع آن همه روزگارمان را در بر گیرد. همچنین باید دانست اگر نماز قبول شود همه عبادات قبول می‌شود و اگر رد شود همه عبادات مردود می‌گردد، نماز نقش كلیدی را در زندگی دارد بر همین اساس در محضر بزرگانی قرار می‌گیریم كه در همین زمینه مطالبی را بیان كرده‌اند.
خلعت تقوا
قاضی سعید قمی (ره) می‌گوید: در نماز باید خلعتی تن نمازگزار شود که این خلعت، لباس تقواست. مصلی با آن لباس قیام و قعود و ركوع و سجود دارد، چگونه شما با یك لباس همه مراحل نماز را می‌گذرانید و در میانه لباس‌تان را عوض نمی‌كنید، زیرا همه اركان نماز باید با لباس تقوا سپری شود. خلعت تقوا یعنی پرهیز كنم از اینکه كه خودم را قائم در نماز ببینم، حضرت حق قائم كننده من است و او مرا در ركوع و سجده قرار می‌دهد. من باید در كل نماز پرهیز داشته باشم كه برای خود حول و قوه‌ای ببینم، پرهیز كنم از اینكه خود را دخیل در امر نماز ببینم و پرهیز كنم از اینكه انجام حركت‌های صحیح و اذكار نماز را از خودم ببینم.
طهارت لباس نمازگزار
در رابطه با طهارت لباس گفته می‌شود: نجاست بُعد و دوری از خدا را در پی دارد، در نماز پاكی ظاهری لازم است، اما كافی نیست. مثلاً كسی سگی بغل كرده در حالی كه زیر باران راه رفته و با همان وضعیت برای نماز خواندن اقدام كند این نجاست ظاهری است كه شرع امكان اقامه چنین نمازی را به مصلی نمی‌دهد. اهل عرفان می‌گویند: این نجاست ظاهری است، نجاست باطنی این امر آن است كه غضب بر مصلی مستولی شود و او با همان حال نماز بخواند. باطن سگ، قوه غضبیه مصلی است که اگر او بداخلاق یا حسود یا بدزبان و… باشد، گویا سر تا پایش نجس است و با این حال نمی‌تواند نماز بخواند.
لباس، پوشاننده زشتی‌ها
امام خمینی(ره) در بحث لباس نمازگزار می‌فرمایند: لباس چیزی است كه با آن ستر عورت می‌شود و عورت مرد و زن با هم فرق دارد. زن همه بدنش به جز گردی صورت و دو دست او عورت است، مرد بخشی از بدنش عورت محسوب می‌شود. زن چون همه بدنش عورت است باید در نماز همه بدنش پوشیده شود. چطور كشف عورت قبیح است اگر بچه‌ای بخواهد عورتش را نشان دهد ما آن را می‌پوشانیم؟ لباس ظاهر مصلی نیز باید فضاحت‌های انسان و رسوایی‌های او را بپوشاند.
زشتی‌های باطنی انسان
عورت باطنیه انسان سه قسم است:
- خلقیات مذموم: یعنی وقتی من نماز می‌خوانم حسودی و حرص و بخلم دیده نشود. عورت باطنیه انسان اخلاق مذموم است، فرقی نمی‌كند زن دروغگو باشد یا مرد، در محضر حضرت حق باید پرده‌ای بر رذایل اخلاقی او كشیده شود تا حرص، حسد و سایر رذایل اخلاقی پنهان شود.
- عادات خبیث: گناه نیستند مانند بعضی كارها كه گناه نیست امّا عادت خوبی نیستند. مثل بازگو كردن غصه‌ها برای دیگران که گناه نیست اما عادت مذمومی است. دلسوزی‌های بی‌فایده گناه نیست اما عادت بدی است.
- احوال ردیه خُلقیه: بعضی از امور پست جزو خلقیات من شده است، چندان این امر را تكرار كرده‌ام كه این کار به شكل خُلق در آمده است و عورت من محسوب می‌شود. مثلاً اگر آدمی هستم كه در منزل گرفتاری و مشكلی دارم و همه از چهره‌ام متوجه می‌شوند من حالم خوب نیست این یك احوال ردیه خلقیه است. به میزانی كه خلقیات و عادات نادرست دارم نمازم نماز نیست.
ستر عورت برای طبقات مختلف متفاوت است:
در نگاه عوام، ستر عورت یعنی پوشاندن عورت از چشم دیگران.
در نگاه خواص، ستر عورت پوشاندن اعمال زشت است. یكی از زشت‌ترین عمل‌ها آن است كه اگر خیری انجام شده آن را به خودم نسبت دهم. نسبت دادن امور خیر به خود ناپسند است، زیرا اگر كار، خیر است فاعلش خداست و من نقشی در آن ندارم. هر آنچه كمال وجود دارد مربوط به خداست و هر آنچه نقص است كار من است. خراب‌كاری‌ها مربوط به بنده و آبادكاری‌ها از آن خداست. حال برای نماز باید روی اعمال زشت گذشته پرده انداخته شود، چون زمان ما از یكدیگر جدا نیست و مانند سریالی دنباله‌دار است. نمی‌توانم قبل از نماز دروغگو باشم و در نماز ادعای صداقت كنم. آقای جوادی آملی برای داشتن حضور قلب توصیه می‌کنند: “همه زمان‌های بین نمازها مراقبه داشته باشید، امكان ندارد یك دفعه كار درست شود.”استاد بروجردی یادآوری می‌كنند: دل نگرانی‌های ما عورت ماست، پسندیده مصلی نیست با داشتن چنین خدای حكیم، قادر و رحمن و… دل نگران باشد.
ستر عورت اخلاقی چیست؟ خُلق درست را جایگزین خلق نادرست كنم، عادت صحیح را جایگزین عادت ناسالم كنم.
ضرورت طهارت از نجاسات باطنی
باید دانست ضربه‌های امور باطنی به مراتب بیش از امور ظاهری است، همچنین آسیب نجاست‌های باطن به شدت بیشتر از آسیب نجاست‌های ظاهری است. امور باطنی در جهت ثواب خیلی گران‌تر و در جهت عقاب خیلی شدیدتر محاسبه می‌شوند. ثواب امور باطنی را در روایتی از حضرت زهرا سلام‌الله علیها می‌توان دریافت. حضرت می‌فرمایند: «خدای سبحان روز قیامت بر علمای شیعه كه تعلیم دیگران را بر عهده داشته‌اند، هزار هزار لباس نور می‌‌پوشاند كه هر تار این لباس ها از هزار هزار برابر كل دنیا قیمتش بیشتر است.»(در سرچ یافت نشد) امام خمینی(ره) می‌گویند: باطن این تعلیم چندان قیمت دارد كه از بیان خارج است.
همچنین در روایت دیگری شدت عقاب اخروی توصیف شده است. روزی جبرئیل در وصف جهنم به پیامبراکرم صلی الله علیه و آله عرضه داشت:
«… وَ لَوْ أَنَّ حَلْقَةً مِنَ السِّلْسِلَةِ الَّتِي طُولُهَا سَبْعُونَ ذِراعاً وُضِعَتْ عَلَى الْجِبَالِ لَذَابَتْ مِنْ حَرِّهَا وَ لَوْ أَنَّ قَطْرَةً مِنَ الزَّقُّومِ وَ الضَّرِيعِ قُطِرَتْ فِي شَرَابِ أَهْلِ الدُّنْيَا لَمَاتَ أَهْلُهَا مِنْ نَتْنِهَا…»[1]
«اگر حلقه‌ای از حلقات جهنم که طول آن‌ها 70ذراع است را روی کوه‌ها قراردهند، از شدت حرارت ذوب می‌شوند. و اگر یك قطره از زقوم و ضریع(غذای جهنمی‌ها) در كل آب‌های دنیا ریخته شود، همه مردم از بوی بد آن می‌میرند.»
لایه‌های باطنی هر چه بیشتر مشكل داشته باشد بیشتر لایه‌های ظاهر را از بین می‌برد. ظاهر و باطن باید با هم یكی باشند، در نماز هم لباس ظاهر باید پاك باشد و غصبی نباشد و هم باطن باید از مذمومات اخلاقی به دور باشد.
خلعت طمأنینه
استاد بروجردی می‌فرمایند: هر كس باید دقت كند كه چه تعداد از نمازهایش را با باطن نجس خوانده، یا به عبارتی دیگر نمازهایش را برهنه و لخت خوانده، باید در همه آن‌ها تجدید نظر شود زیرا بنده باید با لباس طمأنینه نماز بخواند: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُ الْقُلُوب»[2]
در شرح حال آیت الله ملكی تبریزی آمده است: پسر ایشان در استخر غرق شدند و ایشان كلاس درس بودند هیچ كس متوجه این اتفاق نشد بعد از كلاس آقا می‌گویند: من یك امانتی دارم باید تحویل دهم می‌شود به من كمك كنید. این طمأنینه است كه حتی مرگ فرزند او را از طمأنینه مورد نظر خدای سبحان باز نمی‌دارد. باید در كل اوقات خود به طمأنینه برسیم كه در نماز نیز با این طمأنینه حاضر شویم.
تاریخ جلسه: 95/9/23 – جلسه 11
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج1، ص106
[2] سوره مبارکه رعد، آیه28
