تفکر مثبت و صحیح از ضروریات زندگی است و هرکس فاقد این تفکر باشد گرفتار آسیب‌های زیادی می‌شود.
مثبت اندیشی فضیلت و امتیاز نیست بلکه ضرورتی است که انسان باید دارای آن باشد.
منفی‌نگری از خصایص منافقین است
«وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيرًا»[1]
«و (نیز) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند؛ (آری) حوادث ناگواری (که برای مؤمنان انتظار می‌کشند) تنها بر خودشان نازل می‌شود! خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنم را برای آنان آماده کرده؛ و چه بد سرانجامی است!»
قرآن کریم در بیان یکی از خصوصیات منافقین و مشرکین عنوان «الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ» را بیان می‌کند. به همین جهت بدبینی و بدگمانی صفتی است که اختصاص به منافقین دارد و مومنین از این صفت مبرّا هستند.
منفی نگری گرفتاری را به دنبال می‌آورد، قرآن کریم گرفتاری را با عبارت «عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ» عنوان کرده است. زمانیکه انسان گمان بدی دارد گویا به ضمیر ناخوداگاه خود فرمان بدی می‌دهد به همین علت است که تفأل به شر زدن ناپسند و مکروه است و تفأل به خیر زدن مستحب.
مثبت نگری در انفاق
«وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا يَسْتَوِي مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ الَّذِينَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»[2]
«و شما را چه شده كه در راه خدا انفاق نمىكنيد و (حال آنكه) ميراث آسمانها و زمين به خدا تعلق دارد كسانى از شما كه پيش از فتح [مكه] انفاق و جهاد كردهاند (با ديگران) يكسان نيستند آنان از (حيث) درجه بزرگتر از كسانىاند كه بعدا به انفاق و جهاد پرداختهاند و خداوند به هر كدام وعده نيكو داده است و خدا به آنچه مىكنيد آگاه است»
عامل مصرف نکردن صحیح، فکر نکردن صحیح است. بعضی افراد با خود گمان می‌کنند اگر موجودی‌شان را در راه خدا انفاق کنند تمام می‌شود و (اعوذ بالله) تصور می‌کنند دارایی حضرت حق محدود و پایان یافتنی است. این افراد باور ندارند تمام آنچه در آسمان و زمین است از آن خداست «لِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» از همین رو از انفاق آنچه خداوند در اختیارشان نهاده اجتناب می‌کنند.
فکر صحیح؛ عامل انفاق
«إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ»[3]
«در حقيقت مردان و زنان صدقه دهنده و (آنان كه) به خدا وامى نيكو دادهاند ايشان را (پاداش) دو چندان گردد و اجرى نيكو خواهند داشت»
فکر صحیح انسان را راغب به انفاق و مصرف صحیح می‌کند.
انفاق گرچه در ظاهر عطا کردن مالی به بندگان می‌باشد اما در حقیقت معامله با خدای سبحان است و عوض آن نیز از جانب حضرت حق به انفاق کننده عطا می‌شود به همین جهت نباید به قدرشناسی یا قدرنشناسی بندگان توجه کرد و در همه حال باید مُنفِق بود.
قرآن کریم می‌فرماید: صدقه دهندگان و آنان که به خداوند قرض حسن می‌دهند پاداشی مضاعف دارند. منظور از قرض حسن آن است که انسان بداند خود فاعل خیرات و کمالات نیست و تنها نقش واسطه را دارد، خداوند از انفاق او بی‌نیاز است و او محتاج حق است.
کسیکه با خداوند وارد معامله می‌شود هرگز احساس فقر و کاستی نمی‌کند و باور دارد آنچه را در راه حق مصرف می‌کند مضاعف می‌گردد. چنین فردی هرگز تاخیر در انجام خیرات و حسنات ندارد و سبقت در آن می‌گیرد.
فرد مثبت نگر در هنگام گرفتاری صبر پیشه می‌کند و از سرزنش سرزنش کنندگان آسیب نمی‌بیند و باور دارد خداوند با صبر کنندگان است «إنَّ اللهَ مَعَ الصَابِرِین»[4]
مثبت نگری در هنگام احتیاج
امیرالمومنین علیه السلام می‌فرماید:
«يُنْزِلُ الْمَعُونَةَ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَةِ»[5]
«کمک به میزان حاجت و نیاز نازل می‌شود»
مثبت‌نگری در تمام برهه‌های زندگی امری ضروری است، این امر باعث می‌شود نعمات موجود را مشاهده کنیم و الطافی که پیاپی از جانب خداوند بر ما می‌رسد را ببینیم. یکی از این برهه‌ها زمانی است که نیازمند نیروی کمکی هستیم در این هنگام نیز جای هیچ گونه نگرانی و استرسی وجود ندارد زیرا خداوند به میزان نیاز امداد غیبی نازل می‌کند.
یکی از امدادهای الهی «تسبیحات حضرت زهرا سلام الله‌علیها» بعد از هر نماز است که به آن توصیه شده است، این تسبیحات نقش نیروی کمکی را دارد که در امور معاش و معاد انسان را یاری می‌کند. مصداق این امر زمانی است که توفیق خواندن این تسبیحات را داریم و با وجود ضیق وقت و مشغله بسیار کارهای زیادی انجام می‌دهیم و وقت‌مان برکت پیدا می‌کند.
برای بهره‌مندی از امداد الهی لازم نیست بر اسباب مادی اعتماد کنیم بلکه نیروهای کمکی به میزان نیاز از عالم غیب نازل می‌شود. اگر تصور می‌کنیم نیازمند نیروی کمکی‌ای بیشتر از آنچه در اختیار داریم هستیم شاید حقیقت امر به گونه‌ای دیگر بوده و آنچه رسیده مکفی است و یا امداد الهی نازل شده اما ما متوجه آن نیستیم.
مثبت نگری در مشکلات
- در هنگام مواجهه با مشکلات باید زیبابین باشیم و مشکلات را ناچیز بیانگاریم.
بسیاری از گرفتاری‌های بزرگ به دلیل بزرگ شمردن گرفتاری‌های کوچک است. گرفتاری‌های دنیوی هر چه باشد نسبت به عالم محدود دنیا کم و ناچیز است و در عین حال بدتر ازین گرفتاری نیز برای بسیاری افراد ایجاد شده است.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«مَنْ عَظَّمَ صِغَارَ الْمَصَائِبِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِكِبَارِهَا»[6]
«کسیکه مشکلات کوچک را بزرگ شمارد خداوند او را با مشکلات بزرگ آزمایش می‌کند.»
- مشکلات زندگی هر قدر هم زیاد باشد اما خداوند سبحان توانایی حل و مقابله با آن را به انسان عطا کرده است.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«يُنْزِلُ الصَّبْرَ عَلَى قَدْرِ الْمُصِيبَة» [7]
«صبری که خداوند در اختیار انسان می‌نهد به میزان مصیبت و گرفتاری اوست.»
با مثبت نگری باور داریم توشه صبر از عالم اَعلی است نه از عالم سُفلی به همین جهت نیازی نیست برای کسب آن تلاش کنیم و زحمت خاصی را متقبل شویم، همانند بارانی است که از آسمان نازل می‌شود، قدرت صبر بر مصائب نیز از عالم بالا نازل می‌شود. در هنگام مصیبت‌ها و سختی‌های زندگی این امر را به یکدیگر یادآوری کنیم.
در مصائب اجازه ناشکیبایی و آسیب زدن به خود را نداریم حتی در حد بر روی ران زدن زیرا با هر مصیبتی قدرت صبر بر آن مصیبت نیز نازل می‌شود.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«مَنْ ضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَى فَخِذِهِ أَوْ ضَرَبَ بِيَدِهِ الْوَاحِدَةِ عَلَى الْأُخْرَى عِنْدَ الْمُصِيبَةِ فَقَدْ حَبِطَ أَجْرُهُ»[8]
«هرکس هنگام مصیبت دستش را بر رانش بزند یا دستش را بر دست دیگرش بزند اجرش تباه می‌شود.»
- در مشکلات مثبت‌نگر باشیم و بدانیم بعد از ناامیدی گشایشی ایجاد می‌شود و خداوند رحمت خویش را نازل می‌کند.
قران کریم در سوره مبارکه شوری آیه 28 می‌فرماید:
«وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ»
«و اوست كسى كه باران را پس از آنكه (مردم) نوميد شدند فرود مىآورد و رحمت خويش را مىگسترد و هم اوست سرپرست ستوده»
مثبت نگری در هنگام ضیق روزی
«وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلَكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَاءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ»[9]
«و اگر خدا روزى را بر بندگانش فراخ گرداند مسلما در زمين سر به عصيان برمىدارند ليكن آنچه را بخواهد به اندازهاى [كه مصلحت است] فرو مىفرستد به راستى كه او به [حال] بندگانش آگاه بيناست»
خداوند روزی بندگان را به میزان نیازشان نازل می‌کند. بعضی افراد زمانیکه از روزی وسیع بهره‌مند شوند از محدوده بندگی تجاوز می‌کنند و مرتکب گناه می‌شوند.
اگر با ضیق روزی مواجه شدیم مثبت‌نگر باشیم و با خود بیاندیشیم شاید فراخی روزی مانعی برای بندگی حق و بهانه‌ای برای اشتغال به معاصی باشد. خداوند نسبت به بندگان رحیم و مهربان است و رحمت او اقتضا می‌کند شرایط بندگی آنان را فراهم کند. خداوند علیم است و می‌داند برخی افراد اگر از روزی وسیع بهره‌مند شوند تجاوز از حریم بندگی می‌کنند پس حکمت حق اقتضا می‌کند روزی آنان تنگ و محدود باشد.
مثبت نگری در پایداری بر ارزشها
«وَأَلَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُم مَّاء غَدَقًا»[10]
«و اگر [مردم] در راه درست پايدارى ورزند قطعا آب گوارايى بديشان نوشانيم»
قرآن کریم می‌فرماید: اگر افراد در راه ایمان استقامت کنند خداوند از آبی گوارا به آنان می‌نوشاند.
در تفکر مثبت انسان باور دارد پایداری بر ارزشها و اعمال صالح (بدور از هرگونه جزع و فزع) برکات فراوانی را در زندگی او جاری می‌کند. نزول این برکات از جانب خداوند است بی‌آنکه بنده متقبل زحمتی شده باشد.
اگر مشکلات زندگی از همه طرف ما را احاطه کرد به خود یادآوری کنیم زمانی را که نا امید بودیم و در اوج ناامیدی دست غیب الهی وارد زندگی ما شد و گشایشی در زندگی ایجاد کرد.
تاریخ جلسه: ۹۶.۵.15 ـ جلسه 3
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه فتح، آیه 6
[2] سوره مبارکه حدید، آیه10
[3] سوره مبارکه حدید، آیه 18
[4] سوره مبارکه بقره، آیه 153
[5] تحف العقول، النص، ص 403
[6] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص282
[7] نهج البلاغه مرحوم فیض الاسلام، حکمت 136
[8] تحف العقول، النص، ص 403
[9] سوره مبارکه شوری، آیه 27
[10] سوره مبارکه جن، آیه 16
