فضیلت ماه مبارک رمضان
امام رضا علیه السلام در ارتباط با ماه مبارک رمضان فرمودند:
«إِنَّ شَهْرَكُمْ هَذَا لَيْسَ كَالشُّهُور»[1]
«این ماه مانند سایر ماه ها نیست»
- فضیلت ماه مبارک رمضان از سایر ماه‌ها بیشتر است، حتی با وجود فضیلتی که ماه‌های رجب شعبان و ذی الحجه دارند.
- در روایت عبارت «شهرکم» به معنی ماه شما آمده و از عبارت «شهر الله» استفاده نشده است. شاید این تعبیر به این جهت باشد که بنده در این ماه از خویشتن خویش جدا می‌شود و منیتی از او باقی نمی‌ماند. به همین جهت همانطور که این ماه، ماه خداوند است ماه بندگان خدا نیز نام دارد.
در روایت آمده:
«إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِيم»[2]
از این ماه به عنوان ماه عظیم یاد شده است. عظمت این ماه از ان روست که خیرات و برکات و طاعات این ماه نه تنها توشه سال انسان را تامین می‌کند، بلکه می‌تواند چندان گسترش یابد که گسترش آن برزخ و قیامت انسان را نیز در برگیرد.
در روایت از عبارت «عظیم» استفاده شده نه «کبیر» با آنکه در ظاهر شاید هر دو معانی مشابهی داشته باشند، عظمت این ماه می‌تواند سئیات سابق بنده را محو کند و حسنات آینده را برای او به ارمغان آورد و سعادت ابدی را برای او رقم زند.
امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:
«إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ، وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ، وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَيْلَةُ الْقَدْرِ، وَ نُزِّلَ الْقُرْآنُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ»[3]
از روزی که خداوند آسمان و زمین را آفرید، تعداد ماه‌ها نزد خدای سبحان دوازده بوده است که درخشنده‌ترین ماه، ماه خداوند است. قلب ماه رمضان لیله القدر است و قرآن در اولین شب از ماه مبارک رمضان نازل شد پس با قرآن به استقبال ماه مبارک رمضان برو.
«شَهْرِ رَمَضَانَ فَتَحْتُ الْجِنَانَ لِلصَّائِمِينَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ اذا جاء الرمضان فتحت الجنه»[4]
زمانیکه ماه رمضان می‌آید، درهای بهشت باز می‌شود.
باز شدن درهای بهشت حاکی از آن است که رسیدن به ارزش‌های الهی در این ماه با سهولت صورت می‌گیرد و موانع و شرور به راحتی از راه بندگان مرتفع می‌گردد.
سید بن طاووس روایتی را ذکر می‌کند که در آن آمده است: بهشت یک سال خود را مزین می‌کند تا به ماه رمضان راه یابد.
باوجود آنکه تمام کمال و زیبایی در بهشت جای دارد، اما بهشت خود را برای رسیدن به ماه رمضان آراسته می‌کند، آن هم آراستگی‌ای نه تنها در یک ماه که در یک سال.
مرحوم سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال می‌گویند: تنها ماهی که نام آن در قرآن ذکر شده ماه مبارک رمضان است و همین امر دلالت بر این دارد که فضیلت این ماه قابل قیاس با سایر ماه‌ها نیست.
حضور در این ماه، نیازمند معرفتی خاص
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند:
«لو تعلم امتی ما فی رمضان لتمنوا ان تکون السنه کلها رمضان»
پیغمبر اکرم حضرت محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده‌اند: اگر امت من می‌دانستند که در ماه مبارک رمضان چقدر ثواب و رحمت وجود دارد، آرزو می‌کردند که تمام روزهای سال رمضان باشد.
همچنانکه حجاج بیت الله الحرام حجاج یا وافدین نام دارند، واردین به ماه رمضان نیز «وفد الله» معرفی می‌شوند، حاجی وارد بر بیت الله می‌شود و صائم وارد بر الله.
نام واردین بر این ماه به عنوان واردین بر خداوند و مهمانان الهی ثبت می‌شود. این ورود برکات و آثاری عجیب برای بنده خواهد داشت.
«أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يُوصِي وُلْدَهُ إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ فِيهِ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُكْتَبُ الْآجَالُ وَ فِيهِ يُكْتَبُ وَفْدُ اللَّهِ الَّذِينَ يَفِدُونَ إِلَيْهِ وَ فِيهِ لَيْلَةٌ الْعَمَلُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ.»[5]
در روایتی فردی می گوید: امام صادق علیه‌السلام هنگام داخل شدن ماه رمضان، فرزندانش را سفارش می‌کرد و می‌فرمود: خودتان را به زحمت بیندازید و بکوشید؛ زیرا در این ماه روزی‌ها تقسیم می‌شود، اجل‌ها معین می‌شود، زائران خانه خدا که به سوی او حرکت می‌کنند تعیین می‌شوند و در این ماه شبی است که عمل در آن شب، از عمل هزار ماه برتر است.
لحظات این ماه به قدری مغتنم است که حضرت توصیه می‌کردند در این ماه خود را به زحمت اندازیم و اجازه ندهیم غفلت بر ما عارض شود.
تقسیم رزق در این ماه
رزق ما در این ماه تقسیم می‌شود، عبارت «تقسم الارزاق» اطلاق دارد، بنابراین چه بسا روزی کل زندگی‌مان در یک ماه رمضان تقسیم شود و میزان آبرو، علم، عبادت، رزق مادی و معنوی و … ما در این ماه رقم خورد.
آسیب وارد نشدن به ضیافت از جانب ما
در دعای آغاز ماه مبارک رمضان به خداوند عرض می‌کنیم: «اللَّهُمَّ سَلِّمْهُ لَنَا وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا وَ سَلِّمْنَا فِيهِ»[6] از خداوند می‌خواهیم از جانب ما به ماه مبارک رمضان آسیب و خللی وارد نشود. اگر سوال کنید مگر ممکن است ماه از ما آسیبی ببیند؟ پاسخ را با مثالی بیان می‌کنیم:
ضیافت خاصی را فرض کنید که همه افراد در آن پوشش، گویش و منش خاص و محترمانه‌ای دارند، در این میان اگر کسی فاقد چنین خصایصی باشد به ضیافت آسیب وارد می‌کند. از خداوند درخواست می‌کنیم جزء حرمت شکنان این ضیافت نباشیم و با لباس تقوی وارد این ضیافت شویم و قوانین این ماه را به طور کامل رعایت کنیم تا نه از جانب ما آسیبی به میزبانان وارد شود و نه آسیبی به ضیافت.
در بعضی از ادعیه ورود به ماه رمضان آمده است: «واصرف عنا شره و ضره و بلائه و فتنه» اگر سوال شود آیا ماه رمضان با وجود آنکه ماه خداست شری دارد که دعا می‌کنیم شر آن از ما منصرف شود؟ در پاسخ می‌گوییم بله با آنکه ماه، ماه خداست ولی اگر قداست و حرمت این ماه را رعایت نکنیم گویا خود را در معرض آسیب ماه قرار داده‌ایم.
در ادعیه آغازین این ماه از خدای سبحان درخواست می‌کنیم:
ً«اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي هَذَا الشَّهْرِ وَ ارْزُقْنَا بَرَكَتَهُ وَ خَيْرَهُ وَ عَوْنَهُ وَ غُنْمَهُ وَ فَوْزَهُ»
«خدایا ما را از برکت و خیر و کمک و غنایم و رستگاری این ماه بهره‌مند کن»
توبه و صدقه در ابتدای رمضان
سید بن طاووس در کتاب اقبال بعد از این که اصل ادب ماه رمضان را فرح و انبساط و شور و نشاط معرفی می‌کنند، می‌فرمایند زمانیکه وارد ماه مبارک رمضان می‌شویم و به کوتاهی‌ها و قصوری که در عرصه بندگی و تطهیر و اصلاح قلب و انجام عبادت‌های مربوط به هریک از اعضا و عدم تلاش برای توبه حقیقی داشته‌ایم توجه می‌کنیم. پیشاپیش برای هریک از شبانه روز سال آینده‌مان صدقه‌ای جداگانه پرداخت کنیم، زیرا در این ماه هر عملی مضاعف و چندین برابر محسوب می‌شود و خداوند می‌فرماید «ان الحسنات یذهبن السیئات» حسنات سیئات را از بین می‌برد.
این صدقه در حقیقت مانعی برای سوء عمل بنده است و سپری است که او را از خطا و گناه مصون می‌کند و تضمینی برای حسن عمل بنده بعد از ماه مبارک رمضان است.
مرحوم سید بن طاووس می‌فرماید: در روز اول ماه مبارک حتماً نماز شکر را به جا آورید و به سجده شکر قناعت نکنید، شکرانه ورود به ماه مبارک و عبور از موانع ورود به این ضیافت.
در بند بود شیطان در رمضان
سید بن طاووس اشاره به بسته بودن دست‌های شیطان در ماه رمضان دارد و می‌گوید اینکه با وجود بسته بودن دست‌های شیطان در این ماه باز هم بنده مرتکب معصیت می‌شود این است که گویا هر ماهی شیطان خاص خود دارد و شیاطین این ماه عاجز و دست بسته هستند، اما شیطان نفس اماره همچنان قادر است و یا اینکه شیاطین در این ماه دست بسته‌اند اما ابلیس که ریاست شیاطین را بر عهده دارد قادر بر فریب بندگان است.
به همین جهت مرحوم سید می‌فرماید اگر در ماه رمضان اقداماتی را می‌کنید که اصلا در طول سال موفق به انجامش نیستید و بسیاری از خیرات را که در طول سال قادر به انجام آن نیستید، می‌توانید در این ماه مرتکب شوید در بند بودن شیطان این ماه است.
خدای سبحان توفیق می‌دهد که ماه رمضان انجام می‌دهیم که در طول سال موفق نیستیم یک دلیلش این است که شیطان شما رها نیست و در بند است. شیطانی که این ماه دارید در بند است، پس چرا غفلت و کسالت داریم و شادابی خاص را نداریم؟
اگر سوال کنید چرا با وجود در بند بودن شیاطین، باز هم بنده گرفتار غفلت و کسالت می‌شود و نشاط لازم را ندارد می‌گوییم، این کسالت آثار معاصی و کدورت‌های ماه‌های قبل است که تاکنون به واسطه توبه مرتفع نشده است.
در این ماه باب رحمت خدای سبحان باز است و موانع هم به لطف خدای سبحان مرتفع است، آنچه که باید به آن توجه خاص کنیم چند امر است: یکی آنکه توجه به روزه داشته باشیم دیگر آنکه به ادعیه شبانه روز این ماه بپردازیم و سوم آنکه قرائت قران داشته باشیم.
در باب صوم
مرحوم مجلسی در می‌گویند صائمین چند دسته هستند:[7]
- دسته اول قصدشان از روزه طلب ثواب است و اگر ثوابی در میان نبود هرگز اقدام به روزه داری نمی‌کردند: در نظر مرحوم مجلسی اینان کسانی هستند که در اصطلاح روایات «عبید السوء» و بردگانی زشت هستند ، آنان با وجود پاداش‌های بی‌کرانی که مولا تا کنون به آنان داشته، باز هم در پی کسب پاداش هستند و به دنبال تطهیر گناهان خود نیستند. اینان طالب دنیا نیستند، بلکه طالب پاداش‌اند به همین جهت در حقیقت بندگی حق را به جا نمی‌آورند. این افراد در پایین‌ترین درجه جای دارند.
- دسته دوم به جهت مصونیت از عقاب خداوند روزه می‌گیرند و اگر عقابی در میان نبود روزه‌داریی نیز در میان نبود. این افراد نیز از پست‌ترین بندگان هستند، زیرا خودپرست هستند نه خداپرست، و برای مصونیت خود از عقاب روزه می‌گیرند نه برای توجه به مولا.
- دسته سوم گروهی هستند که از ترس پرداخت کفاره روزه می‌گیرند و به اراده و خواست خدا و پیامبر توجهی ندارند.
- دسته چهارم از روی عادت روزه می‌گیرند، نه به جهت عبادت. آنان توجهی به امر و خواست مولا ندارند و غافلند از اینکه مولا صمد و بی‌نیاز است و محتاج روزه آنان نیست، بلکه به جهت ترفیع آنان امر به روزه کرده است. این افراد نیز از قرب حق بی‌بهره‌اند.
- دسته پنجم برای اجتناب از ننگ روزه‌خوری، روزه‌دار هستند. این افراد گرچه از گروه‌های سابق بهترند، اما مردگانی در صورت زندگان هستند. زیرا مصلحت امر و خواست خداوند را در روزه‌داری نمی‌شنوند و بینایانی هستند، نابینا که حقیقت امر را نمی‌بینند. اینان به چهارپایان بسیار نزدیک هستند و چه بسا چهارپا بر آنان شرافت داشته باشد، زیرا چهارپا نسبت به آنچه مصرف می‌کند، معرفتی نسبی دارد اما آنان معرفتی نسبت به روزهای که می‌گیرند ندارند.
- دسته ششم از وجوب روزه آگاهند، اما دلیل آن را نمی‌دانند و از اینکه خداوند به واسطه روزه چه منتی بر آنان نهاده و چه سعادتی برایشان رقم زده جاهل‌اند و چه بسا به این جهت مورد عتاب مولا قرار گیرند.
- دسته هفتم روزه دارانی هستند که قصدشان بندگی خدا است. آنان به وادی سعادت راه یافته‌‌اند و قصد بندگی حقیقی را دارند و می‌دانند احکام الهی برای تقرب بنده به مولا و اتصاف او به صفات الهی و رهایی از زندان بشریت است.
- دسته هشتم روزه‌دارانی هستند که به قصد قرب حق روزه می‌گیرند و روزه را لطف و منتی از جانب خداوند نسبت به خود می‌دانند و آن را سبب ثبوت خود در عرصه بندگی تلقی می‌کنند. آنان نه تنها در حین روزه که در تمام ماه مبارک رمضان شوق و ورع و سرور و نشاطی خاص دارند و می‌دانند روزه، اکرام الهی در حق آنان است و خود را هر لحظه مشمول عنایت حق می‌دانند.
یقین؛ یکی از آداب ورود به این ماه
در این ضیافت برخی مهمانان مهمان عادی هستند و فقط از اطعام مهمانی بهره می‌برند و برخی دیگر مهمان خاص هستند و علاوه بر اطعام از اکرام نیز مستفید می‌شوند. اکرام این ضیافت تمام نیازمندی‌های مهمان را همراه با شأن او برآورده می‌کند.
- در ادعیه این ماه استعاذه‌های (دعاهایی که در ان عبارت اعوذ بالله … آمده) مختلفی وارد شده به عنوان مثال آمده: «خداوندا اگر در این ماه فردی سعادت‌مندتر از من باشد به تو پناه می‌برم. با لسان دعا از خداوند می‌خواهیم خوشبخت‌ترین افراد باشیم و تنها خواهان کسب نمره قبولی نیستیم، بلکه خواستار بهترین نمره‌ایم».
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «اعوذ بک ان یکون احد اسعد بما اتیتنی به منی»[8]
بهترین پذیرایی در این ماه
پس درخواست‌هایمان بسیار عجیب است در ضیافت بهترین پذیرایی که از ما به عمل می‌آید چیست؟
بهترین پذیرایی در این ضیافت کلام صاحب خانه با مهمان از طریق کلام وحی است. هر در بیشتر قرائت کلام وحی را داشته باشیم، از ضیافت الهی بیشتر بهره می‌بریم، مشروط به آنکه قرائت همراه با تدبر و تفکر باشد نه قرائت صرف.
در این ماه تطهیر خاصی صورت می‌گیرد، زیرا این ماه هم ماه خداوند است، هم ماه امیرالمومنین و به همین جهت ممکن نیست بنده آلوده بماند و تطهیر نشود. اینکه اذن دخول به این ماه به ما عطا شده تطهیر نیز عایدمان خواهد شد.
تاریخ جلسه: 98/2/17 ـ جلسه 1
«بر گرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص293
[2] امالی صدوق، ص 54
[3] اصول کافی، ج7، ص 379
[4] صحیح بخاری، ج3، ص32
[5] اصول کافی، ج4، ص66
[6] اصول کافی، ج4، ص71
[7] بحارالنهار، ج4، ص347
[8] بحارالانوار، ج94، ص 373
