در آیه 186 سوره مبارکه آل عمران آمده است:
«لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ وَ لَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ أَذًى كَثِيرًا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ»
«به یقین (همه شما) در اموال و جانهای خود، آزمایش می‌شوید! و از کسانی که پیش از شما به آنها کتاب (آسمانی) داده شده [= یهود]، و (همچنین) از مشرکان، سخنان آزاردهنده فراوان خواهید شنید! و اگر استقامت کنید و تقوا پیشه سازید، (شایسته‌تر است؛ زیرا) این از کارهای مهم و قابل اطمینان است.»
«لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ»
آزمونهای الهی
لام در«لَتُبْلَوُنَّ» لام قسم است بدین معنا که خدای سبحان سوگند یاد نموده که شما با اموال و جانهایتان آزمایش می‌شوید:
- با مال آزمایش می‌شوید که این آزمایش یا از طریق حُب مال و یا از طریق مشغول شدن به آن، یا بواسطه مصرف آن و یا از طریق آفتی است که به مال وارد می‌شود .
- با جان آزمایش می‌شوید که این آزمایش یا از طریق به کارگیری جان است در مسیر حق و یا بواسطه بیماری و عافیت است و یا به جهت استفاده نکردن از عافیت و پرورش ندادن جان و رها گذاشتن آن است.
شکست خوردگان آزمایش الهی
بعضی از مفسرین می‌گویند: مال و جان را باید در راه خدا خرج کرد و اگر آن را صرفاً برای خود ذخیره نماييد در شمار شکست خوردگان آزمایش الهی هستيد.
مفسر دیگری می‌فرماید :
- انسان، با عشق به مال و حب نفس، آزمایش می‌شود. اگر این دو نزد وي آراسته جلوه نماید صاحب ادعاهای فراوان شده و با مطرح نمودن خویش فرعونیت در او ظهور نموده و در آزمون الهی شکست می‌خورد.
بطور مثال در جوامع امروزی گروهی از صاحبان مال و علم گرفتار ادعاهای کاذب شده‌اند. آنان توانمندی خاصی در خویش مشاهده می‌کنند که این خودبزرگ بینی به شکست آنها در آزمونهای الهی ختم می‌شود. در اصطلاح عامیانه عمل را به اسم خود سند می‌زنند و فاعلیت آنرا به خویش نسبت می‌دهند.
- انسان با بهره‌مندی از مال و علم به دیگران به چشم حقارت نگاه کرده و معتقد است که این دو برای او عزت و اعتباری می‌آورد که دیگران از آن بی‌بهره‌اند.
مفسری دیگرمی‌فرماید: «لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ» اعتماد بر مال یا اعتماد بر خود از مصادیق آزمون الهی است .
دو گروهی که آسیب وارد می‌کنند
به هنگام مصرف صحیح جان و مال از سوی دو گروه بر فرد آسیب وارد می‌شود:
- کسانی که ظاهراً اهل علم هستند. آنان به دلیل تمسک به ظواهر از حقیقت دین بی‌بهره‌اند، از خط قرمزها عبور نموده و بر متدینین و متشرّعین نسبت‌های ناروا وارد می‌نمایند.
- ریاکاران، همان مشرکینی که به راحتی زبان به اعتراض و غیبت و انکار و ملامت مجاهدین گشوده و به آزار مومنین می‌پردازند در صورتیکه مجاهدین از شنیدن گفتار و مشاهده رفتار ریاکاران پرهیز می‌کنند و با آنان مقابله به مثل نمی‌کنند و بر حرکت صحیح خود مقاومت نموده و تحت تاثیر اذیت‌های آنان قرار نمی‌گیرند، این همان امری است که هر متدینی باید آن را اراده نماید .
«وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ أَذًى كَثِيرًا»
خداوند به مخاطبین آیه می‌فرماید: حتماً حتماً شما از سوی صاحبان کتاب‌های پیشین و از سوی مشرکین آزار خواهید دید.
مفسرین این آزار را آزار روانی دانسته و می‌گویند انسان از طریق شنیدن اموری که برای او ملال‌آور است دچار آسیب‌های روانی گشته و اذیت می‌شود. آنکس که نسبت ناروایی به ايشان داده و یا مورد هجوم گفتاری قرار گرفته، دچار آسیب روانی می‌گردد، در رابطه با آزار و اذیت متدینین می‌توان به بلال حبشی اشاره نمود که سنگ داغ بر سینه‌اش می‌گذاشتند تا از او اقرار لسانی بگیرند.
این قسمت از آیه در حقیقت به سه امر اشاره می‌کند.
۱- صدق ادعای هر کس در آزمونها ظهور می‌کند که تا چه اندازه جان و مال خویش را برای خدا خرج می‌کند .
۲- تا چه اندازه در مقابل اذیت‌های گفتاری صبوری می‌کند.
۳- مقابله به مثل نکردن در برابر کسانی‌که از سوی آنان آزار می‌بینند و شنوای حرف حق نیستند .
بیشترین آثار روانی و اذیتی که به مومنین وارد می‌شود تنها از طریق معاندین نیست بلکه از سوی کسانی است که فقط با ظاهر دین ارتباط داشته و از باطن دین بی‌بهره‌اند و دین را برای نمایش به دیگران پذیرفته‌اند نه برای رسیدن به حق .
«وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ»
وظیفه ما در عرصه آزمایش
وظیفه شما در عرصه آزمایش الهی صبوری و پرهیز از اموری است که شریعت شما را از آن نهی نموده است. مبارزه با مخالفین باید بر مبنای موازین شرع باشد نه بر مبنای امیال نفسانی. صبوری و تقوا امری زائد بر دیانت نیست بلکه در متن دین قرار دارد.
مفسری می‌فرماید: «إِن تَصْبِرُواْ» به معنای لجبازی نکردن و جدال ننمودن نیست زیرا مومن خود از هر گونه جدال و لجبازی پرهیز می‌نماید بلکه به معنای مقاومت بر انجام کار صحیح و استقامت در عرصه کار درست است.
«وَتَتَّقُواْ» از مقابله به مثل کردن و رفتاری که مورد پسند شریعت نیست پرهیز کنید.
بهترین گزینه در هنگامه مشکلات
یکی از مفسرین می‌فرماید: خدای سبحان در این آیه بهترین گزینه را به موحدین پیشنهاد می‌کند که بهترین گزینه در هنگامه مشکلات صبوری و تقوا است، گرچه هزینه فراوانی را انسان باید پرداخت نماید اما در نهایت در شمار برندگان مسابقه اعلام می‌شود زیرا نمره متعالی مسابقه در این عالم معلوم نمی‌گردد.
«فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ»
راه رسیدن به صبوری و تقوا
«ذَلِكَ» اسم اشاره دور است بدین معنا که بسیار باید تلاش کنید تا به صبوری و تقوا دست پیدا نمایید. دست یافتن به این دو هزینه بر است اما خارج از توان انسان نیست زیرا خداوند حکیم به چیزی امر نمی‌کند که امکان آن برای انسان وجود نداشته باشد.
«فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ» صبر و تقوا امری است که پیش نیاز ذهنی دارد، ابتدا باید ذهن حُسن آنرا بپذیرد تا به قوه مجریه فرمان اجرا بدهد.
کاربردهای آیه:
«لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ» در کلاس‌های روانشناسی آموختیم ضعف و قدرت ما به دلیل ذهن ماست اگر به ذهن فرمان دهیم که «نمی‌کشيم» و «نمی‌توانيم» به یقین این اتفاق خواهد افتاد در حالیکه آنکس که فرمان سه روز پیاده‌روی اربعین را به ذهن می‌دهد سه روز پیاده‌روی می‌کند و نه تنها ناراضی نیست بلکه برای او سفر اربعين سفري است غير قابل وصف. قرآن در آیه از صبر و تقواسخن می‌گوید و سخن از عزم مطرح می‌كند باید اراده هر یک از این امور را به ذهن داد. باید به مغز فرمان داد صبور و مقاوم باش! به یقین انجام این درخواست‌ها ممکن است که حضرت حق فرمان آنرا صادر کرده است.
آنان که اهل علم ظاهری هستند و تمام توجه‌شان به عالم ماده است همه امور را با چشم مادی می‌بینند به همین جهت به مومنین نسبت‌های ناروا می‌دهند که این امر در روزگار ما فراوان به چشم می‌خورد مثلا به کسی که تمام عمر در خدمت اهل‌بیت بوده و سال‌های آخر عمر به دلیل بیماری در منزل بستری شده می‌گویند کفاره گناهان خود را می‌دهد، او برای اهل‌بیت به اندازه کافی هزینه نکرده که حال گرفتار خانه‌نشینی شده. این سخن بر مومنی که همه عمر در خدمت اهل‌بیت بوده بسيار گران است اما به گفته قرآن صبوری می‌کند.
یا ریاکاران با گفتار زهر آلودشان متدینین را اذیت می‌کنند و قصد صدمه زدن به دین را دارند گاهی این ضربه زدن آگاهانه و کاه نا آگاهانه است اما قرآن می‌فرماید: «وَإِن تَصْبِرُواْ» شما نباید مقابله به مثل کنید بلکه باید در عرصه کار درست بمانید و «وَتَتَّقُواْ» پرهیز کنید از این که معصیتی را مرتکب شوید،
گاهی بعضی از متدینین می‌گویند بگذارید مثل خود آنها عمل کنیم که این امر دور از صبوری و تقوا است.
بایدهای زندگی متدينين اين است که بر ارزشهای خود مقاومت و پافشاری كنند هر چند كه آنان گاه از سوی افراد بی‌دین مورد سرزنش قرار گیرند و گاهي از سوی متدین‌نماها آزار می‌بیند يعنی از سوی کسانی که در امر دین به بی‌راهه می‌روند اینان اوتوا الکتاب و اهل علم هستند اما تدینشان ظاهری است.
تاریخ جلسه: 98.8.18 ـ جلسه 55
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
