مقدمه
بشر در هیچ زمانی از هدایت، تعلیم و تربیت الهی بی‌نیاز نیست. خداوند سبحان هماهنگی کامل بین فطرت الهی انسان و تدوین الهی برقرار فرموده بنابراین، تمام انسان‌ها را تا زمان معاد نیازمند به رهبری قرآن و عترت قرار داده است.
رأفت و رحمت رحیمیه خداوند اقتضاء دارد که انسان برای خروج از ظلمت جهل و نفسانیات و منور شدن به کمالات انسانی باید متخلق به اخلاق الهی گردد. در این سیر مزین شدن به اخلاق و رنگ الهی تنها با تبعیت از امام معصوم حاصل می‌گردد، زیرا خداوند هدف خلقت را با تجلی کامل اسماء و صفات الهی بر عوالم هستی در وجود مقدس حضرات معصومین علیهم‌السلام قرار داده است.
امام واسطه فیض بین عالم ملک و ملکوت، معدن و تجلی کامل رحمت نامتناهی خداوند در عالم است. بنابراین شناخت و معرفت رحمت واسعه حق یعنی «امام زمان عجل‌الله‌فرجه» از واجبات حیات بشری می‌باشد. بدیهی است در اثر این معرفت فیوضات و کمالات خاصی نصیب بنده می‌گردد.
وجود مقدس امام زمان ارواحنافداه قلب عالم امکان بوده مانند قلب صنوبری نقش خون‌رسانی به تمامی وجود انسان را عهده‌دار است. حیات جسمانی انسان به‌واسطه این خون رسانی صورت گرفته و تداوم می‌یابد. جریان فیوضات و کمالات الهی در جامعه و حیات بشریت به یمن وجود امام واقع شده، ارزاق مادی و معنوی به اذن خداوند از طریق ایشان به کل عالم هستی نازل می‌شود.
همان‌گونه که قلب در وجود انسان نقش تداوم حیات را بدون سر و صدا انجام می‌دهد، همچنین قلب عالم امکان «امام زمان» نیز بدون جنجال و به‌صورت دائم و مستمر الطاف و فیوضات الهی را در زندگی بشر جاری می‌کنند. بدین ترتیب، حیات طبیعی و معنوی انسان با وجود و نَفَس امام صورت گیرد.
زیارت سیر تخلق به اخلاق الهی را برای انسان هموار می کند. از آن‌جاکه توحید بدون ورود در میدان ولایت محقق نمی‌گردد، روی آوردن و توجه به ائمه اطهار که وجودشان نماد کامل دین الهی است امری لازم و ضروری می‌باشد. اساساً عبودیت، بدون وساطت اولیاء حق امکان پذیر نیست.
در لغت دیدار کردن با قصد را، زیارت گویند یعنی در بطن آن، مفهوم میل و گرایش نهفته است. گویی زیارت کننده از دیگران منصرف و به سوی زیارت شونده متمایل شده و او را قصد کرده است.
«سَلامٌ عَلَى آلِ يس»
«سلام بر خاندان يس»
زیارت آل یاسین که از مشهورترین زیارت‌های امام زمان عجل‌الله‌فرجه است که، در توقیع آن حضرت به محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری صادر گردیده است. در مقدمه این زیارت چنین آمده است. «هر گاه خواستید به وسیله ما به سوی خدا توجه کنید و به ما روی آورید، همان‌گونه که خداوند فرموده بگویید: «سَلامٌ عَلى آلِ یس»
توقیع به معنای امضاء نامه، فرمان و نشان نهادن بر نامه و منشور می‌باشد و طبق این معنا عقاید انسان در این زیارت تحت مهر و نشان حضرت قرار می‌گیرد.
سلام
در این زیارت زائربا 23 سلام و البته در باطن 40 سلام در محضر حضرت ولی عصر ارواحنافداه قرار می‌گیرد. در اولین سلام به «آل یس» یعنی عترت پاک پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله عرض ادب می‌شود. در این زیارت، معرفی آخرین منذِر از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام صورت گرفته است.
سیر کمالی در راه معرفت امام با سلام که از ریشه «سِلم» به معنای انقیاد، صلح و رضا آغاز گشته، تا زائر با ابراز سلم و صفا به وادی امام‌شناسی گام نهد.
سلام یکی از اسماء خداوند تبارک و تعالی است، یعنی تمام کمالات آن ذات اقدس از آسیب عیب و گزند و نقص مبرا و پیراسته است.
سلام نوعی تحیت و درود است. اصل تحیت، به معنای درخواست حیاتی عاری از کل آفات برای مخاطب است. از آن‌جا که سلام نام خداوند است پیوست به آل یس که جلوه کامل و تام اسم سلام خداوند در عالم هستند انسان را تحت ربوبیت خداوند قرار می‌دهد.
سلام اسمی از اسامی حضرت احدیت است که معنای حقیقی آن بالاصاله مختص خدای سبحان است و آل یس از آن جهت که تحت سلطه و تربیت کامل حضرت حق واقع شده‌اند بالتبع حامل اسم سلام خداوند در عالم هستی بوده، هستند و خواهند بود. سلام خداوند به ایشان تکریم و مایه ترفیع درجات آنان می‌باشد.
سلام در سیر اولیه از ناحیه خداوند به آل یس افاضه می‌شود یعنی در مرحله اول به حضرات معصومین علیهم‌السلام رسیده و شعاع آن بر جان تشنه‌ی زائر می‌تابد.
به میزان پیوست زائر به امام، تشعشعات این سلام بر او نیز جاری شده، منزلت و رفعت درجه زائر را در سیر بندگی رقم می‌زند.
تلألؤ این نام مقدس اختصاص به عالم دنیا ندارد بلکه در قیامت که محل ملاقات با خداوند است بندگان صالح حق، با بهترین هدیه و تحیت که همین سلام است پذیرایی می شوند.
«تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً كَريماً» [1]
«تحیت‌شان روزی که به دیدار او رسند، سلام است؛ و برایشان اجری پاداشی بزرگ‌منشانه آماده کرده است»
ذکر سلام در دنیا، موجب میمنت و برکت حیات انسان بوده، در بهشت نیز فرشتگان با نام سلام از بهشتیان استقبال می‌کنند.
بهشت دارالسلام است، جایی که با نام سلام گوش بهشتیان نوازش داده می شود، در نتیجه از هر گونه کلام لغو و بیهوده و گناه‌آلود مبرا می‌شوند.
سوره مبارکه یس قلب قرآن است و قلب یس آیه‌ی «سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحیمٍ» است.
در ابتداء صاحبان بهشت یعنی حضرات معصومین علیهم‌السلام تحت این سلام قرار می‌گیرند و به تبع ایشان، رشحات آن به محبین و شیعیان حضرات که از اهالی بهشت هستند می‌تابد.
باعبارت «سَلامٌ عَلى آلِ یس» زائر به منشأ و مصدر تطهیر و تزکیه عالم اقرار کرده با این سلام، طهارت و پیراسته شدن از رذائل اخلاقی را تقاضا می‌کند.
سلام به معنی تسلیم
«اَنَا مُسَلِّمٌ عَلَيْكَ»
«من درمقابل تو تسلیم هستم»
بدین ترتیب درمحضر امام، تسلیم کامل زائر مطرح می‌گردد. در این سلام، جلوه فناء و تسلیم محض حضرات معصومین علیهم‌السلام در مقابل ذات احدیت به نمایش گذاشته شده، همچنین امام به‌عنوان جلوه کامل اسماء و صفات الهی بر عالم ملک و ملکوت معرفی می‌گردد. با اعلام تسلیم در مقابل امام، مسیر بندگی انسان در جاده عبودیت هموار می‌گردد.
زائر در این سلام اعتراف دارد که، امام سلامتی کامل را از ناحیه خداوند دریافته است پس، با سلام بر ایشان سلامتی روح و روان زائر نیز افزون می‌گردد.
قرآن در سوره انعام می‌فرماید:
«إِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ »[2]
«هرگاه ايمان آوردگان به آيات ما نزد تو آمدند، بگو: سلام بر شما»
خداوند سبحان در این آیه شریفه می‌فرماید: ای پیامبری که تحت تربیت خداوند به اوج عبودیت رسیده‌ای در احسان به بندگان مؤمن من پیش‌قدم باش. هنگامی که مؤمنین نزد تو آمدند در ابتداء تو به آنان بگو: «سلام علیکم»
سلام و تحیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر مؤمنین، باب رحمت خاصه‌ی حق را بر ایشان می‌گشاید. در نتیجه نگرش و نگاه فرد تغییر کرده، در عوض طلب دنیا و آخرت، تنها خواستار زیارت و قرب به امام می‌گردد.
در واقع مراجعه به پیامبر و آل پيامبر علیهم‌السلام انسان را تحت سلام و درود ایشان قرار داده، پرورش و تربيت خاص امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه، حیات او را فرا می‌گیرد. چنین فردی با درک فیوضات و انوار الهی، امام حاضر را ولی مطلق در عالم دنیا و ملکوت می‌بیند. او با تمام وجود به این حقیقت واقف می‌شود که، امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه منشأ حقیقی افعال خیر و نیات صالح انسان است. از آن‌جا که امام در اوج قدرت و کمال قرار دارد، زائر با ارتباط با منبع قدرت از عجز، کسالت و ضعف رها می‌شود.
همچنین در هر ارتباط و زیارت، زائر دائم در حال کسب نور از مصدر آن یعنی حضرت بقیة‌الله است و همان‌گونه که در اثر تابش مستقیم خورشید همه چیز ذوب می‌شود، نور امام آلودگی‌های وجود انسان را ذوب می‌کند. در پرتو نور امام غصه‌ها و تنگناها ذوب گردیده، تنها غصه انسان اندوه فراق و دوری از حضرت خواهد بود.
به ذره گر نظر لطف پور بو تراب کند
به آسمان رود و کار آفتاب کند
بنابراین وجود تاریک و محدود انسان با نگاه حضرت ولی عصر ارواحنافداه، گسترش می‌یابد. درنتیجه وجود او بی‌نهایت شده در شعاع وجود حضرت درخشش خاصی در عالم پیدا می‌کند. چنین وجودی قیمت و اعتبار خاص و ویژه‌ای را کسب می‌کند.
در زیارت آل یاسین در واقع انسان جوابگوی 40 سلام امام می‌گردد و در هر سلامی حضور دائمی امام را در وجود خود می‌یابد.
در واقع تابش نور امام در جایگاه‌های مختلف و به‌صورت مستمر صورت می‌گیرد. گیرنده‌ی این نور از غم و غصه رها گردیده، نشاط و حیات طیب برای او حاصل می‌گردد. ولایت و تصرف امام در عالم ملک و ملکوت انسان را به فنای محض می‌رساند و سیر در صراط مستقیم که صراط امام و ولایت است او را پذیرفته و در تمامی مسیر سلوک همراه با امام خود می‌شود.
نگرانی و غصه‌های انسان زمانی در نگاه او بزرگ جلوه می‌کند که حضور ولی زمان را به تمام و کامل در زندگی نبیند.
انسانی که در سیر عبوديت، نعمت معرفت و شناخت ولی زمان را دریابد همت او متعالی شده و کمال نهایی را با تصرف وتکون امام در عالم هستی می‌داند. هنگامی که انسان به حول و قوه حق به حضور دائم امام در عالم واقف گردید؛ پرتو افشانی و جمال حق را در عالم می‌بیند. در این مرحله نگرانی‌ها و اندوه‌های او در مسير ولایت به واسطه همراهی با امام به آسانی و سهولت مرتفع می‌گردد. بنابراین ره‌آورد نگاه موحدانه در عالم که در پرتو دعای امام صورت گرفته، فتوحات خاص، وصول به کمالات و متخلق شدن به اخلاق امام است.
در عالمِ وجود، ندای حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌فرجه که همان ندای الهی است طنین انداز شده در این دعوت، امام همواره خواستار عروج و سیر بندگان است.
در «سَلامٌ عَلَى آلِ یس» سلام زائر سلام ابتدایی نبوده در اصل پاسخ‌گویی و لبیک به سلام امام است.
در حقیقت ارتباط بین امام و او از ناحیه حضرت آغاز شده و زائر تنها جوابگوی سلام امام است. در نتیجه، تعلیم و تربیتی خاص سراسر وجود زائر را فرا گرفته، او را به نقطه اوج عزت که لحظه به لحظه با امام بودن است می‌رساند.
حضرات معصومین علیهم‌السلام پیوسته تحت ربوبیت خداوند قرار دارند. ایشان تجلی این امر را با تربیت عالم به ظهور می‌رسانند. پیامد پرورش، تعلیم و تربیت امام در مسیر بندگی، ذل عبودیت و عز ربوبیت است. در این مسیر کمالی فناء زائر چشم‌گیر بوده، فرد تحت پرورش امام به غایت خود که فنای در توحید است نائل می‌شود. در این مسیر آن‌چه سیر و سبقت انسان را مهیا و هموار می‌کند نگرش صحیح یعنی ذل و فقر عبودیت و عز و غنای مطلق ربوبیت است که نماد حرکت از فقر محض به‌سوی غنای محض است.
در سلام علی آل یاسین «سلام» به معنای «اَنَا مُسَلِّمٌ عَلَيْكَ» یعنی، زائر تمام موجودی خود اعم از زندگی و خانواده و هر آن‌چه که در اختیار و تصرف اوست از بدو وجود تا ابد را به امام تسلیم می‌کند. در این صورت اراده او در اراده امام ذوب شده و از وجودش تنها این ندا به گوش می‌رسد:
«لاَ إِخْتِيَارَ لِي فِي قِبَالِكَ»
«درمقابل شما برای من اختیاری نیست»
او با کمال آرامش و طمأنینه تمام موجودی خود را که امانت الهی است به صاحب اصلی امانت، امام زمان تقدیم می‌کند و امام که «سَاسَةُ اَلْعِبَادِ» یعنی سیاست‌گذار بندگان است بهترين تدبيرها را برای رشد، تربيت و حفاظت اين امانت‌ها به‌كار می‌گیرد. هنگامی‌که واگذاری امانت به امام با طيب نفس صورت گيرد علاوه بر ظهور ادب زائر، امین بودن امام نیز بر همه عالمیان اعلام می‌شود. دراین‌صورت رشد و کمالی خاص نصیب زائر می‌گردد که دنیا و آخرت او را تحت پوشش قرار می‌دهد.
سلام به معنی عهد و ميثاق
سومین معنایی که برای سلام ذکر شده، یادآوری عهد و ميثاقی است كه زائر درعالمِ ذر با خداوند داشته است. در آن زمان که زائر با لبیک‌گویی، خود را تسليم پیامبر و آل پیامبر کرد، سلام و تحیت خداوند را بر پیامبر و آل ایشان شنید. اکنون سلام علی آل یاسین انعکاس آن سلام بوده و زائر آن لبیک را بر زبان می‌آورد. بنابراین زائر بر عهد قدیمی خود پایدار مانده و با لبیک گویی به امام زمان تسليم خود را دربرابر اراده و تصميم خداوند عالم ابراز می‌دارد.
او با این سلام نشاط ناشی از تسلیم را از سويدای وجود به اعضاء و جوارحش جاری می‌کند تا تمامی وجود او در مسیر بندگی تثبیت شود.
در این سلام تسلیم کلی عالم در برابر پیامبر و آل پیامبر بیان می‌شود چراکه خداوندسبحان پس از خلقت نوری حضرات معصومین علیهم‌السلام، امور عالم را به ایشان تفویض فرمود. از‌آن‌جا كه حضرات معصومین علیهم‌السلام بر همه عوالم ولایت مطلقه دارند، اطاعت از ایشان، اطاعت از خداوند وسرپیچی از اوامر آنان، معصیت خداست.
طبق روایت دوستی و رفاقت 20 ساله انسان را در زمره اولوالارحام قرار می‌دهد.
در سلام علی آل یاسین زائر در اصل به دوست قديمی خود سلام می‌دهد. با این سلام نقائص و عیوب زائر به‌واسطه دوست قدیمی که تجلی اسم سلام خداوند است برطرف می‌شود.
سلام به معنی دعا
چهارمین معنایی که برای سلام ذکر شده است ، سلام از سلم بالتخفيف به معنای دعاست.
بدین ترتیب زائر با تمام وجود دعاگوی حضرت می‌شود. همچنین بازتاب سلام از طرف امام بر عصمت و طهارت زائر افزوده، او را از رجس و ظلمتِ جهل و گناه و آلودگیِ منیت جدا می‌کند. به تعبیر بهتر اگر فرد آلودگي و منيتي در خود مشاهده کند، علاج آن را مراجعه به آل یاسین می‌داند تا امام مانند ابر پر باران تطهیر عیوب او را از آلودگی‌ها عهده‌دار شود.
در هر سلام زائر بر امام، رویش طهارت، کمالات و فضائل اخلاقی برای او صورت می‌گیرد.
با این سلام زائر به عجز و نقص خود اعتراف کرده ، چراکه می‌داند برای کامل شدن به فیوضات امام محتاج است. امام با انعکاس فیوضات الهی روشنی بخش موجودات عالم است. با سلام به آن سرچشمه‌ی روشنایی، گرمی و نورانیتی خاص بر حیات زائر حاکم می‌شود.
«آل»
برای کلمه‌ی «آل» معانی مختلفی درنظر گرفته شده است:
- «آل» به معنای بازگشت‌گاه و محل رجوع است.
سلام بر شما خانواده‌ای که بازگشت همه به سوی شما می‌باشد. در زیارت جامعه کبیره عرض می‌شود: «وَ اِيابُ اَلْخَلْقِ اِلَيْكُمْ»؛ «بازگشت خلق به سوی شماست»
تعبیر بازگشت درجایی به کار می‌رود که انسان از اقامت‌گاه دائمی خود به محلی فرعی رفته باشد. زائر در عالم الست همراه با امام خود و درکنار ایشان بوده، اساساً مقیم آستان ولی حق بوده، بنابراین جدایی و فراق در عالم طبیعت برای او عارضی است. لذا در «سَلاَمٌ عَلَي آلِ يس» قصد رجوع و بازگشت به مأمن خود یعنی قلعه‌ی ولایت را دارد.
بنابر این در زیارت آل یس زائر بازگشت به وطن را از امام درخواست می‌کند.
زائر آل یس مانند فرزندی است که پس از فراقی طولانی، به سایه‌ی پر مهر پدر بازگشته است.
- «آل» در لغت به معنای خانواده، دودمان و اهل بیت است که مآل و سرانجام کار خاندان به بزرگ آنان بر می‌گردد.
- همچنین بعضی از اهل لغت «آل» را محلی می‌دانند که دل هر عاشقی به سوی آن باز می‌گردد.
بدین‌ترتیب زائر در خطاب به «آل یس» با محبت و پیوست به قلعه ولایت، عاشقانه به سوی ایشان پر کشیده و چشم امید بر حریم ولایت دوخته تا عشق و محبت خالصانه‌اش امضاء شود.
- «آل» ستون‌ها و چوب‌هایی است که خیمه را برپامی‌دارد. از آن‌جا که «آل یس» تکیه‌گاه خیمه‌ی توحید در عالم هستند، تنها با پناهندگی به ایشان رویش کمالات و فضائل اخلاقی صورت می‌گیرد.
- «آل» را مقلوب از اهل دانسته‌اند و تصغیر آن اهیل می‌باشد. تفاوت «اهل» با «آل» در این است که «اهل» شمول بیشتری دارد، زیرا علاوه بر نسب و خویشاوندی به لحاظ اختصاص و ارتباط به‌کار می‌رود، مانند: اهل بصره، اهل علم و …. اما «آل» تنها از جهت خویشاوندی به کار می‌رود.
«یس»
برای معانی «یس» آمده است:
- طبق آیه اول سوره مبارکه «یس» و آیه ۱۳۰ سوره مبارکه صافات، کلمه «یس» از نام‌های مقدس پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده و «آل یس» فرزندان آن حضرت می‌باشند.
- «یس» در معنای «سید، بزرگ و سرور» نیز به‌کار رفته است، سلام به کسانی که سادات و سروران دین و حیات بشری هستند.
- «یس» را به معنی «يَا ايَهَااَلسَّامِعُ لِلْوَحْيِ» دانسته‌اند. خداوند سبحان به پیامبر می‌فرماید: «یس»؛ «ای پیامبری که شنونده وحی هستی» زائر بر «آل یس» یعنی ساحت مقدس امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه، همچنین بر اجداد مطهر ایشان علیهم‌السلام عرض سلام دارد تا دل و روح مرده‌ی او با دریافت سلام مخاطبان وحی الهی، زنده شود. با ارتباط با شنوندگان وحی، زائر تلویحاً درخواست ارتباط قلبی با قرآن کریم و فهم آن را دارد.
- «یس» مرکب از «ی» به معنی «یوم المیثاق» و «س» به معنای «سِرُّهُ مَعَ اَلاِحْبَابِ»؛ «سرّ خدا با دوستانش» است.
با سلام بر آل یس زائر به یاد یوم‌المیثاق، اشتیاق خود را برای دریافت اسرار الهی بیان می‌کند. اسراری که تنها از طریق اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام در اختیار دوستان قرار می‌گیرد.
سرّ خداوند در صلوات خاصه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها «سِرُّ اَلْمُسْتَوْدَعِ» وجود مقدس امام زمان ارواحنافداه می‌باشند.
بنابراین زائر، با سلام بر آل یس اشتیاق خود را به سرّ مقدس عالم یعنی «امام زمان» اعلام می‌دارد.
او با سلام بر آل یس، عشق خالصانه و مصاحبت با سرّ عظیم الهی را طلب می‌کند.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه احزاب، آیه 44
[2] سوره مبارکه انعام، آیه 54
