مقدمه
در جلسات قبل بیان شد که سلام نام خداوند سبحان است که به واسطۀ این نام تقاضای دوری از آفات و نقایص میشود. این سلام بین افراد بهشتی در جریان است و مؤمنین مخاطب این سلام قرار می‌گیرند.
سلام در بهشت نامی بسیار رایج است. اصل ورود به بهشت با نام سلام صورت می‌گیرد.
خداوند به بهشتی‌ها سلام می‌کند:
«سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ»[1]
«سلام، سخن پروردگار مهربان به آنان است.»
«ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ آمِنِینَ»[2]
«(به آنان خطاب مى‌شود:) با سلامت و امنیت به باغ‌ها وارد شوید.»
سلام نامی است که در قیامت کارساز است. قیامت روزی است که هیچ چیزی برای انسان نافع نیست؛ فقط قلب سلیم که مصون از محبت غیر خداست و امور ناهنجار اخلاقی در او مشاهده نمی‌شود، نافع است.
قبل از ورود به بهشت، سینه‌های افراد از کینه‌ها پاکسازی میشود؛ چون اگر در سینه‌ای کینه باشد سالم نیست.
«یوْمَ لَا ینْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»[3]
«روزى که مال و فرزندان براى انسان نفعى ندارند. مگر کسى که با روح و قلب پاک به سوى خدا آید.»
در روایتی وارد شده که سلام در زیارت به منزلۀ تجدید عهد با وجود مقدس پیغمبر خاتم صلوات‌الله‌و‌سلامه‌علیه است. در هر بار سلام، تجدید بیعت با پیغمبر صورت می‌گیرد؛ یعنی بیعت کهنه، نو میشود؛ گویا بیعت هم‌اکنون صورت می‌گیرد.
در بهشت هم تنها گفتار بین مردم سلام است؛ یعنی گفتار افراد، طلب سلامتی برای یکدیگر است و هیچ حرف نابه‌جا و نامناسبی بر زبان افراد جاری نمی‌شود.
چرا لعن؟
چرا در زیارت عاشورا به اندازۀ سلام، لعن وجود دارد؟ خداوند در معرفی خودش می‌فرماید: «رحمت من همه چیز را فرا گرفته است.»؛ یعنی به همه لطف خاص دارم.
«وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کلَّ شَیءٍ»[4]
«و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.»
خداوند برای هیچ‌کس دوری از رحمت را اراده نکرده است؛ بلکه می‌خواهد همۀ مخلوقات تحت پوشش او قرار بگیرند؛ به همین دلیل هم صد و بیست و چهار هزار پیغمبر را با شریعت ارسال کرد تا رحمت او تثبیت بماند. اما گروهی از افراد،خود را از این رحمت دور می‌کنند.
انواع لعن
۱. لعن شخص و شخصیت ملعون. ربوبیت و تربیت خداوند اقتضا می‌کند که شخصیت‌هایی مورد لعن و نفرین قرار گیرند.
۲. عمومی بودن لعن. خداوند عموم پیمان‌شکنان را لعن می‌کند؛ البته در رأس آنان یک فرد وجود دارد. اولین نفری که در غدیر با حضرت بیعت کرد، اولین نفری بود که نقض پیمان می‌کند.
ملعونین چه کسانی هستند؟
1. حریصان به دنیا
خداوندی که در بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم تربیت خود را مقرون به صفات رحمان و رحیم می‌کند، خداوندی که رحمتش همه چیز را فرا گرفته است؛ در کلامش بعضی از افراد را لعنت می‌کند، مانند افرادی که حرص به دنیا دارند.
«یا أَیهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکتَابَ آمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَکمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَىٰ أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ کمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ ۚوَکانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا»[5]
«اى کسانى که به شما کتاب (آسمانى) داده شده! به آنچه نازل کردیم که تصدیق‌کننده چیزى (تورات وانجیل) است که با شماست، ایمان آورید، پیش از آنکه چهره‌هایى را محو و نابینا کنیم، پس به پشت برگردانیم، یا مورد لعن خویش سازیم، آنگونه که اصحابِ روزِ شنبه (یهودیان متخلّف) را لعنت کردیم. و فرمان خداوند، شدنى است.»
گروه «اصحاب‌السبت» که روز تعطیلی هم سر کار می‌رفتند، ملعون‌اند! چون زندگی آنان بی‌هدف و بی‌برنامه بود و حریص به کسب درآمد بودند. در حالی‌که طبق فرمایش امام باید زندگی انسان بر چهار محور باشد:
۱. زمانی برای عبادت و رابطۀ با خدا؛
۲. زمانی برای استراحت؛
۳. زمانی برای رابطه بین انسان و خلق؛
۴. زمانی برای کسب و کار؛
از نگاه قرآن کسانی که همۀ زندگی آنان بر اساس کسب درآمد است، ملعون‌اند. حرص به مادیات انسان را از رحمت حق محروم می‌کند. رحمت حق همه‌جا را گرفته است؛ اما حریص به دنیا و مادیات مانعیت برای جذب این رحمت ایجاد می‌کند؛ چون آنقدر مادیات فکر و ذکر او را مشغول کرده است که اصلا فکر و ذکر دیگری ندارد. بی‌تردید کسی که همۀ زندگی‌اش بر اساس کار و درآمد و حرص بر مادیات است، از نگاه قرآن محروم از رحمت الهی است؛ چون خارج از چهارچوب صحیح عمل می‌کند.
2. کسانی که خدا را دست‌بسته می‌دانند
کسانی که دست خدا را بسته می‌دانند، قدرتی برای خدا قائل نیستند و خداوند را عاجز و ناتوان می‌بینند، ملعون‌اند.
«وَقَالَتِ الْیهُودُ یدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ یدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ ینفِقُ کیفَ یشَاءُ وَلَیزِیدَنَّ کثِیرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیک مِن رَّبِّک طُغْیانًا وَکفْرًا وَأَلْقَینَا بَینَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَىٰ یوْمِ الْقِیامَةِ کلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا یحِبُّ الْمُفْسِدِینَ»[6]
«و یهود گفتند: دست خدا بسته است. دستهایشان بسته باد و به سزاى این گفتار، از لطف خدا دور شوند. بلکه دو دست (قدرت) خدا گشوده است، هرگونه بخواهد انفاق مى‌کند و البتّه آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، کفر و طغیان بسیارى از آنان را مى‌افزاید و ما تا روز قیامت دشمنى و کینه در میانشان افکندیم. هر بار که براى جنگ، آتش افروزى کردند، خداوند آن را خاموش ساخت. آنان همواره در زمین، به فساد و تبهکارى مى‌کوشند، و خداوند مفسدان را دوست نمى‌دارد.»
گفتار نادرست دلیل ملعونیت
گاهی اوقات ملعونیت (دوری از رحمت) به دلیل گفتار نامناسب است؛ البته گفتاری که از باورهای قلبی سرچشمه گیرد. تفکر ناصحیح انسان را در زمرۀ ملعونین قرار می‌دهد. هیچ‌گاه نباید دست خدا را بسته بدانیم.
گفتار ناصحیح مانند «مگر امکان دارد!»، مانع دریافت رحمت الهی است. تفکر یهودی دست خدا را بسته می‌داند! فردی که اعتقاد و باورهای غلط دارد رحمت الهی را از خود دور ببیند؛ در حالی‌که دست خدا همیشه در امور معنوی و مادی باز است. اینکه انسان روی اسباب ظاهری حساب باز کند ملعون محسوب میشود.
3. تهمت زنندگان
گروه دیگری که به افراد تهمت می‌زنند، در زمرۀ ملعونین محسوب می‌شوند.
«إِنَّ الَّذِینَ یرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ»[7]
«همانا کسانى که به زنان پاکدامن و با ایمان و بى‌خبر (از هرگونه آلودگى) و نسبت بد مى‌دهند، در دنیا و آخرت از رحمت الهى دورند و برایشان عذاب بزرگى است.»
در باطن تهمت، فرافکنی وجود دارد. با تهمت فرد از چشم مردم ساقط میشود. با تهمت، انسان از رحمت خداوند محروم میشود؛ بنابراین برای دریافت رحمات الهی باید مراقب گفتار و اعتقادات خود باشیم؛ چرا که گاهی در تهمت زدن، دروغ وجود دارد.
4. احتکار کنندگان
پیامبر اکرم می‌فرماید: «المُحْتَکرُ مَلْعونٌ»[8] «محتکر، از رحمت خدا دور است.» زیرا قدرت خرید را از مردم می‌گیرد.»
5. بدعت آوران
کسانی که حلال خدا را حرام اعلام می‌کنند و حرام خدا را حلال می‌دانند، بدعت گزارند و از رحمت الهی به دور. برای مثال دروغ و غیبت را حلال می‌نامند و یا بالعکس اموری را که در شریعت، منعی ندارد، حرام می‌دانند. دین را دستکاری می‌کنند و دین جدید می‌سازند.
6. کسی که اجرت اجیر را نمی‌دهد.
پیامبر اکرم می‌فرماید:
«مَن مَنَعَ أجيرا أجرَهُ فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ»[9]
«کسی که اجرت اجیر را ندهد، ملعون است.»
«ألاَ مَن ظَلَمَ أجِیرا اُجْرتَهُ فلَعنةُ اللّه علَیهِ»[10]
«هان! لعنت خدا بر کسى که مزد اجیری را کامل نپردازد.»
با پرداخت نکردن یا تأخیر در پرداخت اجرت، محرومیت از لطف و عنایت حق ایجاد میشود.
7. جدال کنندگان
«لَعَنَ اَللَّهُ اَلْمُجَادِلِینَ فِی دِینِ اَللَّهِ»[11]
«خدا لعنت می‌کند کسانی را که در دین جدل می‌کنند.»
برای مثال می‌گویند:«در کدام آیۀ قران نوشته که نماز دو رکعت است؟ و یا کجا نوشته شده که سگ نجس است؟!»
مسلمان چهار مرجع دارد: قرآن، سنت، عقل، اجماع. ممکن است بسیاری از مسائل در قرآن موجود نباشد؛ ولی در روایات صحیح بیان شده است.
جدال، روش افرادی است که تسلیم حقیقت نیستند و در صدد مطرح کردن خود هستند. این افراد از رحمت خداوند، دورند. مثلاً می‌گویند: «چرا ارث زن نصف مرد است؟!» دلیل عقلی و نقلی را هم نمی‌پذیرند.
8. مسدود کنندگان باب خیر
افرادی که باب خیر را می‌بندند مورد لعنت خداوند قرار می‌گیرند. پیامبر اکرم می‌فرماید:
«لَعَنَ اللّه قاطِعِی سَبیلِ المَعروفِ»[12]
«خدا لعنت کند کسانى را که راه نیکى کردن را مى‌بندند.»
برای مثال فردی که از قرض دادن به دیگران امتناع می‌کند باعث بسته شدن باب خیر میشود. یا فردی که در بازپس دادن قرض، سهل‌انگاری دارد، موجب مسدود شدن باب خیر است. چنین افرادی موجب می‌شوند تا افراد اشتیاقی به کار خیر نداشته باشند. برای مثال، انداختن تمام تقصیرها به گردن مُعرّف ازدواج باب خیر را برای او می‌بندد.
تاریخ جلسه:1397/8/9 – جلسه بیست و پنجم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]. سوره یس، آیه 58.
[2]. سوره حجر، آیه 46.
[3]. سوره شعراء، آیات 88 و 89.
[4]. سوره اعراف، آیه 156.
[5]. سوره نساء، آیه 47.
[6]. سورۀ مائده، آیه 64.
[7]. سوره نور، آیه 23.
[8]. بحار الأنوار، ج 62، ص 292.
[9]. بحار الأنوار، ج ۷۷، ص ۵۳.
[10]. مستدرك الوسائل ، ج 14، ص 30.
[11]. بحار الأنوار، ج۳۶ ص۲۲۷.
[12]. الاختصاص، ص 241.
