حضور در نماز جماعت، یکی از مصادیق احتمالی ریا
حضرت امام خمینی (ره) در ادامه بحث ریا و مصادیق مربوط به آن، نماز جماعت را به عنوان یکی از مصادیق ریا ذکر کرده و می‌فرمایند: از آنجا که فضیلت امامت در اقامه نماز جماعت بسیار زیاد است شیطان در صدد بر می‌آید او را از این فضیلت باز دارد و به اخلاص نمازش خدشه وارد کند و از او سلب توفیق کند و او را گرفتار ریا گرداند.
به عنوان مثال چنانچه امام جماعت در محضر شخصیت مقدس و والا مقامی حضور پیدا کند خضوع نمازش را بیشتر نماید و بعد از نماز در مجالس دیگر حضور آن شخص عالی رتبه را در نماز خویش به عنوان فضایل خود ذکر کند. و همچنین شیطان در وجود امام جماعتی که نمازش با مأمومین قلیلی برپا می‌شود نفوذ می‌کند و به او القا می‌نماید که تو مردم را متوجه این مطلب کن که از دنیا و تعلقات آن چشم پوشیده‌ای و توجهی به جمعیت کثیر مأمومین خود نداری بلکه به حضور در مسجدی کوچک و حاضرین فقیر و اندک اکتفا کرده‌ای.
شیطان از مأمومین نیز غافل نمی‌شود و با راه‌های مختلف در آنها رخنه می‌کند. او حاضرین در صف اول را بیش از سایر مأمومین هدف خود می‌گرداند تا به آنها القا کند حضور در صف اول فضیلتی است که نصیب هرکس نمی‌شود و همین وسوسه گاهی فرد را بر آن می‌دارد تا مأمومین سایر صفوف را مورد طعن قرار دهد. گاهی همین وسوسه‌های شیطانی مأموین صفوف آخر را دچار القائات غیر الهی می‌کند و آنها را گرفتار این فکر می‌کند که چون آنها از هوای نفس خویش چشم پوشیده‌اند و از شهرتشان گذشته‌اند در صفوف آخر جای گرفته‌اند.
شیطان لعین تنها به نماز جماعت و امام و مأموم اکتفا نمی‌کند و حتی کسانی که در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند از وسوسه‌های او در امان نیستند! گاهی فریب ابلیس آنها را ملزم می‌کند تا بر جماعت مسلمین طعنه بزنند و حضور آنها را در جماعت مردود بشمارند، آنها حضور نیافتن در جمع مسلمین را برای خود نوعی فخر به شمار می‌آورند، آنان سایر مسلمین را به جهت شرکت در نماز جماعت و اینکه از احوالات امام آگاهی ندارند مذمت می‌کنند و مورد سوال قرار می‌دهند.
داستان مرحوم شیخ عباس قمی (ره)
امام (ره) می‌فرمایند: به هر حال امر ریا بسیار دقیق است و سخت‌تر از آن چیزی است که انسان تصور می‌کند. مرحوم حاج شیخ عباس قمی زمانی مشهد در مسجدگوهرشاد اقامه نماز جماعت داشت در رکعت چهارم نماز ظهر بود که مردم دسته دسته وارد می‌شدند و خود را با تکبیرة‌الاحرام به امام جماعت می‌رساندند. مرحوم حاج شیخ لحظه‌ای در دلش گذشت چه جماعتی برگزار شده، با اینکه اواخر نماز است ولی بازهم مردم برای اقامه جماعت مراجعه می‌کنند. حاج شیخ بعد از نماز ظهر بی‌آنکه نماز عصر را بخواند از مسجد خارج می‌شوند و بدون توقف به طرف قم حرکت می‌کنند. بعد از مدتها که علت را از ایشان جویا شدند پاسخ دادند: «به قلبم مراجعه کردم و متوجه شدم از شلوغی نماز لذت می‌برم اگر نماز عصر را با این لذت می‌خواندم خالصانه نبود بلکه برای نشان دادن به مردم بود.»
بعضی از بزرگان، اخلاص میرزا عباس قمی (ره) را عامل ماندگاری مفاتیح الجنان بیان کرده‌اند و متذکر شده‌اند با اینکه کتب ادعیه فراوانی جمع‌آوری شده اما آنچه هنوز مفاتیح الجنان را در خانه‌ها بعد از قرآن جای داده است خلوص گردآوری کننده آن است که عزت و اعتباری خاص به او داده است.
دعوت به اخلاص
امام خمینی (ره) دعوت به اخلاص می‌کنند و می‌فرمایند: انسان باید در کارهای خود دقیق شود و از نفس خود در هر عملی حسابرسی کند که آیا اعمال خویش را برای خدا انجام می‌دهد و یا برای نشان دادن به مردم اقدام بر انجام آنها می‌نماید، زیرا تنها خود فرد است که می‌تواند متوجه ریا و خلوص فعلش گردد نه دیگران. در این میان اگر عمل برای خدا باشد ولی فرد بخواهد دیگران نیز به او تأسّی کنند تا مشمول عبارت
«الدّالُ علی الخیر کفاعله»[1]
«کسی که مردم را به خیر راهنمایی کند مانند کسی است که آن عمل خیر را انجام می‌دهد» گردد اظهارش خوب است ولی باید مراقب باشد تا فریب نفس را نخورد و عمل ریایی را با ظاهری مقدس گونه انجام ندهد.
بندگان حقیقی، به دور از تصرفات شیطان هستند
حضرت امام (ره) نکته‌ای را بیان می‌کنند و می‌فرمایند: اگر انسان طوق بندگی حقیقی برگردن داشته باشد قطعاً تحت تصرف و سلطنت شیطان قرار نخواهد گرفت زیرا شیطان با خداوند عهد کرده است تا سر راه بندگان خالص قرار نگیرد قرآن می‌گوید:
«قالَ ربّ بما أَغْوَیتَنىِ لَأُزَینَنَّ لَهُمْ فىِ الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِینهَّمْ أَجْمَعِینَ إِلَّا عِبَادَک مِنهُم الْمُخْلَصِینَ»[2]
«گفت: اى پروردگار من، چون مرا نومید کردى، در روى زمین بدیها را در نظرشان بیارایم و همگان را گمراه کنم، مگر آنها که بندگان با اخلاص تو باشند.»
خدای سبحان نیز فرموده است:
«إنّ عبادی لَیس لَک عَلیهم سلطانٌ»[3]
«کسی که عبد من شد تو با همه شیطنتت اجازه تصرف در او را نداری»
با توجه به آنچه ذکر شد می‌توان چنین گفت: اگر شیطان در اعمال کسی تصرف کند، عمل او خالصانه صورت نپذیرفته است.
نشانه اخلاص چیست؟
حضرت امام خمینی (ره) برای شناسائی درجه اخلاص، کد و نشانه‌ای را بیان می‌کنند و می‌فرمایند: اگر می‌خواهید به میزان اخلاص در اعمالتان پی ببرید ببینید کلامتان تا چه اندازه حکیمانه است.
«مَن أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً جَرَتْ يَنَابِيعُ الْحِكْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَى لِسَانِهِ»[4]
«اگر کسی خودش را چهل روز برای خدا خالص کند چشمه‌های حکمت از قلبش بر لسانش جاری می‌گردد»
اگر کسی گفتارش حکیمانه نیست بداند اخلاص در اعمالش زایل شده است.
امام (ره) می‌فرمایند: وای به حال اهل طاعت و عبادت، اهل جمعه، جماعت و اهل علم و دیانت که حالشان از احوال اهل کفر و معصیت و متجاهرین به فسق بدتر است و نامه اعمالشان سیاه‌تر.
خداوند با فضلش موحّدِ اهل معصیت را خواهد بخشید اما مشرک را نمی‌آمرزد مگر اینکه توبه کند.
«إِنَّ اللَّهَ لا یغْفِرُ أَنْ یشْرَک بِهِ وَ یغْفِرُ ما دُونَ ذلِک لِمَنْ یشاءُ وَ مَنْ یشْرِک بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیداً»[5]
«خدا کسى را که براى او شریکى قرار دهد نمىآمرزد و جز آن هر گناهى را براى هر که خواهد، مىآمرزد. و هر کس که براى خدا شریکى قرار دهد سخت به گمراهى افتاده است.»
زیرا اعمال صالح خود را برای منزلت یافتن نزد مردم انجام می‌دهد تا قلب آنها را به سوی خود متمایل سازد در حالیکه او غافل از این است که حضرت حق مقلّب القلوب است، و باید تنها متوجه او شد و رضایت او را بدست آورد.
توحید افعالی: تنها فاعل اوست
امام خمینی (ره) توصیه می‌کنند که انسان باید سعی کند تا معتقد به توحید افعالی گردد «و لا مؤثّر فی الوجود الّا الله» را در قلبش حک نماید. فرد باید خداوند را فاعل هر فعلی بداند که در عالم امکان صورت می‌پذیرد و کسی که به عنوان فاعل در عالم ماده معرفی می‌گردد صورت ظاهری و فاعل صوری است این فرد تنها وسیله جریان فیض است. اگر کسی به چنین توحیدی دست یابد در می‌یابد که تنها خداوند سبحان سبب ساز و سبب سوز است، تنها او ضارّ و نافع است و هیچ کس جز او نمی‌تواند نفع و ضرری به انسان برساند:
«هوالاول و الآخر و الظاهر والباطن»[6]
چگونه ریا را از بین ببریم؟
امام (ره) جهت قلع ماده ریا می‌فرمایند: هرکس باید مدتی از قلب خود مواظبت کند و نسبت به اعمال، رفتار، حرکات و سکناتش دقت کافی داشته باشد و آنچه را در نهان مخفی دارد بررسی و حسابرسی نماید آنچنان که دو شریک به حساب یکدیگر رسیدگی می‌کنند هرکس باید بعد از بازرسی، اعمال ریایی خود را هر چند پر فضیلت، ترک کند. البته ریا معمولا در اعمال واجب واقع نمی‌شود بلکه بیشتر مستحبّات را تهدید می‌کند.
تاریخ جلسه:86/2/5–جلسه 8
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
» ادامه حدیث 2- مقام دوم و سوم در بحث ریا
[1] اصول کافی، ج4، ص27
[2] سوره مبارکه حجر، آیه 39 و 40
[3] سوره مبارکه حجر، آیه 42
[4] بحارالانوار، ج67، ص242
[5] سوره مبارکه نساء، آیه 116
[6] سوره مبارکه حدید، آیه 3
