مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
بشارت به غنیمت‌های بسیار
«…فَعِندَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِیرَة…»[1]
«غنیمت‌های بسیاری نزد خداوند است»
مغانم، صیغه منتهی‌الجموع از مَغنم، به معنای غنیمت جنگی می‌باشد. غنیمت متفاوت از کسب بوده و مالی‌ست که انسان از بدون رنج آن را به دست آورد و مقدار آن نیز مشخص نمی‌باشد.
آیه مربوط به امر جهاد بوده و به کسانی که در عرصه مبارزه حضور فعال دارند؛ بشارت داده می‌شود که منافع بسیاری نزد خداوند وجود دارد. زمانی که مسلمانان به جنگ کفار رفته و آنان را شکست می‌دادند؛ کافران، بعد از شکست، به جهت حفظ امنیت خود اقرار به مسلمانی کرده لکن مسلمانان نسبت دروغ به آن‌ها می‌دادند تا بتوانند اموال آنان را مصادره نمایند.
خداوند با نزول این آیه، به مسلمانان یادآور می‌شود که منفعت حقیقی و سود ارزشمند در محضر خداوند به دست آمده و مال کفار در برابر آن ارزش ناچیزی خواهد داشت.
بنابراین، مخاطب این بشارت همه افراد نبوده و تنها کسانی مشمول آن هستند در جاده شریعت گام نهاده و در راستای اعتلای کلمه توحید مجاهده می‌نمایند.
مقصود تویی!
عبارت ذکر شده در ظاهر یک بشارت بوده لکن با اندکی تأمل درمی‌یابیم که بشارت دیگری نیز در آن نهفته که به مراتب ارزشمندتر است.
آن چه موجب ارزش والای غنائم الهی می‌شود آن است که انسان «عندالله» به آن‌ها دست می‌یابد. به بیان دیگر، بنده این غنائم را در محفل انس با خدا و در محضر باری تعالی، می‌یابد.
مصادیق «عند الله» گوناگون و زیاد می‌باشد: زمانی که انسان خالصانه در محضر پروردگار خویش قرار گرفته و نمازی همراه با حضور قلب برپامی‌دارد؛ گویا در حجله وصلی قرار گرفته و از بهره‌های معنوی بیشماری بهره‌مند خواهد شد.
همین‌طور هر عملی که به قصد کسب رضایت الهی و شیوه‌ای صحیح انجام شود؛ از مصادیق حضور در محضر الهی می‌باشد.
بشارت آن است که انسان در محضر ربّی کریم و خدایی مهربان قرار گرفته و به اموری دست پیدا کند که غیرقابل تصور است. به بیان دیگر، آنگاه که بنده به مقام حضور دست یابد؛ غنیمت‌های بسیاری خواهد یافت. غنیمت‌هایی که نه به توصیف بشر، بلکه به توصیف حضرت حق «کثیر» می‌باشد. به همین دلیل، بنده با درک مقام حضور، مخاطب بشارت الهی قرار گرفته و سروری باطنی وجود او را فرا می‌گیرد.
عبارت «مغانم کثیرة» به پایان‌ناپذیری گنجینه‌های الهی نیز اشاره دارد. در نتیجه آن که به مقام حضور دست پیدا کند؛ به خزائن الهی راه یافته و همواره استغنای باطنی خواهد داشت.
دست یافتن به فراخی و وسعت رزق
«وَ مَن یهاجِرْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ یجِدْ فىِ الْأَرْضِ مُرَاغَمًا كَثِیرًا وَ سَعَة…»[2]
«هر کس در راه خدا هجرت کند؛ در زمین اقامتگاه‌های بسیار و گشایشی خواهد یافت»
در این آیه به افرادی که به قصد رضایت خدا اقدام به هجرت می‌نمایند؛ چند بشارت داده می‌شود. «اراضی مُراغمة» سرزمین هایی امن و مطمئن است که متناسب با حیات مادی و معنوی انسان می‌باشد و «وجد» به معنای سافتن همراه با آسانی‌ست.
خداوند به این گروه از بندگان بشارت می‌دهد که هجرتِ در راه خدا، عاملی برای ایجاد تحولات گسترده در زندگی انسان بوده، او را از تنگنای موجود رهانیده؛ در امور معیشتی او گشایش حاصل شده و سختی‌ها آسان می‌شود. این بشارت نیز مانند سایر بشارت‌های الهی موجب سرور و نشاط بنده خواهد شد.
نگاه عرفانی
مخاطب این آیه و بشارت‌های آن، بندگانی هستند که نسبت به انجام حرکت صحیحی در راستای راه کسب رضایت خدا و قرب به او، اقدام نموده و این حرکت، به آسانی موجب گسترش زمین وجودی آنان شده و روزی معنوی آن‌ها را وسیع می‌کند. آنگاه سرد و گرم روزگار بر میزان عبودیت آنان تأثیر نداشته و به مجرد بروز مشکلی، جزع و فزع نمی‌کنند؛ زیرا بر این باورند که خداوند قدرت و توان عبور از مشکلات در وجود ایشان نهادینه کرده و با حول و قوه الهی، توانایی رسیدن به مقام صبر و رضا را خواهند داشت.
همچنین وجود آنان، ظرفیت پذیرش انواع معارف و فضائل را داشته؛ در حالی که این امر ذره‌ای عجب و منیت در وجود آنان ایجاد نمی‌کند. قلب آنان نیز پذیرای محبت هر چه بیشتر نسبت به حضرات معصومین علیهم‌السلام خواهد بود.
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
آنان که مشتاقانه و خالصانه در راه طلب علم همراه با عمل و بندگی هر چه بیشتر به قصد وصال خدای سبحان گام برداشته و از اعتقادات باطل و عملکرد ناصحیح جدا شوند؛ خداوند به آنان بشارت وسعت و گسترش وجود داده تا این کمالات در آن‌ها جای گیرد.
رسیدن به مقامات والا بر حسب اتفاق و شانس نیست؛ بلکه اراده و طلب فرد در این مسیر راه‌گشاست.
حرکت صحیح به سوی خیرات، موجب ایجاد سنخیت و هماهنگی بین انسان و حسنات شده و همین امر زمینه‌ساز وصول آسان او به مراتب عالی خواهد شد. به عنوان مثال، حضرت آیت‌الله بهجت در پاسخ این پرسش که «چگونه انسان می‌تواند به فوز دیدار امام زمان نائل شود؟» فرمودند: «شما خوب باشید؛ حضرت به دیدار شما خواهند آمد»!
همچنین در اثر حرکت صحیح، توفیق انجام خیرات متفاوت نصیب فرد شده و فرد با قرار گرفتن در موقعیت‌های گوناگون، فیوضات خود را دست نخواهد داد بلکه صورت ظاهری توفیقات او گاه در قالب تحصیل دانش، گاه در قالب ارائه خدمات به خانواده و گاه در قالب انجام عبادات نمایش داده می‌شود.
لازم به یادآوری‌ست که هر نوع حرکتی به قصد طلب رضایت خداوند مصداق «هجرت فی سبیل‌الله» نبوده و بایستی این حرکت مطابق موازین و احکام شرعی نیز باشد.
خشتِ اول!
در ادامه آیه آمده است:
«… وَ مَن یخْرُجْ مِن بَیتِهِ مُهَاجِرًا إِلىَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یدْرِكْهُ المَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلىَ الله…»[3]
«…هر کس هجرت‌کنان به سوی خدا و پیامبرش از خانه خود خارج شود؛ سپس مرگ او فرا رسد پس به راستی پاداش او بر عهده خداوند است…»
این قسمت از آیه، به این مهم اشاره دارد که حرکت بایستی از ابتدای امر مطابق شرع و همراه با انگیزه الهی باشد تا نتایج مطلوب حاصل گردد. اگر فرد حرکت خود را این چنین آغاز نماید در هر صورت، مأجور خواهد بود ولو در ظاهر نتواند این حرکت صحیح را به سرانجام برساند:«ثُمَّ یدْرِكْهُ المَوْتُ»
عظمت اجر او به حدی‌ست که ملائکه توان اداء آن را نداشته و خداوند خود امر پرداخت را بر عهده گرفته: «فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلىَ الله»
تاریخ جلسه: 98/6/27 ـ جلسه 15
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه نساء، آیه94
[2] سوره مبارکه نساء، آیه100
[3] سوره مبارکه نساء، آیه100
