استفاده بهینه از اوقات فراغت
دعای یازدهم دعایی‌ست که حضرت در طلب عاقبت بخیری می‌خواندند. در فراز دوم این دعا آمده است:
«فَإِنْ قَدَّرْتَ لَنَا فَرَاغاً مِنْ شُغْلٍ فَاجْعَلْهُ فَرَاغَ سَلَامَةٍ لَا تُدْرِكُنَا فِیهِ تَبِعَةٌ وَ لَا تَلْحَقُنَا فِیهِ سَأْمَةٌ حَتَّى ینْصَرِفَ عَنَّا كُتَّابُ السَّیئَاتِ بِصَحِیفَةٍ خَالِیةٍ مِنْ ذِكْرِ سَیئَاتِنَا، وَ یتَوَلَّى كُتَّابُ الْحَسَنَاتِ عَنَّا مَسْرُورِینَ بِمَا كَتَبُوا مِنْ حَسَنَاتِنَا»[1]
«پروردگارا! اگر برای من فراغت از کارها مقدر نمودی؛ پس آن(دوران فراغت) را همراه با سلامتی قرار ده که در آن گناهی ما را درنیابد و خستگی به ما رو نیاورد تا (فرشتگان) نویسنده بدی‌ها با نامه‌ای خالی از گناهان و (فرشتگان) نویسنده نیکی‌ها به سبب نوشتن حسنات‌مان، از کنار ما بروند»
بنده در این فراز از خدای سبحان درخواست می‌نماید که به او توفیق استفاده بهینه از اوقات فراغت داده شود به گونه‌ای که آفتی او را تهدید نکرده و بیشترین بهره‌برداری را داشته باشد. اوقات فراغت به زمان‌هایی اطلاق می‌شود که شخص کار ضروری برای انجام نداشته و آسیبی او را تهدید نمی‌کند.
یکی از وظایف فرد در اوقات فراغت، آن است که نگاه زیبایی به این دوران داشته و نهایت بهره را از آن ببرد. به عنوان مثال، فردی که در ظاهر ازدواج او به تأخیر افتاده، اکنون فارغ از مسئولیت و تعهد به خانواده می‌باشد؛ به جای غصه و اندوه برای تأخیر ازدواج، نهایت استفاده را از زمان خویش داشته باشد.
با این دیدگاه، فرد از موجودی و وضعیت فعلی خویش نهایت لذت را برده و برای رسیدن به آرامش و خوشحالی نیازمند «آینده» نیست. استفاده بهینه از اوقات فراغت، نمونه‌ای از سازگاری و تطابق با شرایط و به عبارت دیگر یکی از شاخصه‌های «بهداشت روان» می‌باشد.
آسیب‌های اوقات فراغت
در ادامه، حضرت به دو آسیب مهم دوران فراغت، که سلامت افراد را تهدید می‌کند؛ اشاره می‌نمایند:
1. گناه و سرپیچی از فرامین الهی
بسیاری از اوقات افراد به دلیل عدم مدیریت اوقات فراغت، گرفتار ارتکاب گناه و خطا می‌شوند. گاه این گناه انجام اموری مانند غیبت، تجسس در زندگی دیگران و… بوده و گاه ناشکری می‌باشد. گاه انسان شکایتی از وضع موجود بر زبان نیاورده لکن شاکر نیز نمی‌باشد. به تصریح روایات، ترک شکر گناه می‌باشد. امام جواد علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند:
«نِعْمَةٌ لَا تُشْكَرُ كَسَیئَةٍ لَا تُغْفَر»[2]
«نعمتی که شکر نشود مانند خطایی است که بخشوده نشود»
همچنین در دعای هشتم صحیفه سجادیه، یکی از اموری که امام سجاد علیه‌السلام از آن به خدای سبحان پناه می‌برند؛ «ترک الشکر»[3] است.
گناه دیگری که ممکن است در این دوران بر فرد عارض شود؛ یأس و ناامیدی از آینده است که بعد از شرک، بزرگترین گناه کبیره می‌باشد.
2.خستگی و افسردگی
خطر دیگری که افراد را به هنگام فراغت تهدید می‌کند؛ خستگی، بی‌حوصلگی و ملالت است. کسالت و بی‌نشاطی، مانع برقراری ارتباط صحیح با خود و دیگران شده و درک لذت زمان حال را از انسان سلب می‌نماید.
گاه انسان برای انجام فعلی، احساس کسالت می‌کند لکن به این دلیل، نباید زمان خود را به بطالت سپری نماید بلکه با جایگزینی امر دیگری، از هدررفت زمان خود جلوگیری می‌نماید. به عنوان مثال، اگر اکنون انگیزه مطالعه ندارد؛ عبادتی را جایگزین آن نماید و اگر نشاطی برای انجام امور شخصی در خود نمی‌بیند؛ امور منزل را ساماندهی نماید.
بی‌نشاطی، ملالت و عدم اشتغال(بیکاری) شایسته مؤمن نیست.
همه این موارد، نشان از ناسلامتی روان دارد. فردی که از بهداشت روان برخوردار باشد؛ اوقات فراغت خویش را همراه با نشاط و لذت، به دور از هرگونه آسیبی طی خواهد کرد.
میزان عملکرد صحیح در اوقات فراغت
در ادامه حضرت میزان عملکرد صحیح در زمان فراغت را به شایستگی بیان نموده‌اند. کیفیت و کمیت عملکرد فرد در اوقات فراغت بایستی به نحوی باشد که خطایی از او سر نزده و در عوض حسنات بسیاری در نامه عمل او نوشته شده باشد.
تفکر مثبت نسبت به خود و پروردگار
دعای دوازدهم دعایی‌ست که حضرت در طلب توبه می‌خواندند. در فراز سوم این دعا آمده است:
«وَ یحْدُونِی عَلَى مَسْأَلَتِكَ تَفَضُّلُكَ عَلَى مَنْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ إِلَیكَ وَ وَفَدَ بِحُسْنِ ظَنِّهِ إِلَیكَ»
«احسان و تفضل تو بر هر کسی که رو به تو آورد و با گمان نیک به سویت آید؛ مرا بر آن داشت تا از تو درخواست نمایم…»
در این فراز، امام سجاد علیه‌السلام تنها علت درخواست و اظهار نیاز خود را به درگاه ربوبی اینگونه مطرح می‌نمایند: «خدای سبحان به هر بنده‌ای که خوشبینانه به درگاه او روی آورده و درخواستی از حضرتش داشته باشد؛ نه با عدل، که با فضل خود پاسخگوی نیاز آنان است یعنی نه تنها به حد استحقاق، بلکه زیاده از آن عطا می‌نماید»
در حقیقت بنده، ضمن حسن ظن و تفکر مثبت نسبت به خدای سبحان، خود را در جایگاهی می‌داند که به فضل خدا، صلاحیت پذیرش الطاف و عنایات الهی را دارد.
فردی که از سلامت روان برخوردار نباشد؛ نه تنها دید مثبتی نسبت به خدای عالمیان ندارد بلکه خود را نیز در جایگاهی نمی‌داند که از پروردگار درخواستی داشته باشد یا آن که عطایی دریافت نماید.
خداوند، خود انسان‌ها را مورد اکرام قرار داده و به قدری به آنان اعتبار بخشیده که هر گاه با حسن‌ظن و خوش‌بینی بر او وارد شده و اظهار نیاز نمایند؛ بیش از حد تصور به ایشان عطا می‌نماید؛ ولو در پرونده عمل خویش گناهان بسیاری داشته باشند.
اگر خوش‌بینی و حسن‌ظن در فرد نهادینه شده باشد؛ امکان ندارد که خود را شایسته رجوع به درگاه الهی و اظهار نیاز نداند.
تاریخ جلسه: 98/9/11
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] صحیفه سجادیه، دعای یازدهم
[2] بحارالانوار، ج68، ص53
[3] صحیفه سجادیه، دعای هشتم، فراز3
