معرفت فاطمی
شناخت وجود مبارک حضرت زهرا سلاماللهعلیها تنها از لسان معصوم میسر است. در محضر پیامبراکرم صلوات‌الله‌علیه‌وآله و حضرات معصومین علیهم السلام این شناخت تا حدودی صورت می‌گیرد. گرچه فاطمه سلاماللهعلیها از شناخت ما مستغنی است و اگر همه عالم هم ایشان را نشناسند و محبتی به ایشان نشان ندهند کوچک‌ترین آسیبی به ساحت قدسی و آسمانی حضرت وارد نخواهد شد؛ اما به میزانی که ما با این ساحت قدسی آشنا شویم با هویت خود آشنا شده و حقیقت خود را بازیابی می‌کنیم چرا که بین ما و او نسبت قدیمی و ماندگاری وجود دارد و ما نیاز به این معرفت داریم.
مادر خوبی‌ها
در میان القابی که برای حضرت صدیقه طاهره بیان شده القابی که با «امّ» آغاز شده است درخشش ویژه‌ای دارد: «امّ ابیها»؛ «امّ الائمه»، «امّ الامة»، «امّ الخیرات»، «امّ الفضائل».
معانی اُمّ
1. عنصر درخت رسالت و امامت
«امّ» در زبان عرب معانی متعددی دارد یکی از معانی آن، “عنصر و ماده ی اولیه‌ی هر چیز” است.
امام باقر علیه السلام در ذیل آیهی 24 سوره مبارکه‌ی ابراهیم(كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء) می‌فرمایند:
«الشَّجَرَةُ الطَّيِّبَةُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ فَرْعُهَا عَلِيٌّ ع وَ عُنْصُرُ الشَّجَرَةِ فَاطِمَةُ ع وَ ثَمَرَتُهَا أَوْلَادُهَا وَ أَغْصَانُهَا وَ أَوْرَاقُهَا شِيعَتُهَا»[1]
«پیامبر(ص)،شجره، امیرالمؤمنین(ع) شاخه آن شجره است، و ماده و ریشه و اساس این شجره فاطمه(س) است، میوه این درخت، اولاد فاطمه(س) و برگهای این درخت شیعیان فاطمه اند.»
ماده‌ی اصلی و عنصر و اصل و ریشه درخت، فاطمه سلاماللهعلیها است و حضرات معصومین علیهم‌السلام ثمرات آن شجره هستند و شیعیان برگهای آن. اگر ریشه نباشد از درخت هم اثری نیست.
شمع جمع آل طه بضعه خير الورى
دختر شمس الضحی و همسر بدر الدّجى
مبدأ جسمش بُد از اثمار اشجار بهشت
منتهاى روح پاك او حريم كبريا
فاطمه سلاماللهعلیها «امّ ابیها» ست؛ یعنی اصل وجود و عنصر پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌و‌آله، فاطمه سلاماللهعلیها است که «لولا فاطمة لما خلقتکما» اگر فاطمة نبود، پیغمبر و علی علیهما السلام هم نبودند.
عنصر همه‌ی معصومین نیز حضرت فاطمه سلاماللهعلیها است. و مایه‌ی فخر شیعه آن است که عنصر شیعیان هم فاطمه سلاماللهعلیها است. وقتی می‌گوییم:«امّ الأُمة» یعنی عنصر و ریشه امت پیامبر صلّیاللهعلیهوآله، فاطمه سلام‌الله‌علیهاست.
در زیارت جامعه به معصومین علیهم السلام عرض می کنیم:
«أَجْسَادُكُمْ فِي الْأَجْسَادِ وَ أَرْوَاحُكُمْ فِي الْأَرْوَاحِ وَ أَنْفُسُكُمْ فِي النُّفُوسِ وَ آثَارُكُمْ فِي الْآثَارِ»
عنصر ما هم فاطمی است؛ زیرا که: «شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا»[2] شیعیان از زیادی گِل فاطمه خلق شده‌اند. و اگر فاطمی باقی بمانیم، جامع الخیرات و جامع الکمالات خواهیم شد؛ زیرا که عنصر طیّب و طاهر بوده، نیازی به اصلاح و بازسازی ندارد و از هرگونه آلودگی پاک و مطهر است.
نهر جاری خیرات و برکات و کمالات
در ذیل آیهی 261 سوره ی مبارکه‌ی بقره (مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ) امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «حبة، فاطمه سلاماللهعلیها است»[3]
یکی از مفسرین در تعبیر زیبایی می‌گوید: وقتی از فاطمه سلاماللهعلیها به حبّه تعبیر می‌شود؛ یعنی باغبان عالم تمام توجه خود را در خلقت موجودات به وجود فاطمه سلاماللهعلیها معطوف داشته است، زیرا می‌دانسته اگر فاطمه سلاماللهعلیها گام در عرصه گیتی بگذارد منشأ خیرات و برکات و کمالات است. کوثری است که نهر جاری علم و معرفت از او می جوشد.
تمام حُسن
یکی از مفسرین در ذیل آیهی 261 سوره ی مبارکه‌ی بقره (مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ) می‌فرماید: اصالتاً دانه است که در زراعت تکثیر می شود. اگر عمل خیر و اخلاق حسنه و صفات نیک در شیعه مشاهده می‌شود، همه نشأت گرفته از وجود فاطمه سلاماللهعلیها است که تکثیر شده است و اصالتاً همان دانه است که در قالب و شکل‌های مختلفی تعیّن پیدا کرده است.
البته فاطمه سلاماللهعلیها اعظم من الحُسن است. در هر جای عالم که زیبایی مشاهده می‌شود اعم از زیبایی عملی، اخلاقی، علمی از آن کوثر جلوه پیدا نموده است.
2.محور عالم
«امّ» یعنی مرجع و مرکز، آنچه همه چیز گرد او می‌چرخد.
وجود مقدس حضرت زهرا سلاماللهعلیها در عالم مرکزیتی دارد که حتی پیامبر دور او می‌گردد. صدیقه طاهره سلاماللهعلیها “ام ابیها” است. همه معصومین گِرد او هستند. امّت هم به دور او در حرکت است.
محوریّت رسالت ، محوریت ولایت و محوریّت امت را فاطمه سلاماللهعلیها به عهده دارد. او مرکز فرماندهی و نقطه ثقل عالم است و کائنات بر گِرد وجودش در حرکت هستند.
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:
«نحن حجج اللّه على خلقه، و جدّتنا فاطمة حجة اللّه علينا»[4]
«ما حجت خدا برخلق هستیم، و مادر ما فاطمه حجت خدا بر ماست»
مهر و امضا، امحاء و اثبات با فاطمه سلاماللهعلیها است، همه اوامر در عالم با اذن او صادر می شود. به همین جهت حضرت حجت ارواحنا فداه که قطب عالم امکان است می‌فرماید:«اسوه‌ی من فاطمه سلاماللهعلیها است، من به او اقتدا می‌کنم و هر آنچه فرمان دهد بدون چون و چرا اجرا می کنم.»
بایستی زندگی ما بر حول حریمی باشد که فاطمه سلاماللهعلیها برای ما ترسیم نموده است و قطعاً وجود حضرت، اجازه نزدیک شدن به حریم جهالت، نجاست، کسالت و معصیت را نمی‌دهند.
به ما اجازه داده می‌شود حول محوریت فاطمه سلاماللهعلیها یعنی حول کمال، خیر محض، طاعات و فضیلت حرکت کنیم. اگر او « امّ الامّه» است؛ یعنی امّت حیران وسرگردان نیست، مرکزی دارد که تمام حرکات و سکنات چه در دنیا و چه در عقبی حول همین مرکز است.
3.شادابی و نشاط زندگی
معنای دیگر«امّ»، «غضارة العیش» است، به معنای شادابی و نشاط زندگی.
شادکامی قلب پیامبر صلّیاللهعلیهوآله و خرمی و نشاط ذوات مقدس معصومین علیهم‌السلام به وجود فاطمه سلاماللهعلیها وابسته است؛ زیرا او “اُمّ الائمه” است. شادابی و خرّمی و نشاط امّت پیامبر صلّیاللهعلیهوآله نیز با فاطمه سلاماللهعلیها است. زندگی فاطمی انسان را از هر گونه کسالت و سستی و تنبلی دور ساخته و سبب شکوفایی استعدادها و توانایی او می گردد و شادابی و نشاط به ارمغان می‌آورد.
همه‌ی افسردگی‌ها، ضعف‌ها، سستی‌ها، ناکامی‌ها به دلیل آن است که فاطمه سلاماللهعلیها در زندگی‌ها کنار گذاشته شده است.” مادر”در خانه شادابی می‌آورد و امت، با فاطمه سلاماللهعلیها حرکت صحیح دارد. اگر فردی از توان خود به خوبی استفاده نکرده و روحیه‌ی مناسبی ندارد از آن روست که با حضرت ارتباط ندارد.
حسن ختام نمازهای پنجگانه ما تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهااست؛ زیرا قرار است تأمین شویم، با صفا شده و طراوت و شکوفایی خاصی داشته باشیم.
4.ملجأ و مأوا
فاطمه سلاماللهعلیها مأمن و مأوا و پناهگاه پدر است. در حدیث کسا مشاهده می‌کنید که پیامبر به فاطمه سلاماللهعلیها پناهنده می‌شوند: «اِنّی اَجِدُ فی بَدَنی ضُعْفاً»[5]. حضرت پناهگاه اهل بیت عصمت و طهارت و دوستداران آنهاست. همه در اوج اضطرار به او پناهنده می شوند؛ زیرا او جلوه نام “مفتّح الابواب” خداوند سبحان است، هیچ مأوا و پناهگاهی در عالم امن‌تر و مطمئن‌تر از وجود مقدس مادر عالم نیست. هرکس به او پناهنده شود آرامش می‌یابد و از هر خطری مصون می‌ماند. باید معرفت فاطمی یافت تا بتوان در کهف او جای گرفت.
5.ثمره
معنای دیگر «امّ» در زبان عرب “ثمره” است. فاطمه سلاماللهعلیها ثمره‌ی رسالت، ثمره‌ی ولایت و ثمره‌ی خلقت است. او ام الفضائل، کوثر و جامع همه‌ی خیرات است و هیچ کاستی و نقصی در وجود او راه ندارد.
6.شاقول و میزان
یک معنای دیگر «امّ» در زبان عرب: شاقول و میزان است. میزان وسیله‌ای برای سنجش و اندازه‌گیری است. وجود مقدس فاطمه سلاماللهعلیها میزانی است که معیار دوری از افراط و تفریط، و سنجش عیوب است. اعمال او شاقول و میزان سنجش اعمال فرزندان است. عمل و نیت هر کس با فاطمه سلاماللهعلیها و اهل بیت او سنجیده می‌شود. او نگران اعمالی است که از ما صادر می‌شود و شایستگی عرضه به محضر حق تعالی را ندارد.
7.پوسته ی نازک دور مغز
معنای دیگر «امّ»، پوسته‌ی نازک دور مغز و غلافی است که مغز را در خود جای داده است. گرچه این پوسته بسیار نازک است اما به محض جدایی از مغز موجب فروپاشیدن اجزای مغز از یکدیگر می‌شود. حضرت فاطمه سلاماللهعلیها با این عنوان چون پوسته‌ای است که قوه‌ی عاقله‌ی امت را دربرگرفته است. اگر این پوسته در زندگی وجود داشته باشد قوه عاقله درست عمل کرده و امور معنوی را کنترل می‌کند. اما اگر این پوسته برداشته شود عقل نابسامان می‌گردد و تمام فکر انسان را امور دنیوی در برمی‌گیرد.
حضرت در خطبه فدکیه به این امر اشاره فرموده و می فرمایند:
«فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُم…طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّة»[6]
«خداوند اطاعت ما را به دلیل نظام و سامانی برای آئین اسلام بر شما واجب کرده است»
فاطمه سلاماللهعلیها نخ میان گردنبند است، حضرات معصومین گرد این نخ جمع‌اند، همه‌ی امت اسلام هم حول این نخ در کنار هم قرار دارند. گر چه نخ دیده نمی‌شود و جلوه‌گری ندارد اما ثبات همه چیز وابسته به اوست. اگر نباشد همه پراکنده می شوند.
فاطمه زهرا سلاماللهعلیها «جامعه» است. ولایت فاطمی تفرقه و پراکندگی را از امت زدوده و از هر فرصتی برای پیوست امت و امام استفاده می‌کند. همه تجمعات چه به بهانه ولادت و چه به بهانه شهادت حضرات معصومین علیهم‌السلام در پرتو ولایت فاطمی است. گاه به بهانه‌ی پدر بزرگوارش، گاه به بهانه‌ی همسر مظلومه‌اش، گاه به بهانه‌ی پسر شهیدش امت اسلام را گرد هم جمع می‌کند.
8.هیئت و شأن نیکو
معنای دیگر «امّ» در زبان عرب “هیأت و شأن نیکو” است.
فاطمه سلاماللهعلیها زیباترین هیأت را در عالم دارد. هر زیبایی در عالم مشاهده می‌شود از فاطمه سلاماللهعلیها است. زیباترین شکل کمالات در وجود او متجلّی است. در روایات صحیح و متعددی داریم که وقتی حضرت زهرا سلاماللهعلیها در محراب بودند از خانه حضرت نور به همه خانه‌ها می‌تابید. در مدینه یهودی و منافق هم بوده است اما چشمان آنها هم، حُسن فاطمی رامی‌دید.
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام با اینکه ابوالحسن(پدر زیبایی‌ها) است. اما خداوند سبحان می‌فرماید: «لولا فاطمه لما خلقتکما» اگر فاطمه سلاماللهعلیها نبود برای علی کفوی نبود. و این یعنی فاطمه سلاماللهعلیها جامع همه محاسن است. هم دختر پیامبر هم همسر علی و هم مادر ولایت است. اگر قرار است یک وجود در قیامت زیباترین کمال را از خود به نمایش بگذارد وجود مقدس صدیقه کبری سلاماللهعلیها است.
9.مدبّر
«امّ» در زبان عرب به معنای “مدبّر” نیز آمده است. به مادر«امّ» می‌گویند زیرا عهده‌دارِ اداره و تدبیر امور زندگی است. فاطمه سلاماللهعلیها مدبّر الامورِ پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌و‌آله است. وقتی سه ساله بود و بر روی حضرت پیغمبر صلّیاللهعلیهوآله زباله می‌ریختند، با دستان کوچک خود زباله‌ها را از سر مبارک پیغمبر صلّیاللهعلیهوآله پاک می‌کرد.
فاطمه سلاماللهعلیها، مدبّرِ علی علیه‌السلام است. تنها پشت در می‌رود چون تدبیر با فاطمه سلاماللهعلیها است. مدبر امور یکایک معصومین علیهم‌السلام است. امام حسن عسکری علیه‌السلام فرمودند: فاطمه سلاماللهعلیها حجت خدا بر ماست.
مدبّر امور امت است. هر کس برای تدبیر امور زندگی خویش باید به مدبّر عالم توسل جسته و در محضر او تعلیم بیند. سر و سامان زندگی ما با فاطمه سلاماللهعلیها است.
به سامانی رسان یارا دل سودایی ما را
“مدبّر” نمی‌گذارد هیچ کاری ناقص بماند. همه‌ی امور ما رابه گونه‌ای تدبیر می‌کند که هیچ امری قربانی امر دیگر نشود. اگر می‌خواهیم امور باطنی و ظاهری و اخلاقی ما تدبیر شود، باید نزد فاطمه سلاماللهعلیها زانوی تلّمذ زمین زده و از او کسب معرفت کنیم. برای درخشش در همه امور اعم از علمی و عبادی و اجتماعی باید نزد فاطمه سلاماللهعلیها رفت. او رابطه‌ی فرد با خدا، اولیاء خدا و اطرافیان را سامان میدهد.
همه امت اسلام خاندان فاطمه سلاماللهعلیها است. او خانوادهداری می کند و این خاندان را سر و سامان میدهد. مفاخر شیعه و همه‌ی علما و شهدا از تدبیر و مدیریت او به مقامات عالی دست یافته‌اند.
10.مسیر مستقیم
«امّ» در زبان عرب به معنای مسیر واضح و مستقیم است.
فاطمه سلاماللهعلیها راه آشکار و روشنی است که همه آن را می بینند. راه واضح و آسان‌ترین راه است، راه میان بُر به حق. هر فردی با وساطت ایشان با کمترین زمان و کوتاه‌ترین مسیر می‌تواند به قرب حق نائل شود. اگر قرار است وصل و قربی صورت پذیرد و بهترین بهره‌ها از استعدادها برده شود، تنها راه فاطمه سلاماللهعلیها است. مسیر مستقیم مسدود نیست، به همه اجازه حرکت و پیوست میدهد.
11. مجمع
معنای دیگر «امّ» در زبان عرب، “مجمع” است. مجمع وجودی است که همه را در کنار خود جمع می‌کند.
مادر وجودی است که همه را در کنار شمع وجود خود جمع نموده و چنان پیوند محکمی بین اعضای خانواده ایجاد می‌کند که هیچ تفرقه‌ای در آن راه نداشته باشد. فاطمه سلاماللهعلیها مجمع همه خوبان عالم و صاحبان کمال است. عامل تمامی ارتباطات میان ما و پدر و همسر و فرزندان فاطمه سلاماللهعلیها وجود مقدس صدیقه کبری علیها‌السلام است.
او جامع است و اجازه پراکندگی و تفرقه نمی دهد. او حلقه ارتباط و اتصال است. «لولا فاطمه سلام الله عليها لما خلقتکما»[7] اگر فاطمه سلام الله عليها نبود تجمعی در کنار پيامبر و فرزندان پيامبر علیهم‌السلام نبود.
ایشان علاوه بر این که دختر پیامبر و “امّ الائمّه” هستند، اُمِّ یکایک ما نیز می‌باشند. فرزند از جهت انتساب به مادر شخصیت خاصی پیدا می‌کند. هر کمالی که در عالم نصیب هر فردی شده جلوه‌ای از نور فاطمه سلاماللهعلیها را دریافت نموده است.
و اگر کسی در کوچه پس کوچه‌های این عالم متحیّر و سرگردان است و اسیر مادّه و مادّیات، و هنوز معنای زندگی را نیافته است باید انتظار بکشد تا جرقه‌ای فاطمی او را شعله ور کرده و تحوّلی خاصّ در او ایجاد شود.
والاترین عشق
حضرت فاطمه‌ی زهرا سلاماللهعلیها فرمودند:
«حُبِّبَ اِلَیَّ مِنْ دُنیاکُم ثَلاثٌ تَلاوَةُ کِتابِ اللهِ وَ النَّظَرُ فِی وَجهِ رَسولِ اللهِ وَ الإنفاقُ فِی سَبیلِ الله[8]»
« من از دنیای شما سه چیز را دوست دارم تلاوت سخن خدا(آیات قران)، نگاه کردن به چهره‌ی پدرم رسول الله و انفاق کردن در راه خدا.»
انفاق برای حضرت فاطمه سلاماللهعلیها محبوبیت دارد. ایشان دوست دارند مُراجع داشته باشند. گدای معرفت، گدای علم، گدای حقیقت برای ایشان محبوب است. «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً»[9] چون خدا را دوست دارد انفاق می کند.[ مرجع ضمیر ” حُبِّهِ” به خدا بر می‌گردد]
انفاق به معنای پُر کردن خلل‌هاست. فاطمه سلاماللهعلیها می‌خواهد خلل مادی، عاطفی، معرفتی، معنوی ما را پُر کند.
تاریخ جلسه: 99/2/26
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحار الأنوار، ، ج۹، ص۲۱۷
[2] بحارالانوار، ج5، ص225.
[3] تفسیر اهل بیت علیهم الاسلام ، ج۲، ص۳۴۶
[4] تفسير أطيب البيان، ج 13، ص 236
[5] حدیث شریف کساء، مفاتیح الجنان
[6] دلائل الامامه، ص 33
[7] جنه العاصمه، میرجهانی، ص 148
[9] سوره مبارکه انسان، آیه 8
