مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت میشود.
ناگفته نماند که همه افراد صلاحیت دریافت بشارت‌های الهی را نداشته و تنها کسانی مشمول دریافت بشارت می‌شوند که خود لیاقت و ظرفیت دریافت آن را در وجود خویش ایجاد کرده باشند.
پیشرفتِ لحظه به لحظه!
«مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ یتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا یرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذلک بِأَنَّهُمْ لَا یصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یطَئُونَ مَوْطِئًا یغِیظُ الْكُفَّارَ وَلَا ینَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا یضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ»[1]
«سزاوار نیست که اهل مدینه و عربهاى صحرانشین که در اطراف مدینه هستند از رسول خدا تخلف كنند و نباید نفس‌هاى خود را از نفس رسول دریغ كنند (جان خود را از جان رسول خدا عزیزتر ندانند) زیرا چون نمىرسد ایشان را تشنگى و نه رنجى از تعب سفر و نه گرسنگى در راه خدا مگر آنكه اجر و ثواب برند و پاى نكوبند در زمینى كه كفار از آن به غیظ آیند و قدمى برندارند بر ضرر ایشان و نیابند از دشمن هیچ صدمهاى از كشته شدن یا اسیر شدن یا غارت شدن مگر اینكه به سبب آن، برایشان عمل صالحى نوشته شود و خداوند اجر نیكوكاران را ضایع نمىكند.»
با توجه به این آیه زمانی که انسان در مسیر الهی قرار گیرد؛ هر عمل صحیحی که انجام دهد به عنوان عمل صالح برای او ثبت شده و در قبال آن مأجور است. برای مثال تحمل تشنگی و گرسنگی، تحمل سختی سفر و… که در راه حق بوده است همگی جزو اعمال صالح وی محسوب خواهد شد.
این امر بشارتی ست برای مؤمنین، که به ازای هر حرکت الهی و خالصانه پاداشی دریافت می‌نمایند. درک این مطلب، موجب میشود که افراد باایمان همواره بانشاط، باانگیزه و مقاوم تر از گذشته به حرکت خود در مسیر الهی ادامه دهند و هرگز گرفتار ناامیدی، کسالت و سستی نشوند.
در تصور افراد، عمل صالح، صرف انجام کار یا رفتاری است اما در این آیه تصریح شده است زمانی که به دلیل انجام عمل الهی، احساس خستگی بر فرد مستولی میشود؛ این احساس نیز عمل صالح محسوب میشود.
در حقیقت، خدای سبحان نه به ظاهر عمل، بلکه به باطن عمل افراد توجه می‌کند به همین دلیل خستگی، تشنگی، قدم برداشتن و… را که در راه حق باشد در زمره اعمال صالح ثبت می‌نماید.
بر این اساس، در احادیث آمده است که در ماه مبارک رمضان، خواب و نفس روزه‌دار نیز عبادت محسوب میشود[2]. همچنین فردی که در مصیبت اهل‌بیت اندوهگین باشد؛ نفس کشیدن او حکم تسبیح خداوند را دارد[3].
عبارت «كُتِبَ لَهُمْ» نشان می‌دهد که نامه عمل اینان مملو از خیرات و حسناتی است که ثبت شده و در گذر زمان محو نمی‌شود.
به بیان دیگر، در این آیه به گروهی بشارت داده میشود که علی الدوام در حال پیشرفت معنوی بوده و در هر حال به توشه اخروی‌شان افزوده می‌گردد. سِیر آن‌ها به هر شکل که باشد؛ بی‌ثمر و بی‌فایده نیست و متوقف نمی‌شوند بلکه کوچکترین عمل و کمترین احساس‌شان، آن‌ها را به سوی قرب الهی سوق می‌دهد.
زمانی که انسان باور کند هر لحظه در حال پیشرفت است و خسارتی به او وارد نمی‌شود؛ خوشی و سرور وجود او را فرامی‌گیرد.
این بشارت به چه کسانی داده میشود؟
با توجه به صدر آیه مخاطب این بشارت مؤمنینی هستند که با اهل‌بیت علیهم‌السلام همراهی داشته و در حال ایشان را بر خویشتن ترجیح می‌دهند. در معیت اولیاءالهی مشغول بندگی خدای سبحان هستند و لحظه از آنان جدا نمی‌شوند. در توصیف شیعیان حقیقی آمده است که شادی و اندوه آنان با شادی و اندوه اهل‌بیت همسو می‌باشد[4]؛ یعنی در کنترل احساسات نیز تابع حضرات معصومین هستند.
بشارت پیشرفت دائمی، نداشتن ضایعات در طول عمر و حرکت رو به جلو به کسانی داده میشود که سرپیچی از حضرات معصومین نداشته باشد. ضمن آن که همراهی با این بزرگواران، انسان را در معرض لطف و عنایت ایشان قرار می‌دهد و به همین دلیل توفیقات بیشتری نصیب بنده میشود.
ماندنی هستی!
«… وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ…»[5]
«ای پیامبر! به کسانی که ایمان آوردند بشارت ده که برای ایشان نزد پروردگارشان استورای راستین است»
بسیاری از افراد نگران عاقبت خویش هستند؛ آیا عمر آنان به سعادت و خیر ختم میشود یا در زمره خاسرین و سیه‌بختان عالم خواهند بود؟!
در قرآن کریم رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مأموریت دارند که به گروهی بشارت «ماندگاری» در محضر حق یا به عبارت دیگر، بشارت عاقبت‌بخیری را بدهند؛ بشارتی که از عده‌ای رفع نگرانی کرده و گروه دیگر را ترغیب می‌نماید تا با ایجاد ظرفیت لازم، پذیرای این بشارت الهی باشند.
در آیه مذکور گروهی معرفی شده است که خالصانه، در مسیر صحیح ثبات قدم داشته و در فراز و نشیب روزگار و فتنه‌های زمانه هرگز دست‌شان از دامن حق جدا نمی‌شود.
به بیان دیگر، برخی افراد برگزیده و پسندیده خدای سبحان بوده و لطف حق شامل حال آنان میشود تا در مسیر حق استوار بمانند.
حضور در محضر مربی
با عبارت «عند ربّهم» بشارت دیگری نیز به این افراد داده شده است: بشارت حضور در محفل انس! این افراد علاوه بر ثبات قدم، تحت تربیت باری تعالی، همواره رشد روزافزون خواهند داشت. به عبارت دیگر، به دلیل قرار داشتن تحت تربیت الهی، هیچگاه به میزان خاصی از کمالات قانع نشده و طالب اصلاحات و دریافت کمالات بیشتر هستند. در کسب خوبی‌ها، غایت و پایانی برای خود ندیده و همواره خود را قابل اصلاح و بهتر شدن می‌دانند؛ به همین دلیل گرفتار ناامیدی نخواهند شد. خاصیت در حضور بودن همین است؛ انسان در حضور حق روز به روز پیشرفت می‌کند.
در حقیقت بشارت این است که بنده در محضر خداوند درک می‌کند که قابلیت ارتقا دارد لذا بسیار تلاش می‌کند.
این بشارت به چه کسانی داده میشود؟
مخاطب این بشارت عامه مردم نیستند بلکه فرمود: «بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا…» «به آنان که دلداده حق شده و به پروردگار خویش ایمان قلبی دارند؛ بشارت ده!»
پیامبر اکرم صبی‌الله‌علیه‌و‌آله به آنان که عشق به حق در وجودشان ریشه دوانده بشارت می‌دهد که به لطف معشوق، در مسیر عاشقی استوار مانده و روز به روز عشق در وجودشان تقویت میشود.
به بیان دیگر، رمز عاقبت بخیری دلدادگی راستین به حق و حقیقیت است.
داشتن توفیق حمد الهی
«دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ… وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ»[6]
«گفتار (و دعاى) آن‌ها در بهشت این است كه: «خداوندا، منزهى تو!» و تحیت آنان در آنجا سلام است و آخرین سخن‌شان این است كه: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!»»
در این آیه گروهی معرفی می‌شوند که در روزگاری غیر از شکر چیزی از ایشان شنیده نمی‌شود؛ شکری که همراه با رضایت حقیقی است:
زان یار دلنوازم شُکری ست بی‌شکایت!
برخی از افراد همواره مشغول حمد و ثنای الهی هستند چرا که کاستی و نقیصه‌ای نمی‌بینند که به جهت آن شکایتی داشته باشند. عبارت «سُبحانَک اللّهم» نشان می‌دهد که این افراد در حقیقت دیده زیبابین داشته و تنها نظاره‌گر مُنعم هستند و خود را در محضر او می‌دانند به همین دلیل توجهی به کمبودها و نازیبایی‌ها ندارد.
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
در آیه 9 مخاطبین این بشارت معرفی شده‌اند: «إنّ الذین آمَنوا و عَملوا الصّالحات…» کسانی که دلداده راستین حق بوده و ادعای خود را در عمل نشان می‌دهند. به عبارتی اینان «عاشقان عملگرا» هستند! آنان نهایت تلاش خود را برای انجام اعمال موردپسند خداوند به کار می‌گیرند و پروردگار نیز آنان را موفق به شکر و حمد حقیقی می‌نماید.
تاریخ جلسه: 98/7/13 ـ جلسه 29
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه توبه، آیه120
[2] الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، ص204: «رُوِی عَنِ النَّبِی ص أَنَّهُ قَالَ نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ»
[3] اصول كافی (ط – الإسلامیة)، ج2، ص226:«ابَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ…»
[4] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اطَّلَعَ إِلَى الْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اخْتَارَ لَنَا شِیعَةً ینْصُرُونَنَا وَ یفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِكَ مِنَّا وَ إِلَینَا»؛ بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج44، ص287
[5] سوره مبارکه یونس، آیه 2
[6] سوره مبارکه یونس، آیه 10
