آیات سابق از مجرمین سخن گفت و این آیات ویژگی‌هایی از متقین را مطرح می‌کند:
«إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ» (51)
«(ولی) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند،»
ویژگی‌های متقین
«الْمُتَّقِینَ» متقین کسانی هستند که هم معاصی را می‌شناسند و هم با قدرت الهی از معاصی اجتناب می‌کنند.
قرآن نفرموده کسانی که اطاعت می‌کنند بلکه می‌فرماید: «الْمُتَّقِینَ» کسانی که پرهیز می‌کنند! و این نشان می‌دهد که قدم اول در بندگی پرهیز کردن از نواهی مولاست، زیرا اگر واجبات انجام شود اما از نواهی پرهیز نگردد واجبات لابه‌لای آتش حرام می‌سوزد. دروغ آتشی است که روشن می‌شود و عبادتی چون نماز را می‌سوزاند. واجب تاب مقاومت در برابر سوزانندگی حرام را ندارد.
معمولاً افراد گمان می‌کنند راه رستگاری و کام‌روایی انجام اعمال عبادی است در حالیکه پرهیز از نواهی الهی در مسیر سیر و سلوک بسیار راهگشاتر و مؤثرتر است هر چند که پایین‌ترین مرحله تقوا پرهیز از معصیت است.
وجه تمایز مجرم و متقی
یکی دیگر از مفسرین متقین را در مقابل مجرمین آیات قبل قرار داده و می‌گوید: مجرم، بریده از حق است در حالیکه متقی واصل به حق است.
در آیه ۲۸ سوره مبارکه ص می‌فرماید:
« … أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ»
«آیا پرهیزگاران را همچون فاجران قرار می‌دهیم؟»
دراین آیه متقین در مقابل فجار قرار گرفته‌اند زیرا فاجر حدود الله را نادیده گرفته و به سهولت از آنها عبورکرده و مرزها را درهم می‌شکند درحالیکه متقی پایبند به حدود الله است، پایبند به اوامر و نواهی الهی می‌باشد و همین پایندی او به احکام الهی سبب می‌شود که قرآن متقین را در مقابل فجار قرار دهد
- مفسر دیگری از زاویه متفاوت به این عبارت نگاه می‌کند و می‌فرماید: «متقین» با «الذین اتقوا» تفاوت دارند ایشان در توضیح می‌گوید: هرگاه کلمه‌ای هم به صورت فعل استعمال شود و هم به صورت اسم فاعل کاربردش متفاوت می‌شود زیرا از فعل معنای ثبات در عمل استنباط نمی‌شود چون ممکن است انجام دهنده آن فعل را گاه انجام دهد و گاه انجام ندهد، اما اسم فاعل حکایت از ثبات در عمل دارد، اسم فاعل زیر مجموعه صفت‌هاست و صفت هر امری است که در انسان مستقر گشته و به ثبات رسیده است.
قرآن متقین را به صورت اسم فاعل ذکر کرده تا نشان دهد آنان همیشه اجتناب از حرام داشته و حفاظت از حریم الهی برای آنان گاه و بی‌گاه نیست بلکه دائما بر آن اهتمام کامل می‌ورزند.
- یکی از مفسرین می‌فرماید: متقین کسانی هستند که از دوری خدای سبحان پرهیز می‌کنند بدین معنا که از انجام هر امری که سبب دوری آنان از خدای سبحان گردد، اعراض می‌نمایند؛ ارتکاب معاصی موجب بُعد بنده از خالق می‌گردد که متقین از آن پرهیز می‌کنند
«فی مَقَامٍ أَمِینٍ»
مقام امن چه مقامی است
مقام امین جایگاهی ثابت و امن است که متقین در آن از هر آفت و خوفی در امان‌اند.
مقام امن و می بی‌غش و رفیق طریق گرت مدام میسر شود زهی توفیق
خوف از دست دادن یا صدمه دیدن نعمات همیشه انسان را تهدید می‌کند، حتی کسی که در مطلوب‌ترین شرایط زندگی می‌کند از این نگرانی در امان نیست، خوفی است غیر قابل اجتناب و ترسی است به جهت پایان یافتن موقعیت مطلوب. همین نگرانی سبب می‌شود تا بسیاری از اوقات انسان از موقعیت مطلوبی که در آن قرار دارد، لذت نبرد؛ مثلا نگرانی پایان یافتن زمان زیارت، لذت زیارت را از زائر می‌گیرد.
تقوا امنیت ساز است
نیاز به امنیت در شمار مهم‌ترین نیازهای زندگی است. انسان به هر میزان از مال و قدرت و مقام و شهرت و حسب و نسب برخوردار باشد اما چون امنیتش در معرض آسیب و صدمه قرار گیرد نمی‌تواند از دارایی و موجودیتش لذت ببرد.
یکی از مفسرین می‌گوید: هر کس باید امنیت را خود ایجاد کنید اگر می‌خواهید دنیا و آخرت در امان باشید معصیت را وارد زندگی‌تان نکنید. معصیت اختلال و انهدام امنیت را در پی دارد در حالیکه تقوای از معصیت امنیّت‌ساز است. اگر پرهیز کنید هم فکرتان راحت است و هم اطرافیانتان در امنیت‌اند، خدای سبحان متقی را تحت حصن و حصار خویش قرار داده است.
مفسر دیگری می‌فرماید: علت اینکه متقین، «فی مقامٍ امین» هستند آنست که آنان از توجه به غیر خدا پرهیز می‌کنند به عبارتی از دیدن غیر محبوب پروا دارند، آنان تنها طالب رضایت معشوق‌اند از این رو خداوند باحرف تاکید (إِنَّ) اعلام می‌دارد متقین را در مقامی امن حفاظت و حراست می‌کند و اینگونه او را از هر هراسی دور می‌سازد و حمایت همه جانبه خویش را از وی اعلام می‌کند.
با توجه به گفته قرآن که می‌گوید متقین در این عالم در امنیت‌اند این سؤال پیش می‌آید که در دنیایی که پوشیده از آزمایشات الهی است چگونه ممکن است متقی در امنیت باشد؟!
قرآن می‌گوید: متقی حتماً در امنیت پایداری هستند زیرا او به مدد الهی اجازه نمی‌دهد شیطان بر دینش مسلط شود وآنرا بدزدد حفاظت از ایمان و دین سر لوحه زندگی اوست، او از میان همه گرفتاری‌های عالم آنچه برایش بیش از همه چیز حائز اهمیت است در امان ماندن دینش می‌باشد اینکه اعتقاداتش از وسوسه‌های شیطان در امان بماند.
- نگاه دیگر: مقام امن چه مقامی است؟ مقامی است که در آن اضطراب جدایی از حق وجود ندارد، اضطراب مربوط به زمانی است که بنده بوسیله ارتکاب گناه از اصل و حقیقت دور شود، اثر وضعی نافرمانی حق و معصیت ، دوری از خدای سبحان است و متقین بدلیل حفاظت از حدود الله از این اضطراب به دور است.
اجتناب خالصانه از گناه
آنچه متقین را از دیگران ممتاز می‌کند اجتناب خالصانه او از گناه است، ممکن است دیگران برای دست‌یابی به نام نیک و موقعیت اجتماعی و یا رضایت اطرافیان و.. مرتکب گناه نشوند اما دوری متقین از گناه خالصانه و تنها برای رضایت خدای سبحان است او خدا را علیم بالصدور میداند.
همه‌ی تلاش متقی بر این است که مرتکب عملی نشوند تا موجبات دوری و بُعد از حق برای وی ایجاد شود، همچنین او در انجام عمل مسامحه‌ای ندارد، امنیت در قیامت پاداش این مراقبت و توجه دائم است، مراقبه و خوف دائمی در دنیا سبب امنیت در قیامت می‌شود.
علت بسیاری از نگرانیهای بشر
یکی دیگر از مفسرین می‌فرماید: متقین از شرک پرهیز می‌کنند. به تعبیر این مفسر آنان از دو‌بینی تقوی پیشه می‌کنند و تنها یک وجود را در عالم موثر می‌دانند، وجود واجب الوجود خاطر آنان را آسوده می‌کند و از هر خوفی در امان می‌دارد.
با نگاه این مفسر می‌توان گفت بسیاری از نگرانیهای بشر از آنروست که در کنار خدای سبحان، خدای کوچک دیگری قرار داده، در کنار خدا برای فرزند، همسر، دوست و… موجودیتی قائل‌اند و بیش از اینکه در امور، پسند خدا را مد نظر داشته باشند نظر مردم برای آنان مهم است؛ در حالیکه اگر تمام توجه‌شان را به خدا معطوف دارند خدای سبحان قلوب دیگران را نرم کرده و به سوی آنان سوق می‌دهد؛ حضرت حق مقلب القلوب است و قلوب در ید قدرت اوست. اما اگر کسی برای جلب نظر دیگران تلاش کند به مقصود نخواهد رسید و به اصطلاح عامیانه از اینجا مانده و از آنجا رانده می‌شود.
متقی مطمئن است که خدای کفیل وکیل و علی کل شیء قدیر همیشه او را حمایت می‌کند و اموراتش را به احسن وجه انجام می‌دهد.
زمانی که بنده از غضب خدا و از بی‌ادبی در محضر حق و از ترک فرمانش پرهیز کند، اولین اثر این بندگی آرامشی است که به او باز می‌گردد، آرامشی عجیب و عمیق که حتی در هنگامه مشکلات به آن آرامش خدشه‌ایی وارد نمی‌شود.
عبارت «فِی» در آیه نشان می‌دهد متقی در جایگاه امنیت قرار دارد در نتیجه نشستن و تحسین کردن و یا قبول داشتن تفکر و تلاش متقی کافی نسیت و فرد را در زمره متقین جای نمی‌دهد.
مفسری می‌گوید : «فِی» ظرف است یعنی ظرف وجودی متقی امن است بدین معنا که شیطان نمی‌تواند به قلب متقی نفوذ کند، زیرا شیطان ابتدا به دور قلب انسان طواف می‌کند تا ببیند آیا راهی به درون می‌یابد و چندان منتظر می‌ماند تا راه نفوذ پیدا کند اما او هرگز نمی‌تواند به قلب متقی وارد شود چون او در مقام امن الهی قرار دارد.
«فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ» (52)
«در میان باغ‌ها و چشمه‌ها؛»
برخی می‌گویند: عبارت «فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ » بدل از «مقام امین» است بدین معنا که متقین در باغ‌هایی قرار دارند.
قرآن از عبارت «فی‌جنة» به معنای «یک باغ» و یا «فی جنتین» به معنای «دو باغ» استفاده نمی‌کند بلکه می‌فرماید: «فی جنات» یعنی متقین در بهشت‌هایی قرار دارند که بیشتر از یک بهشت و دو بهشت است بلکه حداقل آن سه است زیرا حداقل جمع در عرب سه است.
متقین حداقل از سه جنّت اعتقادات، اخلاق و اعمال بهره‌مندند؛ جنت اعتقادات بدین معناست که متقی موحد است و جنت اخلاق آنست که او خلقیات درست دارد و جنت اعمال یعنی اعمالش صالح است.
باغ‌ها ثمر و میوه دارند زیرا ثمره، لازمه باغ است، یعنی جنّات متقی پر از اعتقادات و اعمال و خلقیات صالح است.
- مفسری می‌گوید: «فی جنات» یعنی متقی با پرهیز خود نه تنها در عذاب نیست بلکه دائم خوش است و از اعمال و اعتقاداتش لذت می‌برد،هر عمل صالحی که از وی صادر می‌شود با لذت انجام می‌دهد نه با تکلّف و زور. او از موحد بودن خویش و از خُلق مثبتش و از عملکرد صحیح خود لذت می‌برد.
مفسر دیگری می‌گوید: متقی در جنات است؛ یعنی اهل گشت و گذار است و لذتش به داشتن اعتقادات درست و اخلاق خوش و اعمال صالح است. اعتقادات و اعمال و پرهیزهای متقی از روی اجبار و تکلف نیست. او مرضی حق بودن را وظیفه‌ی خود میداند و از انجام درست این وظیفه لذت می‌برد و شاکر است. متقی به مقام امتنان رسیده و منت خدایی را می‌کشد که با فضل خود او را به این درجه از لذت و شوق رسانده است.
تاریخ جلسه: 98.11.6 ـ جلسه 22
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
