قرآن در آیه 111 سوره آل عمران می‌فرماید:
به لطف حضرت حق در خدمت سوره مبارکه آل عمران بودیم و در آیه 110 سرّ برتر بودن امت پیامبر صلوات‌الله‌و‌سلامه‌علیه را در امر به معروف و نهی از منکر بیان کردند. در پایان آیه به اهل کتاب پیشنهاد ایمان شد. البته فرمود : اکثریت اهل کتاب دین باور نیستند.
در ابتدای آیه 111می‌فرماید هرگز اهل کتاب به شما مؤمنین ضرری وارد نمی‌کنند.
- «إِلاَّ أَذىً»؛ تنوین «اذيً»، نشانه نکره است که در اینجا دلالت بر اندک بودن اذیت می‌کند. اذیت اندک بر شما مؤمنین وارد کنند.
اهل کتاب را بشناسیم
اهل کتاب علاوه بر یهود، شامل متخصصین بی‌تعهد و اهل علم بدون دین می‌شود. قرآن می‌فرماید: اینان به دلیل ضعف، توان و قدرت آسیب رسانی جدی به مؤمنین را ندارند.
علت ضعف‌شان تحت سلطه شیطان بودن است.
«إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطانِ كانَ ضَعيفاً»[1]
«نيرنگ شيطان [در نهايت] ضعيف است.»
آنها امکان تسلط بر اعتقادات مؤمنین را ندارند. مؤمنین با اعتقادات آنچنان توانا می‌شوند که اهل کتاب قدرت نفوذ در آنان را ندارند.
«لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلاَّ أَذىً»
حرف «لن» برای نفی ابد به کار می‌رود. یعنی تا قیامت کسانی که می‌خواهند به متدینین آسیب وارد کنند ضعیف هستند. ممکن است آسیب اندکی وارد کنند اما از نگاه خدای سبحان این آسیب اندک آسيب محسوب نمی‌شود و آسیب جدی زمانی است که دین فرد آسیب ببیند. اسلام بالا می‌رود و هیچ چیزی روی دست اسلام بالا نمی‌رود.
ضرر اندک
ضرر اندک اهل کتاب تحقیر مؤمنین با زبان عیب‌جویی است، اما بیش از این توانی ندارند. از این دو گروه یکی دلداده حق که اهل ایمان هستند، گروهی دیگر اهل ظاهراند که با الفاظ زیبا با دیگران ارتباط می‌گیرند اما دلداده حق نیستند. طبیعی است که قدرت دلدادگان حق قابل قیاس با قدرت کسانی که دیانت ظاهری دارند نیست. اهل معنا قدرت زیادی دارند، اگر کسی واقعاً اهل باطن شود ظاهر او نیز کاملاً تحت تأثیر شریعت قرار می‌گیرد. آسیب اهل ظاهر صرفاً بر ظاهر مؤمنین وارد گشته و به جسم آنان آسیب وارد می‌کند امّا جسم مؤمن در مقابل قلب او کوچک است.
«وَ إِنْ يُقاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ»
توانایی ملکوتی اهل ایمان
یکی از مفسرین می‌فرمایند: خدا باطن مؤمنین را به اهل ظاهر نشان نمی‌دهد تا آن را نشانه بگیرند. آنان ملکوت مؤمنین را باور ندارند، میزان توانایی که در باطن مؤمنین به امانت گذاشته شده را نمی‌شناسند. اگر با مؤمنین مقاتله می‌کنند در قتال ضعیف‌اند و شکست می‌خورد زیرا مؤمنین نیات خالصانه دارند، مؤمن تحت سلطه حق است، از این رو اگر ظاهراً نیز آسیب ببیند حقیقتاً هرگز آسیب نمی‌بیند.
در یک تعبیر دیگر می‌فرمایند «إِنْ يُقاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ» یعنی اگر اهل کتاب با مؤمنین جنگ کنند آنها شکست خواهند خورد و فراری می‌شوند یا عقب نشینی کرده و توان بازسازی مجدد را ندارند. «ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ» به تعبیر دیگر قوت و شوکت مجددی به آنها داده نمی‌شود به دلیل اینکه اهل کتاب تحت سلطه شیطان هستند و قوّت شیطان کاذب و پوشالی است.
یکی از مفسرین در تعبیر بسیار زیبا در ذیل آیه می‌فرمایند: خدای سبحان به مؤمنین اعلام امنیت می‌کند از این جهت که اهل کتاب ضرر و آسیب جدی بر آنها وارد نمی‌کند.
امنیت مؤمن در حریم الهی
در تعبیر دیگری از قول یکی از مفسرین آمده ممکن است اهل کتاب معاملات را با مؤمنین قطع می‌کنند و يا به دلیل حسادت نسبت به مؤمنین از آنها بدگویی کنند. اینها آزار و اذیت مختصری است که آسیب روانی به مؤمن وارد نمی‌کند، زیرا در حریم امن الهی مؤمنین از امنیت ويژه بهرهمند هستند. اعتقادات چنان قوّتی به مؤمنین عطا می‌کند که سلاح‌های ظاهری در مورد او کارآیی ندارد. در کل عالم مؤمنین حقیقی همیشه غالب‌اند و کفار همیشه مغلوب ولو از نظر ظاهری کفار بر مؤمنین غلبه داشته باشند اما آنها نمی‌توانند بر دل مؤمنین غلبه پیدا کنند.
«فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُون»[2]
«حزب خدا همان پيروزمندان‌اند.»
حزب الشیطان مغلوب است و حزب الله غالب.
قوّت و ضعف حقیقی مخصوص چه افرادی است؟
اگر قلب فعال شود با وجود همه مشکلات انسان بسیار تواناست و آسیب‌های مختصر را رد می‌کند. قلب مؤمن حریم خداست. هنگامی که قلب فعال است، خدا به میدان آمده است و نه خود فرد. و زمانی که نفس فعال شود فرد با منیّت خود قدم را برداشته برای اثبات خود حرکت می‌کند به این صورت مغلوب گشته و ضعف بر قلب نمودار می‌شود.
هر انسانی که قدرت الهی در وجود او فعال است مغلوب نیست. اما زمانی که نفسانیّت در او آشکار شود، اگر چه ظاهراً من آن فرد جلوه کند و می‌درخشد و محبوب دیگران می‌شود امّا در واقع مطرود می‌گردد.
معنویات؛ افزایش قدرت انسان رد مقابل ضررهای مادی
اذیتی که از ناحیه کفار یا شیطان یا نفس اماره بر فرد مؤمن وارد می‌گردد، به قدری اندک است که در مقابل امنیتی که مؤمن در آن قرار گرفته گویا آن ضرر اندک لا شیء حساب می‌گردد. در زندگی روزمره گاهی به امور مادی آسیبی وارد می‌شود، اما به لطف حضرت حق اگر امور معنوی قوی انجام شود این آسیب ناچیز نادیده گرفته می‌شود در مقابل توفیقات معنوی ضررهای اندک مادی قابل توجه نیست.
عقب‌گرد تمامیت کفر در مقابله با ایمان
نکته دیگر در این آیه می‌فرماید: «وَ إِنْ يُقاتِلُوكُمْ» یعنی اگر با همه قدرت به میدان بیایند باز عقب‌گرد دارند و از شما شکست می‌خورند. یعنی تمامیت کفر در مقابله با ایمان عقب‌گرد دارد. خود به ضعف خود پی برده و به ناتوانی خود اعتراف می‌کنند. زیرا عقب‌نشینی حاکی از عجز و شکست است. مسلمانان گاهی از کفار شکست ظاهری خورده اند امّا شکست پله‌ای برای پیروزی آنان بوده است قرآن می‌گويد: کفار هیچ‌گاه منصور نیستند، به دلیل اینکه در مقابل کافر مؤمن وجود دارد و مؤمن قدرت را از خدا دریافت می‌کند اما کافر قدرت را از جایی دریافت نمی‌کند.
ضعف نفس امّاره
در وجود مؤمنین قلبی نهفته که کانون ایمان است و نفسی که اماره به سوء است. این نفس اماره به سوء ولو مکرر مایل است به اراده و به نیّات و به عملکرد خالصانه مؤمن صدمه بزند، امّا این آسیب موقت و محدود است، زیرا تلاش نفس با آمدن یک محرم با شرکت در روضه اباعبدالله علیه‌السلام خنثی می‌شود و فرد دوباره به سمت خدا بازمی‌گردد، یا با تشرف به یک زیارت بازسازی می‌شود، قرار گرفتن در خدمت یک ولی خدا و با دست یافتن به حال خاصی فرد عوض می‌شود.
اثر نفس اماره در مؤمن زود گذر و محدود است. نفس اماره فرد را گرفتار ضعف اعتقادی می‌کند اما هنگام نماز روزانه پنج بار به فطرت اوليه باز می‌گردد، بنابراین علی‌الدوام آسیب‌های او توسط امدادهای الهی مرتفع می‌شود و از بین می‌رود.
البته این منوط به ایمان جدی فرد است، که حقیقتاً اعتقادات حقه در صفحه دل ثبت و ضبط کرده باشد.
پیام آیه
- مؤمن همیشه مؤید و منصور است و کافر هرگز از نصرت حقیقی بهرهمند نیست.
- اگر فردی مؤمن باشد هیچ گاه احساس کم آوردن نمی‌کند زیرا ایمان واقعی انسان از نصرت خاصه‌ای بهرهمند می‌کند.
تاریخ جلسه: 96/8/3 ـ جلسه 94
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره نساء، آیه 76
[2] سوره مائده آیه 56
