قرآن در آیه 8 سوره مائده می‌فرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»
«اى كسانى كه ایمان آورده اید! همواره براى خدا قیام كنید، و از روى عدالت، گواهى دهید! دشمنى با جمعیتى، شما را به گناه و ترك عدالت نكشاند! عدالت كنید، كه به پرهیزگارى نزدیكتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، كه از آنچه انجام می‌دهید، با خبر است!»
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ»
دلدادگان حق و اجرای امر بندگی
تفاسیر عرفانی در رابطه با این آیه گفته‌اند:
مؤمنین، به هر امری قیام می‌كنید خالصانه قیام كنید، و بدانید هركاری انجام می‌دهید در محضر حضرت حق است.
شما شاهد عادل خویش باشید و خود را در جایگاه بندگی قرار دهید؛ مبادا شدت بغض و كینه شما را به منع از حق نسبت به گروهی وادار كند. این امر باعث می‌شود تا در مورد آن‌ها به عدل نظر ندهید. عدالت بورزید، كه عدالت به تقوا نزدیكتر است. از مخالفت با حق پرهیز كنید، خداوند از عملكرد شما مطلع است.
مؤمنین شما دلدادگان حضرت حق هستید باید كه در امر بندگی اجرای صحیح داشته باشید، قوانین الهی برای اعمال شما نشانه و كُدهایی تعیین كرده است به آن نشانه‌ها و علامات پایدار بمانید.
«كُونُواْ قَوَّامِینَ لِلَّهِ»
قوّام صیغه مبالغه است به معنای بسیار قیام كننده برای خدا. هر كاری انجام می‌دهید خالصانه برای خدا انجام دهید؛ قیام شما باید لله باشد نه للنفس. خداوند شما را منادا قرار داده است، ندای الهی را جدی بگیرید و عصیان و سرپیچی از آن را روا مدارید.
«شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ»
به قسط و عدل شهادت بدهید. اهل لغت، عدل را در معنای قرار گرفتن هر چیز برجای خویش دانسته‌اند. شما مؤمنین هر چیز را در محل مربوط به خود قرار دهید؛ در حق خدا و بندگان او كوتاهی روا مدارید؛ بدانید بندگان، آیات الهی‌اند و چون با آن‌ها روبرو میشوید، بدانید به جلوه‌ای از حق روبرو شده‌اید حقوقشان را به طور كامل ادا كنید.
ارتباط میان مؤمنین
ارتباط میان مؤمنین، رابطه اخوت و برادری است و میان آن‌ها نام سلام خداوند، جریان دارد؛ و باعث آزار یكدیگر نمی‌شوند. آن‌ها دست به عملی نمی‌زنند كه نفرت و انزجار در پی داشته باشد، مانند غیبت، تحقیر… این امور ناپسند است و ارتباط میان مؤمنین را كمرنگ می‌كند. اگر آن‌ها حكمی جاری می‌كنند دقت دارند تا ظالمانه نباشد. نباید شدت بغض وادارشان كند تا حق یكدگیر را رعایت نكنند. «وَ لَا یجْرِمَنَّكُمْ» یعنی لا یحملنّكم شما در رابطه با دشمنان به عدالت امر شده‌اید پس درباره دوستان چه باید بكنید؟ از بی عدالتی‌ها بپرهیزید خداوند از عمل شما آگاه است
یكی از مفسرین می‌فرماید: در ارتباط با مؤمنین، برخورد نفسانی نداشته باشید؛ زیرا دچار افراط و تفریط میشوید و این امر باعث می‌شود تا حقوق آن‌ها را رعایت نكنید.
«وَ لَا یجْرِمَنَّكُمْ شَنَانُ قَوْمٍ عَلىَ أَلَّا تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى»
انحراف از عدالت به واسطه دشمنی
در تفاسیر آمده است که محتوای این آیه با اندكی تفاوت در آیه 135 سوره مباركه نساء آمده است؛ لكن در آنجا انحراف از عدالت، به دلیل پیوندهای خویشی و محبت به یكدیگر صورت می‌گرفت اما در اینجا انحراف از عدالت به واسطه دشمنی و كینه‌توزی صورت گرفته است.
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید همواره برای خدا قیام كنید و از روی عدالت گواهی دهید؛ مبادا دشمنی با گروهی شما را به ترك عدالت بكشاند. اگر در جستجوی تقوا هستید آگاه باشید به وسیله رعایت عدالت می‌توانید به تقوا دست یابید؛ چون عدالت به تقوا نزدیكتر است. در اهمیت عدالت همین كافی است كه گفته شود بقای نظام هستی و اجتماعات انسانی فقط در سایه عدالت امكان‌پذیر است.
معامله با خدا انسان را عدالت محور می‌كند
انسان اگر در برخورد با دیگران خواسته‌ی حق را بر خواسته‌ی خود ترجیح دهد به طور قطع زشتی در عملش باقی نمی‌ماند و با این كنترل نفس به مقاماتی دست می‌یابد. معامله با خدا انسان را عدالت محور می‌كند و همین عدالت محوری، باعث می‌شود تا حقوق افراد را ادا كند و در امور آن‌ها نقصانی روا ندارد.
یكی از مفسرین می‌فرماید: ای مؤمنین به خاطر خدا با خودتان دشمنی كنید (با نفس دنیا طلب خویش)؛ اما به خاطر خودتان با دیگران یا با خدا دشمنی نكنید. شما اگر افراد را نشانی از وجهه خدایی حضرت حق ببینید با آن‌ها درگیر نخواهید شد، مگر اینكه شرع اجازه‌ی رویگردانی از آن‌ها را صادر كند، همانگونه كه قرآن گروهی را مورد لعن قرار داده است.
«هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى»
خداوند می‌فرماید: «هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى»، (عدالت نزدیكتر به تقوی است) گاهی عملكرد بعضی از مؤمنین ظالمانه و گاه عادلانه است و خداوند به همه این عملكردها آگاه است.
تاریخ جلسه: 88/11/17 ـ جلسه 14
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
