سوره مبارکه بقره، آیه214
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ الَّذِينَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِكُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء وَزُلْزِلُواْ حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّهِ قَرِيبٌ »
«آيا پنداشتيد كه داخل بهشت مىشويد و حال آنكه هنوز مانند آنچه بر [سر] پيشينيان شما آمد بر [سر] شما نيامده است آنان دچار سختى و زيان شدند و به [هول و] تكان درآمدند تا جايى كه پيامبر [خدا] و كسانى كه با وى ايمان آورده بودند گفتند پيروزى خدا كى خواهد بود هش دار كه پيروزى خدا نزديك است»
قرآن کریم می‌فرماید آیا گمان می‌کنید وارد بهشت می‌شوید بی آنکه آزمایش‌ها و گرفتاری‌های امم گذشته بر شما وارد شود و شما مورد هیچ آزمونی قرار نمی‌گیرید؟!
آزمون و بلا
این تصور که دستیابی به کمالات و فضایل بدون تحمل سختی و آزمون ممکن است بسیار نادرست می‌باشد، حتی نیل به بهشت بدون تحمل سختی ممکن نیست. در روایت آمده: «إِنَّ الْجَنَّةَ حُفَّتْ بِالْمَكَارِه». در دعای مکارم الاخلاق از خداوند درخواست می‌کنیم در تمام امور راحت‌ترین آن را به ما عطا کند، این امر زمانی است که کار از روی حبّ و عاشقانه صورت گیرد در این صورت تحمل هرگونه سختی و دشواری‌ای آسان خواهد شد.
کمک بسیار نزدیک است
یکی از تفکرات ناصحیح این است که نصرت خداوند بسیار دور است، حال آنکه قرآن کریم می‌فرماید:«أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَريبٌ»[1] گرچه این نصرت شامل حال کسانی می‌شود که آنان نیز خداوند را یاری کنند همچنان که قرآن کریم می فرماید: «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُم»[2]
سوره مبارکه بقره، آیه216
«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ »
«بر شما كارزار واجب شده است در حالى كه براى شما ناگوار است و بسا چيزى را خوش نمىداريد و آن براى شما خوب است و بسا چيزى را دوست مىداريد و آن براى شما بد است و خدا مىداند و شما نمىدانيد»
اشتباه فکر نکنیم!
- یکی از تصورات اشتباه سطحی‌نگری است که در مواجهه با سختی‌ها و بحران‌ها با آن مواجه می‌شویم در حالی‌که از مدارج و مقاماتی که در اثر تحمل این سختی کسب می‌کنیم غافلیم.
- گاهی به جهت سطحی‌نگری تصور می‌کنیم قرار گرفتن در عرصه تکالیف سخت، منافع را از میان می‌برد و به راحتی انسان آسیب وارد می‌کند و او را در معرض زوال قرار می‌دهد.
همچنانکه زمان نزول آیه برخی مسلمین تصور می‌کردند جهاد در راه حق سبب تحمل سختی و دشواری های زیادی می‌شود و حیات او را در معرض انقضا قرار می‌دهد.
- قرآن کریم در ادامه آیه می‌فرماید تصور نادرست شما سبب این امر شده، چه بسا امری را دوست ندارید و خیرتان در آن باشد و چه بسا امری را دوست داشته باشید و شرتان در آن باشد.
نفعی پایدار
- یکی از تفکرات صحیح آن است که هر واجبی منافع ابدی دارد، منافعی ماندگار و طولانی مدت، بنابراین در اجرای واجبات عوض تمرکز بر منافع موقتی که ممکن است در اثر اجرای واجب از دست دهیم بر منافع پایداری که به دست خواهیم آورد تمرکز کنیم همچنان که جهاد ممکن است جان و مال انسان را از او سلب کند اما حیاتی جاودان همراه با رضای الهی را به او خواهد بخشید.
گرچه خداوند غنی مطلق است و به واجبات بندگان نیازمند نیست، اما بنده نیازمند کمالی است که در اثر انجام واجب به آن دست می‌یابد.
سوره مبارکه بقره، آیه225
«لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ»
«خداوند شما را به سوگندهاى لغوتان مؤاخذه نمىكند ولى شما را بدانچه دلهايتان [از روى عمد] فراهم آورده است مؤاخذه مىكند و خدا آمرزنده بردبار است»
بابت چه امری مؤاخذه می‌شویم؟!
قرآن کریم می‌فرماید خداوند بنده را بابت جملات نادرستی که ناآگاهانه بر زبان می‌آورد و بابت آنان نادم می‌شود (گرچه این جملات سوگند لغو و نابجایی باشد) مواخذه نمی‌کند بلکه بابت باورهای نادرست قلبی مواخذه می‌کند.
مؤاخذه خداوند نه تنها در قیامت که در عالم دنیا نیز هست. ناامیدی، افسردگی، کسالت و… مصادیقی از این مؤاخذه است.
کاسبی قلب
- قرآن کریم می‌فرماید خداوند شما را بابت کسب قلوب‌تان مؤاخذه می‌کند. کسب قلب، فکرهایی است که به آن مشغول می‌شود، اگر این فکر فکر صحیحی باشد کسب قلب حلال است و اگر ناصحیح باشد کسب قلب کسب حرامی است.
- تفکر ما نقش حیاتی‌ای در زندگی‌مان دارد، اگر تفکرمان درست شود زندگی‌مان درست می‌شود.
سوره مبارکه بقره، آیه233
«وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ »
«و مادران [بايد] فرزندان خود را دو سال تمام شير دهند [اين حكم] براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند و خوراك و پوشاك آنان [=مادران] به طور شايسته بر عهده پدر است هيچ كس جز به قدر وسعش مكلف نمىشود هيچ مادرى نبايد به سبب فرزندش زيان ببيند و هيچ پدرى [نيز] نبايد به خاطر فرزندش [ضرر ببيند] و مانند همين [احكام] بر عهده وارث [نيز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضايت و صوابديد يكديگر كودك را [زودتر] از شير بازگيرند گناهى بر آن دو نيست و اگر خواستيد براى فرزندان خود دايه بگيريد بر شما گناهى نيست به شرط آنكه چيزى را كه پرداخت آن را به عهده گرفتهايد به طور شايسته بپردازيد و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه خداوند به آنچه انجام مىدهيد بيناست »
وسع ما چه میزان است؟
- قرآن کریم در قسمت «لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا» می‌فرماید هر نفسی تنها به میزان وسعش مکلّف است. برخی به اشتباه این آیه را دلیل بر محدود بودن توان و طاقت انسان می‌دانند درحالی‌که حقیقت غیر این است. تفاسیر آیه را چنین معنا می‌کنند که وسع انسان نامحدود است و تمام تکالیفی که بر انسان واجب شده به دلیل وسعت توان بالای انسان است همچنانکه آیه لزوم شیر دادن مادر به نوزاد را تا دو سال کامل می‌دانند.
این تصور ناصحیح که ما توان انجام برخی تکالیف را نداریم برنامه ناصحیحی است که به خود داده‌ایم، نادرستی این برنامه زمانی معلوم می‌شود که وقتی کارهایمان دو چندان می‌شود به راحتی برای انجام همه آن فرصت می‌کنیم درحالی که در شرایط عادی فرصت انجام یکی از آن را نمی‌یافتیم.
تاریخ جلسه : 98/10/19 ـ جلسه 6
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه بقره، آیه 214
[2] سوره مبارکه محمّد (ص)، آیه 7
