در یازدهمین روز ماه مبارک رمضان و آغاز دهه‌ی دوم این ماه، در عین این که بسیار نگران هستیم از این که ادب حضور در این ضیافت را رعایت نکنیم و تلاشمان را برداشتن مراقبه صحیح داریم، و در عین این که تا همین حد حضور در این ضیافت را استحقاق خودمان نمی‌دانستیم و تنها و تنها فضل خدای سبحان بدرقه‌ی راه ماه شده است بازهم به رسم ادب عاجزانه خدای سبحان را سپاسگزاریم که یک دهه از این ماه را پشت سر گذاشتیم و وارد بقیه این ماه شدیم امروز، هرچقدر به نیمه ماه نزدیک‌تر می شویم و سرعت گذر روزها را بیشتر احساس می‌کنیم، صدای پای شبهای قدر را آهسته آهسته در گوش جانمان می شنویم. دوست داریم آمادگی و مراقبه‌مان بیشتر شود و به همین جهت بیش از پیش خودمان را محتاج دعای خیر اولیائمان می‌بینیم و یقین داریم که اگر عاجزانه دست نیازمان را در پیشگاه واسطه های فیض دراز کنیم که ما را دعا کنند یقیناً دست رد به سینه هیچ‌یک از ما زده نمی شود و عطایایی را دریافت می‌کنیم که هرگز و هرگز قابلیتش را نداشتیم.
سوره مبارکه یونس، آیه61
«وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرَ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»
«و در هيچ كارى نباشى و از سوى او [=خدا] هيچ [آيهاى] از قرآن نخوانى و هيچ كارى نكنيد مگر اينكه ما بر شما گواه باشيم آنگاه كه بدان مبادرت میورزيد و هم وزن ذرهاى نه در زمين و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نيست و نه كوچكتر و نه بزرگتر از آن چيزى نيست مگر اينكه در كتابى روشن [درج شده] است»
دقت بر یکایک اعمال و نیات
- هیچ یک از ما برای خداوند غایب نیستیم بلکه حاضریم، و کوچکی و بزرگی کار‌مان نیز موجب مخفی شدن و دورماندن از دید حق نیست، نیت‌هایمان، اراده‌هایمان، اختیارمان، عملمان ، همه نزد خدای سبحان آشکار است.
- تفاسیر اشاره می‌کنند که پیام اصلی آیه مراقبه است، حال که خدای سبحان از جزئیات امور‌مان مطلع است و هیچ امری بر او مخفی نیست پس باید بر جزئی‌ترین افعال و نیات‌مان دقت نظر داشته باشیم.
«إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ»
- زمان شروع کار بسیار مهم است. آغاز کار باید با نام خدا شروع شود و از هنگام شروع نسبت به آن مراقبه شود.
خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج
- اگر عمل از ابتدا سالم نباشد و ریایی صورت گیرد آینده خوبی ندارد، در مقابل اگر عمل خالصانه و برای خدا صورت گیرد خداوند که شاهد عمل است از عامل در جمع عرشیان تعریف می‌کند و موانع را از راه او بر‌می‌دارد و نیروهای امدادی را در اختیارش قرار می‌دهد.
- این آیه دارای جنبه‌ی تربیتی و تشویقی است، زمانیکه در باطن خود نیتی خیری کردید این لحظه زمان شروع است، خداوند از همان ابتدا فیلمبرداری‌اش را از شما شروع می‌کند و شما را رصد می‌کند.
- اگر کسی علی الدوام توجه دارد که کلیه اعمال و نیاتش مورد شهود و نظارت خداوندی است که احکم‌الحاکمین، اقدر‌القادرین و ابصر‌الناظرین است و به کیفیت و کمیّت عمل توجه دارد توجه می‌کند که عملش موجب رسوایی‌اش نشود.
- اگر سوال شود که مراقبه ما باید چگونه باشد؟پاسخ می‌دهیم «وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا»
- حتی در نیات خود بسیار توجه کنیم. خیلی تفاوت است بین اینکه عمل به قصد قرب باشد یا به قصد ثواب در عین اینکه هردو نیز برای خداوند صورت می‌گیرد.
- زبان آیه هم تهدید است و هم تشویق ولی جنبه تشویقی آن بیشتر است.
- این مراقبه نشان قرب و انس بنده به حق است. حضور و مداقه خداوند نسبت به بنده به این معناست که نمی‌خواهد علیه او تشکیل پرونده‌ای دهد. برای بهره‌مندی از این مراقبه کافی است نسبت به 50 درصدی که از جانب ماست مراقبه کنیم.
«وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء»
- مفسرین می‌گویند منظور از «فِي الأَرْضِ» اعمال بشری بنده است و منظور از «فِي السَّمَاء» معنویت اوست.
- کلیه اعمال ما علی الدوام در پرونده‌ی عملمان ثبت می‌شود، این ثبت یا ثبت حسنات است یا ثبت سیئات.
- مفسرین می‌گویند منظور از « كِتَابٍ مُّبِينٍ » مقام ولایتی ولی الله است.
*****
سوره مبارکه یونس، آیه64 ـ 62
آیه 62: «أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ»
«آگاه باشيد كه بر دوستان خدا نه بيمى است و نه آنان اندوهگين می‌شوند.»
آیه 63: «الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ»
«همانان كه ايمان آورده و پرهيزگارى ورزيدهاند»
آیه64: «لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ لاَ تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»
«در زندگى دنيا و در آخرت مژده براى آنان است وعدههاى خدا را تبديلى نيست اين همان كاميابى بزرگ است.»
اولیاء الله
- ثمره مراقبه این است که خداوند بنده را ولی خود می‌کند و عنوان ولی الله را بر او بار می‌کند.
- اولیاء خدا هیچ نگرانی بابت آینده و گذشته ندارند.
- اولیاء خدا در دنیا و آخرت مشمول بشارت الهی می‌شوند و فقط این افراد علی الدوام در خوشی قرار دارند.
- ماده و جوهر ولی الله شدن، معرفت نسبت به خداوند است. هرقدر انسان معرفت بیشتری نسبت به حق پیدا کند قرب بیشتری می‌یابد.
- ولایت به معنی دو چیز از هم جدایی است که به یکدیگر بسیار نزدیک شوند.
- لازمه نزدیکی و قرب به حق، اطاعت از اوست. زمانیکه بنده مقرب درگاه الهی می‌شود علی‌الدوام در انتظار فرمان الهی است تا فرامین را اطاعت کند.
- مقربین علی‌الدوام ثناگوی حق هستند و در حضور و خدمت خداوند قرار دارند و هرگز غافل از حق نیستند.
شرط ولی الله بودن
- شرط ولی الله شدن دو امر است: 1. ایمان و دلدادگی به حق، 2. مراقبه و تقوا
تقوای اولیاء‌الله نسبت به چند امر است:
- اولیاء الهی از اینکه عمل ظاهر یا باطنش با شریعت سازگار نباشد پرهیز می‌کنند، خواه از اینکه عمل شرعی نباشد یا آنکه عمل مطابق شرع باشد اما نیّت آن مذموم باشد.
- اولیاء الله از اینکه غفلتی از آنان صادر شود پرهیز می‌کنند. آنان خداوند را علی‌الدوام شاهد و ناظر بر خود می‌دانند و به همین جهت از اینکه در محضر حق گرفتار غفلتی شوند پرهیز می‌کنند.
- اولیاء الله از تلوین و رنگ به رنگ شدن اجتناب می‌کنند. آنان در همه حال مطیع خدای سبحانند و از نواهی او پرهیز دارند.
اولیاء الله از اینکه علم‌شان را افزایش ندهند پرهیز می‌کند. تقوا اقتضا می‌کند علم و معرفت به روز رسانی شود، بعضی افراد عملی نمی‌آموزند و می‌گویند به آنچه آموخته‌ایم عمل کنیم کافی است درحالیکه چنین دیدگاهی بسیار ناصحیح است. آموختن علم به قدری حایز اهمیت است که خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «قُلْ رَبِ زِدْني عِلْماً»، بگو خدایا من را از جهت علم افزون کن و نفرمود «رب زدنی عملا» بنابراین اگر به علم سابق‌مان چیزی افزوده نشود بی‌تقوا هستیم.
«لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ»
- کسیکه از کلیه امور مذکور پرهیز می‌کند و تقوا پیشه می‌کند نه در اندیشه آینده است و نگران از گذشته.
میزان، عاقبت انسان است
- میزان، آخرین لحظه عمر و در اصطلاح عاقبت آن است. اگر کسی سالیان سال صالح بوده ولی در آخرین دقایق عمرش فاسق شود با فسق از دنیا رفته و گذشته خوبش را از بین برده است و بر عکس اگر کسی یک عمر فاسق بوده اما عاقبت صالح از دنیا رفته گذشته‌اش را آباد کرده است.
علت نگرانی از گذشته و خوف از آینده
- کسیکه علی الدوام یا غصه گذشته را می خورد یا نگران آینده است از نظر روان شناسی فرد سالمی نیست. علت این نگرانی بی‌ایمانی و بی‌تقوایی است.
دل بستن به غیر حق
- دل بستن به غیر خدا و امید داشتن از آنان مانند این است که کسیکه در قصری مجلل و با شکوه درخدمت سلطانی رئوف و جواد و کریم و … زندگی می‌کند و به او خدمت می‌کند و در مقابل قصر، کلبه مخروبه‌ای باشد که پر از مار و عقرب و … است از صاحب کلبه مخروبه تقاضا کند. در این صورت مشمول سرزنش تمام عقلا واقع می‌شود که چگونه با وجود جود و کرم سلطان دل به غیر او خوش کرده و از غیر او تقاضا دارد؟!
- اولیاء الله درجات مختلفی با یکدیگر دارند ولی رمز ورود به اولین درجه آن، معرفت است.
- ولی الله نسبت به همه افراد معرفه و شناخته شده نیستند بلکه به گفته تفاسیر ولی الله «عرائس الرحمان» هستند و همانطور که عروس را فقط محارم می‌توانند مشاهده کنند و از چشم غیر محارم به دور است، خداوند ولیّ خود را نیز از چشم غیر محارم دور نگاه می‌دارد.
- یکی از مفسرین می‌گوید ولی خدا چهار نشانه دارد:
- سریره و باطن خود را حفظ می‌کند و هرگز شکایتی به خداوند ندارد.
- اکرام خداوند نسبت به خود را به دیگران عنوان نمی‌کند زیرا می‌داند مستحق آن نبوده و تنها به دلیل فضل الهی مشمول آن شده است.
- اذیت دیگران را تحمل می‌کند و آن را مقابله به مثل نمی‌کند زیرا خود را در حضور حضرت حق احساس می‌کند.
- مدارای با مردم دارد.
ولیّ خدا نگرانی و حزنی از بابت خود ندارد و تنها برای خداوند مغموم می‌شود.
«لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ»
* بشارت دنیوی
بشارت دنیوی بر چند نوع است:
- خداوند در دنیا به آنان محبوبیت و عزت عطا می‌کند و به جهت این محبوبیت و عزت خوش هستند.
- در دنیا به وعده های الهی یقین دارند و به جهت این یقین علی‌الدوام در خوشی و سرور قرار دارند.
- در دنیا مورد اعانت و امداد الهی هستند و در هیچ امری درمانده نمی‌شوند.
- در دنیا مورد ثنای خلق قرار می‌گیرند و در دیدگاه مؤمنین محمود هستند.
- خدای سبحان در زندگی دنیوی‌شان گشایش ایجاد می‌کند.
- خواب‌های خوبی می‌بینند یا دیگران برای آنها خواب‌های خوبی می‌بینند زیرا در خواب ملکوت فرد به او نشان داده می‌شود.
* بشارت اخروی
بشارت اخروی نیز بر چند نوع است:
- ملک بر او نازل می شود و هنگام خروج او از عالم دنیا او را تکریم و مشایعت می‌کند و سلام خداوند را به او ابلاغ می‌کند.
- روسفید می‌شود و نامه عملش را با دست راست دریافت می‌کند.
- در هنگام انتقال از این عالم به عالم دیگر اولیای الهی به استقبال او می‌آیند و یقین دارد که از زندان عالم ماده برای همیشه آزاد می‌شود.
«ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»
- «ذَلِكَ» اسم اشاره دور است. راهی دور و دراز باید طی کرد تا در جرگه‌ی اولیاء الله قرار گرفت، اما اگر کسی در این مسیر وارد شود از رستگاری عظیمی بهره می‌برد.
مؤمن باید نهایت جد و جهدش را کند تا ولی الله شود اما کمترین کاری که برای رسیدن به این هدف از دست او ساخته می‌باشد این است که اولیاء الهی را دوست داشته باشد، زیرا هر کس با کسی است که او را دوست دارد « الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَب»[1]
تاریخ جلسه : 97/3/6 ـ جلسه 9
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
[1]. مصباح الشریعه، ص194
