معرفی انواع جهاد
روایت شده است:
«از اباعبدالله الحسین علیه‌السلام پرسیده شد: «جهاد واجب است یا مستحب؟» حضرت فرمودند: «جهاد چهار نوع است که دو نوع آن واجب و یک نوع آن مستحب است ولی حتما باید با واجب اقامه شود و یک نوع آن هم مستحب است. اما دو جهاد واجب عبارت‌اند از: اول مبارزه انسان با نفس خود از ارتکاب معاصی که این نوع جهاد از گسترده‌ترین جهادهاست و دوم جهاد با کفاری که هم‌مرز با شما هستند.
اما آن جهاد مستحبی که با جهاد واجب اقامه می‌شود؛ پس جهاد با دشمن بر همه امّت واجب است و اگر آن را ترك نمایند عذاب بر آن‌ها فرود آید و این عذاب شامل همه امّت گردد و آن جهاد بر امام مستحبّ و سنّت است و حدّ آن این است كه امام با امّت براى سركوبى دشمن رود و با دشمنان پیكار نماید.
اما آن جهادی که مستحب است پس هر سنتی که فرد آن را اقامه کند و در جهت اقامه و رشد و احیاء آن تلاش کند پس کار و تلاش دراین زمینه از برترین اعمال بوده چرا که این کار زنده نگه داشتن سنت است و پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «کسی که روش نیکویی را بنیان‌گذاری کند پس اجر آن و اجر کسانی که تا روز قیامت به آن عمل کنند برای اوست بدون آن که چیزی از اجر آن‌ها کاسته شود»»[1]
درایت در روایت:
جهاد با نفس
- اولین نوع جهاد که واجب است مبارزه با نفس و عدم ارتکاب معصیت است. این نوع جهاد، از «اعظم الجهاد» است نه «اکبرالجهاد»؛ واژه عظیم به معنای گستردگی است و این عبارت اشاره به آن دارد که این نوع جهاد، ضمن آن که عرصه وسیع و ابعاد گوناگونی دارد، برای فرد و اطرافیان او برکات گسترده‌ای دارد.
برای اطرافیان فرد، میزان سازندگیِ ترک معصیت او بیش از میزان سازندگیِ انجام طاعت است. برای مثال اگر شخصی رذیله دروغ را ترک کند؛ نسبت به زمانی که مشغول نماز مستحبی است؛ خیررسانی بیشتری خواهد داشت.
مبارزه با نفس گرچه سخت و گسترده است اما نورانیت آن، علاوه بر خود شخص، نصیب دیگران نیز می‌شود.
اهمیت اصلاح نفس به قدری است که نبود آن، باعث می‌شود تمام اعمال صالح فرد بی‌اثر بوده و ثمره ماندگاری نداشته باشد؛ حتی اذکار لسانی نیز فایده‌ای ندارد.
در کتاب معراج السعاده از قول مرحوم نراقی مطلبی به این مضمون آمده است که:
«تا زمانی که انسان رذایل را از خود نکرده و خود را به فضائل آراسته نکند؛ ذکر لسانی تأثیری در دورکردن شیطان و وساوس او نخواهد داشت. مؤید این مطلب آن است که در روایات آمده: «نماز بالاترین ذکر است» اگر ذکر به تنهایی در دور کردن شیطان مؤثر باشد؛ پس چگونه نمازگزاران نیز مورد هجوم وساوس شیطان و جنود او قرار می‌گیرند؟»
با توجه به کلام این بزرگوار، تا زمانی که رذائل اخلاقی همچون عیب‌جویی، تجسس، دروغ و… در درون آدمی باشد ذکر لسانی هیچ تأثیری در دور کردن شیطان نخواهد داست.
ذکر لسانی ثواب دارد و کفه حسنات را سنگین می‌کند اما اگر وجود فرد از رذائل پاک نشده باشد مانند آن است که در خانه‌ای پر از حشرات موذی، چند کیسه سکه طلا و جواهرات بریزند؛ آیا امکان استفاده از آن‌ها وجود دارد؟ آیا در آن خانه آرامش وجود دارد؟
یا مانند آن که گوشه گوشه خانه آتش گرفته باشد؛ ولو امکانات بسیار زیادی در آن خانه باشد اما افراد در آن جا آرامش نداشته و نگرانی و غصه آن‌ها پایانی ندارد.
در اینجا یادآوری نکته مهمی لازم است:
هر شخصی به عیوب باطنی خویش کاملا واقف است ولو اطرافیان از او تعریف کنند:
« بَلِ الْإِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصیرَة»[2]
«بلكه انسان خودش از وضع خود آگاه است»
مگر آن که خود فرد، عامدانه منکر این مسئله شود.
جهاد با کفار و مشرکین هم‌مرز با مسلمین
- دومین نوع جهاد، جهاد با کفاری‌ست که اشتراک مرزی با ما دارند و دائما در صدد صدمه وارد کردن به جامعه مسلمین هستند. این نوع جهاد گرچه در ظاهر مختص نیروی نظامی می‌باشد اما هر فردی باید در وجود خود این نوع جهاد را محقق کند.
برای تحقق این امر لازم است، شخص مرزهای اعتقادی و اخلاقی شناخته و مراقب باشد تا اعتقادات کفرآلود و اخلاقیات نادرست به درون آن راه پیدا نکند. عدم شناخت بایدها و نبایدها، باعث مخلوط شدن ایمان و کفر، حلال و حرام و صحیح و غلط خواهد شد.
بنابراین باید توجه داشته که جنود کفر دائما در صدد ضربه زدن به اعتقادات و اخلاقیات صحیح افراد و تحت سلطه قرار دادن آن‌ها هستند.
امر به معروف و نهی از منکر یکی از راهکارهای مؤثر در رعایت بایدها و نبایدهاست. اهمیت به رواج معروف و نابودی منکر در حیطه اجتماعی لازم است.
این تفکر غلط است که:
بهشت آن‌جاست کآزاری نباشد کسی را با کسی کاری نباشد
زیرا اصل امر به معروف و نهی از منکر زیر سؤال می‌رود. بی‌تفاوتی نسبت به رواج منکر و ازبین رفتن معروف در جامعه سبب نابودی دین و ارزش‌های اخلاقی خواهد شد.
جهاد در معیت امام
- سومین نوع جهاد که مستحب است و با جهاد واجب اقامه می‌شود آن صورتی‌ست که در رویاروی با دشمن، جهاد بر امت واجب و همراهی با آنان بر امام مستحب است. البته این نوع جهاد اختصاص به آقایان دارد.
اقامه سنتهای الهی، بهترین نوع جهاد
- چهارمین نوع جهاد مستحب بوده و انجام آن برای همه افراد ممکن است. اقامه سنتهای اسلامی و تلاش در جهت آن، جزء بهترین کارها و جهاد محسوب می‌شود.
انجام برخی مستحبات بدون هزینه و زحمت است مانند تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، اما انجام آن و رواج آن بین افراد، عمل بسیار ارزشمندی‌ست که برکات آن تا قیامت برای فرد باقی خواهد ماند.
رواج امور مستحب، مانعی‌ست در برابر رواج امور حرام و مکروه.
شایسته است مستحباتی که اجرای آن‌ها آسان بوده و ایجاد زدگی از دین نمی‌کند رواج داده شود.
تاریخ جلسه: 88/1/31
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] تحف العقول، ج1، ص243
[2] سوره مبارکه قیامت، آیه14
