قبل از تشرف به مدینه و مکه
* قبل از انجام هر عمل عبادی توجه خود را به تک تک اعمال سفر جلب کنید زیرا دست آورد سفر از اعمال خالصی حاصل می‌شود که آن اعمال برای رضایت حق و با توجه کامل انجام شده باشد.
* در طول سفر خوش‌اخلاق باشید.
* چهل روز قبل از تشرف روزی چهل بار آیه «قُلْ رَبِ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ» [1] را تکرار کنید. «پروردگارا، مرا [در هر کارى] به طرز درست داخل کن و به طرز درست خارج ساز»
* چهل روز قبل از تشرف هر روز 786 مرتبه «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید.
* چنانچه موفق نشدید چهل روز قبل از سفر این اذکار را تکرار کنید از هر زمان که ممکن شد بگویید.
* دو رکعت نماز قبل از رفتن برای محفوظ ماندن خانواده بخوانید.
* سعی کنید برای ورود به حرم غسل کنید.
* در ورود به حرم ذکر صلوات داشته باشید.
* در ورود به حرم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در صورت امکان زیارت امین الله بخوانید و اگر ممکن نشد 110 مرتبه یا علی بگویید زیرا امیرالمؤمنین علیه‌السلام باب النبی هستند.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «أنا مدینةُ العلم و علی بابها»[2] «من شهر علم هستم و علی در آن است.» و اگر توانستید هم زیارت امین الله بخوانید و هم 110 مرتبه «یا علی» بگویید.
* هر بار که به حرم مشرف می‌شوید خود را در خدمت یکی از حضرات معصومین علیهم‌السلام قرار دهید و پشت‌سر آنها در عالم معنا حرکت کنید تا به برکت آن بزرگواران مورد عنایت خاص خداوند سبحان قرار گیرید.
* شما می‌توانید هر بار که به مسجد النبی وارد می‌شوید به نیابت از یکی از بزرگواران وارد شوید و ایشان را جلودار و راهنمای خود قرار بدهید، یک بار به نیابت از خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، بار دیگر به نیابت از امیرالمؤمنین علیه‌السلام و به نیابت از سایر حضرات معصومین علیهم‌السلام و یا به نیابت از هر یک از علمایی که شما با آنها ارتباط قلبی دارید مانند آیت الله بهجت (ره) یا آقای مجتهدی (ره) و یا هر کس از عزیزان خود که بخواهید از طرف آنها نایب شوید.
* سعی کنید در حرم به روضه مطهره نزدیک شوید و اگر سبب آزار و اذیت دیگران نشدید در همان مکان مقدس بمانید و نماز بخوانید.
* زیارت حضرت زهرا سلام‌الله علیها و زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و زیارت جامعه کبیره و جوشن کبیر و عالیة المضامین را بخوانید.
* در طول سفر هر روز صبح نماز استغاثه به حضرت صاحب زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف را بخوانید و سعی کنید دعای آن را زیر آسمان قرائت کنید.
* هر روز در مسجد النبی بعد از قرائت زیارتنامه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نماز زیارت بخوانید.
* نماز امیرالمؤمنین علیه‌السلام نماز جعفر طیار و نماز حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را بخوانید.
* در طول اقامتتان در مدینه منوره حداقل یکبار نماز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را بخوانید.
* در مسجد النبی نماز قضا زیاد بخوانید چون هر رکعت نماز در آنجا برابر با 10000 رکعت نماز است.
* در مسجد النبی برای شب اول قبر خود نماز لیلة الدفن بخوانید و امانت بگذارید.
* به نیابت از همه کسانی که به شما التماس دعا گفته‌اند دو رکعت نماز بخوانید.
* هر روز به زیارت ائمه بقیع بروید اگر ممکن بود پشت بقیع زیارتنامه ائمه بقیع را بخوانید و اگر مقدور نشد زیارتنامه و نماز زیارت آن بزرگواران را در حرم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بخوانید.
* از وجود مقدس حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و قبر پنهان مطهره عالم غفلت نکنید باور کنید اگر شما دست توسل به وجود مقدس حضرت دراز کنید و حدیث کساء بخوانید حضرت برای شما در طول سفر مادری خواهند کرد. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «مردم به ما متوسل می‌شوند و ما به مادرمان زهرا سلام‌الله‌علیها»
* مدت زمانی که در مدینه هستید یک بار لباس احرام خود را به مسجد النبی ببرید و از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله درخواست کنید این لباس را در این سفر برای شما مبارک کنند و دعای سفر را در عالم معنا در گوش شما بخوانند.
* در مدینه زیاد استغفار کنید و بگویید: «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا کنَّا خاطِئین»[3] «اى پدر، براى گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم.»
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در روایتی می‌فرماید: من و علی پدران این امتیم. با توجه به این روایت از این پدر تقاضا کنیم تا برای ما استغفار کند که استغفار ایشان ما را از گناهان گذشته پاک می‌کند.
* اگر برایتان ممکن است حتماً به زیارت قبر حمزه، عموی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بروید زیرا حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها فرمودند: اگر کسی به مدینه بیاید و عمویم حمزه را زیارت نکند بر من جفا کرده است.
* چنانچه میسّر شد به مسجد شیعیان بروید که رفتن هر یک از ما سبب بر پا ماندن این مسجد می‌شود.
* در زیارت می‌توانید سفره دعا را مانند فراز آخر دعای عالیة المضامین گسترده کنید و شرق و غرب عالم را در زیارتتان شریک کنید.
* برای شب اول قبر دعای عدیله را در مسجد النبی بخوانید و به ودیعه بگذارید.
* اگر باب علی علیه‌السلام باز بود و امکان ورود از آن میسر بود از باب علی وارد شوید چون پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمان حیاتشان همه درهای مسجد النبی را به غیر از در خانه امیرالمؤمنین علیه‌السلام بستند.
* در مسجد النبی کنار هر یک از ستونها دو رکعت نماز بخوانید و اگر در کنار ستونها خواندن این نمازها میسّر نشد در هر قسمت که شد این نمازها را بخوانید. (ستون توبه، ستون حنانه، ستون وفود و … ). بعد از نمازی که کنار ستون توبه می‌خوانید مناجات توابین را بخوانید و بعد از نماز ستون حنانه مناجات العارفین را بخوانید.
* سعی کنید به میزانی که برای شما میسّر است در مسجد النبی عبادت کنید چون دست آورد سفر اثر عبادتهای خالصانه است.
* یک بار زیارت خود را از طرف جبرائیل و سایر ملائک انجام دهید چون ملائکه با بیت نبوّت و ولایت آشنا هستند و به این خانه زیاد تردد داشته‌اند.
* قسمتی از مسجد النبی جایگاه اصحاب صفه است برای پیوست به این بزرگواران یک عمل عبادی انجام دهید، مثلاً سوره مبارکه یس یا تعدادی صلوات به آنها هدیه کنید و از آنها بخواهید دعایتان کنند. تا آنان از شهد خرماهایی که از دستان مبارک پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دریافت کرده‌اند به شما هم بخورانند و در پی لذت این شیرینی چشم معنوی و معرفتیتان در طول سفر باز شود.
* در صورت امکان به زیارت قبر مطهر مادر امام رضا علیه‌السلام بروید، ایشان در محلی به نام مشربه ام ابراهیم دفن هستند.
آدرس محل: در انتهای خیابان شارع ابیطالب است که برای شروع حرکت باید از بقیع حرکت کنید به گونه‌ای که سمت چپ بدن شما به سمت بقیع باشد وقتی یک مقدار جلو بروید به یک بزرگراه می‌رسید که برای عبور از این بزرگراه می‌توانید از زیرگذر عبور کنید تا از ابتدای خیابان شارع ابیطالب وارد شوید این خیابان را چندان ادامه دهید که بیمارستان حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها «المستشفی الزهرا» را در سمت راست خود ببینید و باز همچنان خیابان را ادامه بدهید تا به یک دو راهی برسید از سمت چپ حرکت کنید تا به کوچه در سمت چپتان برسید داخل کوچه سمت راست مشربه ام ابراهیم است. البته اصلاً توصیه نمی‌شود مخصوصاً خانمها این مسیر را تنها طی کنند.
اعمال مستحبی مسجد شجره
* قبل از رفتن به مسجد شجره می‌توانید غسل احرام بکنید اگر غسل در مسجد شجره برای شما سخت است لباس احرام را از هتل می‌توانید بپوشید، اگر برایتان ممکن است در هنگام غسل ادعیه غسل را بخوانید و هنگام پوشیدن لباس احرام دعای مربوط به پوشیدن لباس نو را بخوانید، این ادعیه معمولاً در کتابهایی که حج و اوقاف در اختیار زائرین قرار می‌دهد موجود است.
* سعی کنید در طول سفر از مدینه به مسجد شجره زبانتان را به سخنان فردی مشغول نسازید و بیشتر لسان ذکر داشته باشید زیرا باید دقت داشت که به زیارت چه کسی می‌‌رویم و زائر چه کسی هستیم ما زائر مزوری هستیم که شایسته است در طول سفر فقط از او سخن گفت، در این حد فاصل صلوات بفرستید یا «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید و یا تسبیحات اربعه را بر زبان جاری کنید.
* با وضو وارد مسجد شوید سعی کنید در داخل مسجد مستقر شوید از شلوغی مسجد نگران نباشید. به علامه طباطبایی (ره) گفته می‌شد: آقا! حرم حضرت امام رضا علیه‌السلام خیلی شلوغ است، آقا فرمودند: ما هم یکی از آن شلوغیها. با همین نگاه وارد مسجد شجره شوید و بدانید که در این مکان پیامبران و اولیاء الهی زیادی عبادت کرده‌اند و از همین جا مُحرم شده‌اند شما توفیق یافته‌اید قدم در جای پای آنها بگذارید.
* این مسجد اتاق انتظاری است برای دیدار یار و وصال به معشوق به همین خاطر فرصت را مغتنم بشمارید و در این مسجد از هیچ عمل عبادی کوتاهی نکنید.
* در بدو ورود مُحرم نشوید بلکه سعی کنید مُحرم شدن را به آخرین زمان حضور در مسجد واگذار کنید.
* در این مسجد سعی کنید نماز استغاثه به امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه را بخوانید و دعای آن را زیر آسمان قرائت کنید و از حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه بخواهید لیاقت همسفر شدن با امیرالحاج عالم نصیبتان شود.
*نماز استغاثه به حضرت زهرا سلام‌الله علیها را بخوانید و از حضرت بخواهید تا افتخار‌نامه همراهی شما با فرزندشان حضرت حجت را امضا کند.
* نماز جعفر طیار بخوانید و از ایشان تقاضا کنید تا در مسیر سفر با شما همراه باشد که این سفر هر چند در زمین انجام می‌شود ولی حقیقتاً حرکتی در آسمان ولایت است و جعفر طیار به این مسیر آشناست.
* دو رکعت نماز مانند نماز صبح به نیابت از همه اولیاء و اوصیایی که از آنجا مُحرم شده‌اند بخوانید.
* مسجد شجره، خانه اسماء بنت عمیس است، اسماء کنیز حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بوده، این بانو در بیت ولایت آبروی خاص دارد دو رکعت نماز به نیابت از این بزرگوار بخوانید.
*از اعمال مستحب مسجد شجره شش رکعت نماز مستحب است به حمد و هر سوره‌ای که می‌خواهید که سه تا دو رکعتی است.
* چنانچه عمل مستحبی دیگری یا ذکر خاصی خواستید بگویید و سپس مُحرم شوید و ذکر «لبیک اللهم لبیک» را سه بار تکرار کنید، دوبار به نیت مستحب و بار آخر به نیت واجب.
* شما به نیابت از هر یک از حضرات معصومین علیهم‌السلام که بخواهید می‌توانید مُحرم شوید، مثلاً به نیابت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و یا به نیابت خود امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه. (این نیابت فقط مربوط به حج عمره می‌باشد و در حج تمتع بار اول نمی‌توان به نیابت از کسی محرم شد.)
* چون نماز مغرب و عشا را اقامه کردید و از مسجد بیرون آمدید سعی کنید به سخنان روزمره مشغول نشوید و مستحب است تا قبل از ورود به منطقه حرم ذکر لبیک را تکرار کنید که اهل دل می‌گویند: این لبیک انادیک است و چون به حرم نزدیک شدید لبیک گفتن را قطع کنید زیرا به دوست نزدیک شده‌اید و باید صدا کردن تبدیل به نجوا شود یعنی آرام آرام او را صدا کنید. اهل دل می‌گویند: «اناجیک» (با معشوق نجوا کنید) در این زمان ذکر صلوات داشته باشید تا از حبیبی نزد محبوبش تعریف کنید و به برکت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خدا نگاه خاصی به شما داشته باشد.
مکه
* قبل از آنکه وارد مسجد الحرام شوید ذکر «یا جواد و یا کریم» را تکرار کنید.
*در ورود به مسجد الحرام بایستید و بگویید:
«السَّلَامُ عَلَیک أَیهَا النَّبِی وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ السَّلَامُ عَلَى أَنْبِیاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ السَّلَامُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَى إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین»
*سه مرتبه در بدو ورود بگویید: « اللَّهُمَ فُک رَقَبَتِی مِنَ النَّار»
*دعاهای ورود به داخل مسجد الحرام را بخوانید.
*زمان ورود به مسجد الحرام و دیدن کعبه اولاً سجده کنید و در آن سجده سه درخواست داشته باشید.
1- اللهم عجل لولیک الفرج
2- اللهم اخرج حب الدنیا من قلبی.
3-اللهمّ ألبسْنی العافيةَ واختم لی بالمغفرة
*بعضی گفته‌اند: هنگام ورود به مسجد الحرام هفت سلام قرآن را ذکر کنید. «سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍ رَحیمٍ » [4] «سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِی الْعالَمین»[5] «سَلامٌ عَلى إِبْراهیم» [6] «سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُون»[7]
«سَلامٌ عَلى إِلْیاسینَ » [8] «سَلامٌ عَلَیکمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدین»[9] «سَلامٌ هِی حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْر»[10]
* به اندازه‌ای که در توان دارید طواف کنید چون روایت می‌گوید: طواف کمترین عمل عبادی است که مؤمنین در پرونده عمل خویش دارند.
* در طواف مستحبی خواندن ادعیه جوش کبیر، مشلول، مجیر، مناجات حضرت علی علیه‌السلام (مولای یا مولای) توصیه شده است.
*در چهار رکن خانه‌ی خدا هر کدام دو رکعت نماز بخوانید و زمین آنجا را شاهد بگیرید.
* روز جمعه بین اذان صبح تا طلوع خورشید دعای ندبه را روبروی حجرالاسود با تضرع بخوانید و برای فرج آقا امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه دعا کنید و با امام زمان عهد ببندید و تجدید پیمان کنید.
* زیر ناودان طلا محل دفن حضرت هاجر و به روایتی محل دفن چندین پیامبر است در صورت امکان در آنجا نماز حاجت بخوانید و به نیابت از سفارش کنندگان دعا کنید. زیر ناودان طلا دو رکعت نماز بخوانید و برای هدایت خود و نزدیکان و التماس دعا کنندگان دعا کنید.
* در رکن یمانی نماز امیرالمؤمنین علیه‌السلام بخوانید.
* دو رکعت نماز برای فاطمه بنت اسد بخوانید و خدا را قسم دهید که با ولایت علی علیه‌السلام زندگی کنیم و با ولایت حضرت بمیریم.
* طواف‌ها را به نیابت از ائمه علیهم‌السلام انجام دهید.
* در اولین طواف ادعیه طواف را بخوانید و در سایر طواف‌ها دعا بخوانید.
* سعی کنید در مکه و مدینه یکبار قرآن را ختم کنید و ثواب آن را به امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه هدیه کنید.
* اگر برایتان ممکن بود از طرف امام حسن عسگری علیه‌السلام یکبار محرم شوید چون ایشان به حج مشرف نشده‌اند.
* از طرف پدر و مادر‌تان طواف کنید.
* از طرف کسانی که به گردن شما حق دارند یا شما به گردن آنها حق دارید یکبار طواف کنید.
* از طرف حضرت خدیجه و پدر و مادر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت ابوطالب و خاندان پیامبر و از طرف مادرامیرالمؤمنین، فاطمه بنت اسد یکبار طواف کنید.
* بعد از هر طواف و نماز طواف سعی کنید آب زمزم بنوشید و دعای آن را این گونه بخوانید: «اللَّهُمَ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کلِّ دَاءٍ وَ سُقْم»[11] و بر سر و صورت و شکم خود بریزید (البته باقی مانده آب دهن زده را برای سر و صورت استفاده نکنید مگر اینکه ابتدا بر سر و صورت و شکم بریزید سپس بنوشید.)
* در سعی صفا و مروه بعد از قرائت دعاهای شوط‌ها دعای عالیة المضامین و دعای مکارم الاخلاق بخوانید.
* برای رجعت هر چه زودتر به این سفر ختم سوره مبارکه انعام را داشته باشید، این ختم را بزرگان این گونه گفته‌اند: این ختم شامل سه بار قرائت سوره مبارکه انعام است که دو بار سوره مبارکه انعام ما بین نماز ظهر و عصر در صحن مسجد الحرام پشت سر هم و بدون تکلم باید قرائت شود و اگر بار بعد مشرف شدید باز میان نماز ظهر و عصر یک بار دیگر این سوره را بخوانید تا ختم سوره مبارکه انعام انجام شود.
*اگر برایتان میسر شد ختم سوره مبارکه «انا انزلناه» داشته باشید، این ختم شامل 1000 مرتبه خواندن این سوره است که می‌توان در فواصل مختلف تشرف به حرم آن را قرائت کرد یعنی لازم نیست به یکباره این ختم صورت گیرد نکته مهم آن است که باید این ختم حتماً در صحن مسجد الحرام صورت گیرد شما می‌توانید در طوافهای مستحب سوره مبارکه «انا انزلناه» بخوانید البته سعی کنید بین زمانی که سوره‌ها قرائت می‌شود تکلم نکنید.
* روی کوه صفا سه تا سوره مبارکه آل عمران را پشت سر یکدیگر بخوانید یعنی مابین سوره‌ها و در حین خواندن سوره تکلم نکنید بزرگان می‌فرمایند: این ختم برای ازدیاد روزی است.
* اگر اجازه دادند که در کوه صفا بنشینید سوره‌های مبارکه، بقره، آل عمران، کهف، ابراهیم و یس بخوانید.
* در شلوغی و ازدحام طواف ذکر «یا حلیم» و «یا حفیظ» را بگویید.
مؤسّسه علمیّه السلطان علی بن موسی الرضا علیه‌السلام
[1] سوره مباركه اسراء ، آيه 80
[2] بحارالانوار، ج 10 ، ص 120
[3] سوره مباركه يوسف ، آيه 97
[4] سوره مباركه يس ،آيه 58
[5] سوره مباركه صافات ، ايه 79
[6] سوره مباركه صافات، آيه 109
[7] سوره مباركه صافات، آيه 120
[8] سوره مباركه صافات،آيه 130
[9] سوره مباركه زمر،آيه 73
[10] سوره مباركه قدر،آيه 5
[11] – کافی، ج4، ص 430
