امیرالمومنین علیه السلام در خطبه 85 می‌فرمایند:
«فَلْيَعْمَلِ الْعَامِلُ مِنْكُمْ فِي أَيَّامِ مَهَلِهِ قَبْلَ إِرْهَاقِ أَجَلِهِ وَ فِي فَرَاغِهِ قَبْلَ أَوَانِ شُغُلِهِ وَ فِي مُتَنَفَّسِهِ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ وَ لْيُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ وَ قَدَمِهِ وَ لْيَتَزَوَّدْ مِنْ دَارِ ظَعْنِهِ لِدَارِ إِقَامَتِهِ»[1]
«هر كس از شما در روزگارانى كه مهلت دارد به اعمال نيكو بپردازد پيش از آن كه مرگ فرا رسد، و در ايّام فراغت پاك باشد، پيش از آن كه گرفتار شود ، و در ايّام رهايى نيكوكار باشد، پيش از آن كه مرگ گلوگاه او را بفشارد ، پس براى خود و جايى كه مىرود آماده باشد، و در اين دنيا كه محل كوچ كردن است براى منزلگاه ابدى، توشهاى بردارد.»
علت ترس از مرگ و راهکار امیرالمومنین علیه‌السلام
بسیاری از ما از شنیدن اسم مرگ ترسان می‌شویم و علت ترس آن است که خود را آماده مرگ نمی‌بینیم چون توشه‌ای فراهم نکرده‌ایم. حضرت می‌فرمایند به جای اینکه از مرگ بترسید برای مرگ کار کنید چه اینکه شما بترسید و یا نترسید مرگ خواهد آمد.
«فَلْيَعْمَلِ الْعَامِلُ مِنْكُمْ فِي أَيَّامِ مَهَلِهِ»
هر یک از شما که اهل عمل است باید کار کند به جای آنکه در تخیلاتش زندگی کند، اگر کسی بخواهد واقعیت مرگ را به گونه‌ای بپذیرد که آسیبی از مرگ به او نرسد باید زمانی که فرصت دارد کار کند.
«فِي أَيَّامِ مَهَلِهِ قَبْلَ إِرْهَاقِ أَجَلِهِ»
همین الان که به او مهلت داده شده کار کند، قبل از فرا رسیدن اجل برای قیامت خویش کار کنید، ترس از مرگ با عملکرد درست مرتفع می‌شود.
«وَ فِي فَرَاغِهِ قَبْلَ أَوَانِ شُغُلِهِ»
هرکس باید الان که فارغ از بسیاری از گرفتاری‌هاست به اعمال صالح بپردازد (اَوان جمع آن به معنای لحظه است). با توجه به فراز قبل و بعد منظور از فراغ همین دنیاست پس چون در دنیا فارغ هستید به عمل صالح بپردازید زیرا قرآن می‌گوید: در قیامت «كُلُ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ»[2]؛«هر كس در گروِ دستاورد خويش است»
«وَ فِي مُتَنَفَّسِهِ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ»
قبل از اینکه نفستان را در گلوگاه بگیرند کار کنید. «کظم» به معنای گلو و راه تنفس است، عبارت «کظم غیظ» یعنی اجازه ندهید عصبانیت‌تان از گلوگاه جلوتر بیاید و عصبانیّت در صورت و دهانتان دیده شود.
به نفع خودت کار کن
«وَ لْيُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ وَ قَدَمِهِ وَ لْيَتَزَوَّدْ مِنْ دَارِ ظَعْنِهِ لِدَارِ إِقَامَتِهِ»
حضرت در این فراز می‌فرمایند: برای خودت کار کن به عبارتی زمان کار کردن دغدغه دیگران را نداشته باش، این حرف بدان معنا نیست که به دیگران خدماترسانی نداشته باشیم بلکه بیان می‌دارد: خدمات رسانی به دیگران به نفع خود توست پس منّت مگذار و کسی را اذیت مکن، خدمات تو در چشمت جلوه نکند و از دیگری توقع خدمات رسانی نداشته باش زیرا خدمات به دیگران در حقیقت خدمات به خود شخص است.
مجدداً یکبار دیگر به این عبارت حضرت توجه می‌کنیم و به چند نکته اشاره می‌نماییم:«وَ لْيُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ»
- مقدمات ورود را برای خودت فراهم کن، هر خدمتی که به دیگران ارائه می‌دهی در حقیقت به نفع خود توست.
- به نفع خود کار کن نه به ضرر خویش. تعداد زیادی از ما افراد پرتلاشی هستیم اما تلاشهایمان به ضرر ماست و با آن تلاش‌ها آمادگی برای مردن حاصل نمی‌شود، هرکس باید کارهای درست خویش را با خدا معامله کند زیرا خدا غنی است و چون کسی با او معامله کند به نفع خود معامله کرده است.
مردم خانه می‌سازند به فکر دکوراسیون آن هستنند، هر یک از ما در حال ساختن خانه آخرت خویش هستیم، در ساختن این خانه باید به فکر فرش و رنگ و وسعت آن باشیم که هر یک باید چگونه باشد و هر کدام از اینها باید با سلیقه شریعت طراحی شود.
هرکس باید خود را برای مردن آماده کند برای قبری که در آن قدم می‌گذارد، قبر عده‌ای از افراد مانند زمین مین‌گذاری شده است به مجرد اینکه این افراد دفن شوند خاک از پذیرش آنان سرباز می‌زند و بالعکس قبر گروه دیگر مانند باغ و بوستان است صاحب خویش را می‌پذیرد و زمین از آمدن او خشنود می‌شود.
من باید برای مرگ آماده باشم و این آمادگی باید به گونه‌ای باشد که زلزله‌های اعتقادی زمان مرگ بر اعتقاداتم اثری نگذارد، شیطان در آن زمان تمام تلاش خود را می‌کند تا مؤمن راضی از دنیا نرود. باید من چنان در مقابل تکالیف شریعت استوار باشم و چنان ثابت قدم در دین باشم که زلزله‌های زمان مرگ اعتقادات مرا هدف قرار ندهد.
حضرت می‌فرمایند: برای خودت کار کن زیرا هر چه بیشتر برای قیامتمان کار کنیم ترسمان از مرگ کمتر می‌شود، علت اینکه ما از مرگ می‌ترسیم آن است که برای آن کار نمی‌کنیم، اگر کار کنیم ترس از میان می‌رود، کار سازنده برای ما مشغولیت درست ایجاد می‌کند که سبب می‌شود دیگر دغدغه‌ای از مرگ نداشته باشیم.
توشه قیامت
«وَ لْيَتَزَوَّدْ مِنْ دَارِ ظَعْنِهِ لِدَارِ إِقَامَتِهِ»
ظعن به معنای کوچ است.
یتزوّد باب تَفَعُّل است و یکی از معانی باب تفعُّل انجام امری به سختی است یعنی هرکس باید به سختی از همین عالم توشه جمع کند و از خانه‌ای که قرار است از آن کوچ کند برای جایی که در آن مقیم می‌شود توشه برگیرد.
آخرت دار الاقامه ماست و بعد از انتقال به آخرت دیگر به دنیا باز نمی‌گردیم تا توشه جمع کنیم. حضرت می‌فرمایند: تا زمانی که در این دنیا هستید توشه جمع کنید.
یادآوری می‌شود توشه جمع کردن استانداردی به غیر از ملاک شریعت ندارد که گفته شود باید فقط از طریق علم، یا ذکر یا عبادت یا دعا توشه برای قیامت جمع شود.
حضرت آیت الله بهجت (ره) فرموده‌اند: در تمام کارهای خیر (علمی، ذکری، عبادی، خدمات رسانی به مردم و …) اسم خودتان را بنویسید، منتهی دقت داشته باشید که توشه ارزشمند باشد که در قیامت آبروی شما با اثر آن توشه از بین نرود. توشه قیامت باید با لا اله الا الله هماهنگ باشد یعنی توشه قیامت با میزان اخلاص سنجیده می‌شود توشه قیامت تقوی است.
حضرت زمانی که از جنگ صفین باز می‌گشتند به گورستان بیرون کوفه رسیدند و اینچنین با مردگان ساکن گورستان سخن گفتند: «أَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُكِنَتْ وَ أَمَّا الْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُكِحَتْ وَ أَمَّا الْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ» مالتان که تقسیم شد و همسرانتان که ازدواج کردند، خانه‌هایتان مسکونی شد و دیگران ساکن شدند، بعد فرمودند: «هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَكُمْ» این خبری بود که ما به شما می‌دهیم خبری که شما به ما می‌دهید چیست؟، «ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَمَا [وَ اللَّهِ] لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِي الْكَلَامِ لَأَخْبَرُوكُمْ أَنَ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى» بعد رو کردند به اصحاب و فرمودند اگر اینها می‌خواستند جواب بدهند چنین میگفتند: «أَنَ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى»؛ همانا بهترین توشه تقوی است.
تاریخ جلسه؛ 95.10.13 ـ ادامه جلسه 8
این جلسه ادامه دارد…
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] خطبه 85، ص205
[2] سوره مبارکه مدثر، آیه 38
