مقدمه
شایستگی اجتماعی به معنای برخوردار بودن از دانش‌ها و مهارت‌ها و توانمندی‌هایی که موجب ارتقاء فرد از سطح متوسط اجتماعی می‌شود؛ می‌باشد.
در بستر نهج البلاغه و در کنار سفره معرفتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام بحث را پیگیری کرده و راهکارهای کسب شایستگی اجتماعی را بیان می‌کنیم:
پذیرش الطاف دیگران
«زُهْدُكَ فِی رَاغِبٍ فِیكَ نُقْصَانُ حَظٍّ…»[1]
«دورى تو از آن كس كه خواهان تو است نشانه كمبود بهره تو در دوستى است»
پذیرش اظهار محبت دیگران و الطاف آنان موجب حفظ شایستگی اجتماعی می‌شود. امتناع از پذیرفتن لطف و توجه دیگران، به شأن اجتماعی فرد آسیب می‌زند.
بی‌تفاوتی به محبت و توجه دیگران را نشانه فرهیختگی و تشخص تلقی نکنیم. در روایتی از قول امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمده است:
«لَا یأْبَى الْكَرَامَةَ إِلَّا حِمَار»[2]
«تنها الاغ از پذیرفتن اکرام و لطف امتناع می‌کند!»
اگر اطرافیان رغبت به برقراری ارتباط و ابراز محبت به ما را دارند؛ به شکرانه این نعمت متقابلا با آنان ارتباط صحیحی برقرار کرده و الطاف آنان را پذیرفته و پاسخ‌گوی محبت‌شان باشیم.
*لازم به یادآوری است: در ارتباط با نامحرم این امر قابل اجرا نمی‌باشد.
اظهار محبت به چه کسی اشتباه است؟
عکس این امر نیز موجب کاهش شأن اجتماعی می‌شود: محبت و توجه به کسی که تمایلی به برقراری ارتباط ندارد. حضرت در ادامه حکمت قبل فرمودند:
«…وَ رَغْبَتُكَ فِی زَاهِدٍ فِیكَ ذُلُّ نَفْسٍ»[3]
«و گرایش تو به آن كس كه تو را نخواهد، سبب خوارى تو است»
اگر فرد عواطف و الطاف خود را نسبت به کسی که توجهی به او ندارد؛ عرضه کند؛ موجب خواری خود خواهد شد. برای جلوگیری از این آسیب، باید به صورت موقت(تاکتیک) از پرداخت عواطف نسبت به خودداری کرده تا او را متوجه خطایش نماید.
اعتدال در ابراز احساسات
با توجه به مطالب بیان شده یکی از راهکارهای کسب شایستگی اجتماعی پرهیز از افراط و تفریط در ابراز احساسات می‌باشد. در مقابل الطاف و محبت دیگران بی‌تفاوت نبوده و آن را به شایستگی پاسخ دهیم، از طرفی از محبت و توجه به کسی که تمایلی به برقراری ارتباط ندارد خودداری نماییم.
اعتدال در هر امری موجب توانمندی می‌شود:
«مَا عَالَ امْرُؤٌ مَنِ اقْتَصَدَ»[4]
«آن كه میانه روى كند تهیدست نخواهد شد»
اعتدال در محبت و توجه نیز یکی از مواردی‌ست که باید به آن توجه شود. محبت بیش از اندازه زدگی و گریز می‌آورد و بی‌تفاوتی به محبت دیگران موجب از دست دادن محبوبیت خواهد شد.
کیفیت و شیوه ابراز محبت نیز بسیار مهم است. برای مثال محبت همسرانه با محبت مادرانه متفاوت است و جا به جایی این دو آسیب‌های فراوان در پی دارد.
تاریخ جلسه: 98/5/15 ـ جلسه 6
برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی
[1] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت443
[2] اصول کافی، ج2، ص659
[3] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت443
[4] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت134
