ذکر الطاف الهی سبب امیدواری
«أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى مُوسَى ع أَحْبِبْنِي وَ حَبِّبْنِي إِلَى خَلْقِي قَالَ مُوسَى يَا رَبِّ إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ أَحَبَّ إِلَيَّ مِنْكَ فَكَيْفَ لِي بِقُلُوبِ الْعِبَادِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ فَذَكِّرْهُمْ نِعْمَتِي وَ آلَائِي فَإِنَّهُمْ لَا يَذْكُرُونَ مِنِّي إِلَّا خَيْرا (بنا به نقل دیگر )إِنَّكَ إِذَا ذَكَرْتَ ذَلِكَ لَهُمْ أَحَبُّونِي»
خدا به حضرت موسی وحی کرد: مرا دوست بدار و محبوب بندگان ساز. حضرت عرض کرد: خدایا تو می‌دانی که هیچ‌کس نزد من محبوب‌تر از تو نیست، اما چگونه قلب بندگانت را متوجه تو گردانم. خداوند فرمود: نعمت‌هایم را به یادشان آور؛ زیرا آنان از من جز خیر و خوبی سراغ ندارند (و بنا به نقل دیگر اضافه کرد:) زیرا هرگاه نعمت‌هایم را به یادشان آوری، مرا دوست خواهند داشت[1].
حضرت داوود به عنوان خلیفه خداوند در زمین مأمور است بندگان را امیدوار به رحمت خداوند کند و این مأموریت را با ذکر الطاف دائمی خداوند تحقق می بخشد.
بنیان رجاء معرفت الله است
به میزانی که معرفت بنده به خداوند بیشتر شود امیدش فزونی می‌یابد.
امام رضا علیه‌السلام فرمودند:
«أحسن الظنّ باللَّه، فإنّ اللَّه يقول: أنا عند ظنّ عبدي إن خيرا فخيرا و إن شرّا فشرّا»[2]
«به خداوند گمان نیکو ببر که خدای عزوجل فرموده: “من مطابق گمان بنده مؤمن خود هستم؛ اگر به من گمان نیک داشت آن‌گونه هستم و اگر گمان بد داشت همان گونه خواهم بود“.»
پایه و اساس رجاء، شناخت بنده از خداوند است گرچه این شناخت ملازم با آدابی است و بی آن تحقق نمی‌یابد، به عنوان مثال رجاء بدون هجرت از معصیت، مبادرت به اعمال صالح، نیت خالص و …صورت نمی‌گیرد.
رضای الهی بویی از امید می‌دهد
«لاَّ خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا».[3]
«در بسیاری از سخنانِ درِگوشی (و جلسات محرمانه) آنها، خیر و سودی نیست؛ مگر کسی که (به این وسیله،) امر به کمک به دیگران، یا کار نیک، یا اصلاح در میان مردم کند؛ و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند، پاداش بزرگی به او خواهیم داد.»
قرآن کریم می‌فرماید در بسیاری از نجواها هیچ خیری نیست مگر کسی‌که مرتکب یکی از این سه فعل گردد:
- صفت سخاوت را در دیگران تقویت نماید و آنان را امر به صدقه کند.
- امر به معروف کند و معروف را در افراد تقویت کند مانند اغاثه ملهوف یا تعلیم علم و حکمت.
- اصلاح میان افراد کند و هدفش اقامه عدل باشد.
هرکس یکی از امور فوق را فقط برای جلب رضای خداوند انجام دهد و هیچ هدفی غیر قرب و رضای حق نداشته باشد باید امیدوار به قبول او باشد و بداند اگر فعل مورد رضای حق واقع شود فاعل نیز مرضی حق می گردد؛ زیرا رضایت امری دو جانبه است، اگر بنده از خداوند راضی است و اعمالش را به امید پسند حق انجام می‌دهد او نیز مرضی خداوند می‌شود و خدای سبحان نیز از او راضی و خوشنود می گردد همچنانکه قرآن کریم می‌فرماید:
«ارْجِعي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّة»[4]
اجری عظیم در انتظار امیدوار است
قرآن کریم در آیه فوق (114 سوره مبارکه نساء) می‌فرماید کسی‌که افعالش را به امید رضای حق انجام دهد خداوند در آینده اجری عظیم به او عطا می‌کند، عظمت اجر به جهت امیدی است که از آن برخوردار بوده است، امید وجود انسان را گسترش می‌دهد و گستردگی وجود گستردگی اجر را نیز به دنبال دارد.
سرعت سیر
رجاء صحیحی که سیر صحیحی در فرد ایجاد می‌کند باعث سرعت در سیر می‌شود به عنوان مثال در ابتدای سیر با خود می‌گوییم با وجود چنین معاصی حتی شایسته توجه خداوند نیستیم اما بعد از مدتی سیر، نه تنها خود را قابل دریافت عنایات حق می‌دانیم بلکه می‌خواهیم میان ما و خوبان عالم جمع کند و ما را همنشین آنان قرار دهد و می‌گوییم «و اجمع بیننا و بین محمد و آل محمد» و این امر ثمره رجاء صحیح است.
اعتصام نشان از امید دارد
«فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَيُدْخِلُهُمْ فِي رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَيَهْدِيهِمْ إِلَيْهِ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا»[5]
«امّا آنها که به خدا ایمان آوردند و به (آن کتاب آسمانی) چنگ زدند، بزودی همه را در رحمت و فضل خود، وارد خواهد ساخت؛ و در راه راستی، به سوی خودش هدایت می‌کند.»
آیه از کسانی سخن می گوید که دلداده خداوند شدند و می‌خواهند متصف به صفات ربّ گردند و از سویی دیگر تمسک به او پیدا کردند، خداوند نیز وعده داده به زودی کمالاتی خاص را به آنان عطا خواهد کرد: آنان را در رحمت خود وارد می‌کند و از زیاده‌هایی که خود برایشان مقدر کرده برخوردار می‌کند و به صراط مستقیم می‌رساند.
امید لازمه تمسک و اعتصام به خداوند است، انسان امیدوار با وجود تمام نواقص و کاستی‌هایش به رحمت خداوند امید دارد، از همین رو به ریسمان محکم الهی چنگ می‌زند و به آن تمسک می‌یابد.
تاریخ جلسه: 99/6/8 ـ بخش 10
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] تفسیر امام حسن عسکری، ص 342
[2] جواهر السنیه، ص700
[3] سوره مبارکه نساء، آیه 114
[4] سوره مبارکه فجر، آیه 28
[5] سوره مبارکه نساء، آیه 175
