مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
بشارتی دیرینه
یکی از بشارت‌ها، که در قرآن از آن خبر داده شده؛ عهدی است که در الست از بنی‌آدم گرفته شده است:
«وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى…»[1]
«و (به یاد آور) زمانى كه پروردگارت، از صلب بنى آدم، فرزندان و ذرّیه آنان را بر گرفت و آنان را گواه بر خودشان ساخت (و فرمود:) «آیا من پروردگار شما نیستم؟» پاسخ دادند: «آری»»
تعهد، از فردی گرفته می‌شود که قابلیت و توانایی اجرای آن را داشته باشد؛ بنابراین خدای سبحان با گرفتن این تعهد به افراد بشارت می‌دهد که توانایی و قابلیت وفا به عهد الهی را دارند.
تعهد، از فردی گرفته می‌شود که دارای اعتبار و آبرو باشد. مطابق این آیه، بنی‌آدم از قدیم دارای اعتبار و ارزش نزد خدای سبحان بوده است.
بشارت به فتح و گشایش
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا یكْسِبُونَ»[2]
«و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىكردند، بركات آسمان و زمین را بر آن‌ها مىگشودیم ولى (آن‌ها حق را) تكذیب كردند ما هم آنان را به كیفر اعمالشان مجازات كردیم»
در آیه کریمه، خدای سبحان بشارت می‌دهد که برکات آسمانی و زمینی بر گروهی نازل می‌شود؛ به بیان دیگر، فتوحات و گشایش‌های مادی و معنوی در زندگی ایشان رخ می‌دهد(برکات آسمانی کنایه از معنویات و برکات زمینی کنایه از مادیات است).
برکت، زندگی این افراد را احاطه کرده است(«علی» حرف استعلاء است)
برای همیشه!
یکی از شئون برکت، ماندگاری است. نعمات مادی و معنوی این افراد تا قیامت برایشان باقی است. به عقیده برخی از مفسرین، اصل بشارت، بشارت به ماندگاری برکات مادی و معنوی است: نیات ماندگار، کمالات ماندگار، انفاقات ماندگار و…
نعمات مادی و معنوی این افراد، بدون ذره‌ای آسیب و نقصان تا قیامت محفوظ خواهد ماند. این بشارت، بسیار خوشحال کننده است.
شاید این سؤال در ذهن پیش آید که ماده که در معرض زوال است؛ چگونه ماندگار می‌شود؟ پاسخ آن است: خدای سبحان، ماده را تبدیل به معنا کرده و آن را باقی می‌کند. اساس و ملاک جاودانگی امور، الهی بودن آن است.
بسیاری از بندگان، نگران «حبط اعمال» خویش هستند؛ لکن خداوند در این آیه به گروهی بشارت می‌دهد که اعمال آنان از هر گونه آفتی مصون خواهد ماند.
ظرفیت بی‌نهایت
خدای سبحان، پیش از آن که نعمت و لطفی نسبت به بنده خویش ارزانی داشته باشد؛ ظرفیت پذیرش را در او ایجاد می‌نماید. خدای سبحان در این آیه، به گروهی بشارت می‌دهد که ابواب برکات معنوی و مادی بر آنان گشوده شده و همه وجود آنان را در برمی‌گیرد. این بشارت حاکی از آن است که دریافت کنندگان، قابلیت و ظرفیت بی‌نهایتی داشته و می‌توانند این برکات را در وجود خویش جای دهند بدون آن که گرفتار غرور، عجب یا عصیان شوند.
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
هر فردی قابلیت دریافت بشارت را ندارد. این بشارت تنها به کسانی داده می‌شود که ایمان آورده و تقوای الهی پیشه نمایند.
«اهل القری»، افرادی هستند که در ظاهر متمدن نبوده و عوام جامعه‌اند لکن به شرط ایمان و تقوا، صلاحیت دریافت بشارت الهی را می‌یابند.
عاشق شو!
در تفاسیر عرفانی، ایمان تعبیر به عشق شده و تقوا به معنای پرهیز از ادعا و خود را دیدن است.
عاشق شو ار نه روزی کار جهان سر آید
ناخوانده درس مقصود در بارگاه هستی[3]
شرط اول، دلدادگی و عاشقی به حق است و شرط دوم، پرهیز از ادعای عاشقی! بنده هر چه عاشق‌تر، کم‌ادعاتر و هر چه پر ادعاتر، از حریم عشق دورتر!
عاشق حقیقی با وجود جد و جهد بسیار در ره مقصود، خود را شایسته عنوان «عاشق» نمی‌داند.
بشارت به توبه‌کاران
«وَ الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِیمٌ»[4]
«و آن‌ها كه گناه كردند و بعد از آن توبه نمودند و ایمان آوردند؛ پروردگار تو، در پى این كار، آمرزنده و مهربان است»
در این آیه، خدای سبحان به خطاکاران توبه کننده بشارت غفاریت و رحمیت خویش را می‌دهد.
خدای «غفور»، عیوب بندگان توبه‌کار را با اوصاف کمالی خویش پوشانده و موجب می‌شود گناهان و نازیبایی‌های بنده مستور مانده و تنها زیبایی وکمالات الهی نمود داشته باشد؛ گویا سیئات او تبدیل به حسنات می‌شود.(غفور: مبدّل السیئات بالحسنات)
پس از آن با رحیمیت خویش، وجود بنده را پرورش داده و توفیق کسب کمالات دیگری را نصیب بنده می‌نماید.
بشارت آن است که در صورت توبه و اصلاح، سوءپیشینه بنده مانع رشد و کسب کمالات او نشده و جریان خیر را در زندگی او قطع نمی‌نماید.
شاید بتوان غفور و رحیم را صیغه مبالغه قلمداد کرد؛ بنابراین خدای سبحان به بنده تائب، بشارت می‌دهد که ذره‌ای ازخطایای او باقی نمانده و کمالات بسیاری در وجود جای خواهد گرفت.
برخی از مفسرین، غفور را به معنای حفاظت کننده دانسته‌اند.
این بشارت، مخصوص چه کسانی است؟
این بشارت، مخصوص بندگانی است که پس از توبه، ایمان خود را تقویت می‌نمایند: «تَابُوا… وَآمَنُوا»
به واسطه توبه، بنده از عیوب خویش پاک شده و زمینه‌ای برای ایمان و دلدادگی بیشتر به حق به وجود می‌آید. توبه، هدف نیست؛ مقدمه‌ای است برای هدفی والا!
به بیان دیگر، این بشارت مخصوص بندگانی است که در زشتی‌ها و گناهان خود توقف نداشته و به سوی زیبایی و خیر حرکت می‌کنند؛ هر چند مدت زمان زیادی گرفتار خطا بودند(ثمّ نشانه گذشت زمان است). این حرکت نشان‌دهنده امیدواری آنان به رحمت خدای سبحان است. ایشان خواستار جدایی کامل و همیشگی از سیئات هستندلکن توبه را غایت و هدف نهایی نمی‌دانند؛ بلکه آن را مقدمه دلدادگی بیشتر به پروردگار می‌دانند.
مانند هوا، همه جا وجود دارد!
«… وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیءٍ …»[5]
«و رحمت من همه چیز را در برگرفته است»
گستردگی رحمت الهی، بشارتی است که به همه افراد داده می‌شود؛ بدین معنا که رحمت خدای سبحان در دسترس همه افراد بوده و همگان می‌توانند از آن بهره‌مند شود. میزان بهره‌مندی آنان از رحمت خداوند، تنها به خواست و تلاش خودشان بستگی دارد.
رحمت الهی، شامل تمام کمالات مانند برکت، هدایت، علم، معرفت و… می‌باشد. به بیان دیگر، رحمت الهی سراسر «وجود» است و «عدم» در آن راه ندارد؛ به همین دلیل بهره‌مندی از آن، موجب سرور فرد خواهد شد.
رحمت الهی، وصال و قرب به اوست. همه موجودات از قرب به او بهره‌ای برده زیرا همه چیز در عالم تسبیح گوی اوست:
«إِنْ مِنْ شَیءٍ إِلاَّ یسَبِّحُ بِحَمْدِه»[6]
«و هیچ چیز نیست مگر آن که با ستایش از او، تسبیح می‌گوید»
بشارت آن است که هر شیئی بهره‌ای از وصال حق برده است.
بشارت دیگری نیز در این آیه نهفته است:
با توجه به آن که هر بنده از آن جهت که وجودی دارد، «شیء» محسوب شده و از سوی دیگر رحمت الهی همه «اشیاء» را پوشش می‌دهد؛ بنابراین به فضل الهی، رحمت خداوند به هر بنده رسیده و او را احاطه کرده است نه آن که بنده در انتظار رسیدن رحمت پروردگار باشد. در زیارت جامعه کبیره به حضرات معصومین عرضه می‌داریم:
«أَنتُم… الرَّحمَةُ المَوصولَةُ»[7]
«شما رحمت رسیده و دریافت شده هستید»
رحمت خدای سبحان همگان را دربرگرفته است لکن برخی افراد به اختیار خویش، رحمت را پذیرفته و گروه دیگر برای بهره‌مندی از آن مانع ایجاد کرده‌اند.
در ادامه آیه، بیان می‌شود که رحمت الهی تنها برای گروه خاصی مقرر و تثبیت می‌شود؛ آنان که تقوا پیشه کرده، زکات را پرداخت نموده و به آیات الهی ایمان دارند. به بیان دیگر، آنان که از اشتغال به غیر خدا پرهیز نموده و تنها به یک وجود توجه دارند.
تاریخ جلسه: 98/7/6 ـ جلسه 24
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه اعراف، آیه172
[2] سوره مبارکه اعراف، آیه96
[3] حافظ
[4] سوره مبارکه اعراف، آیه153
[5] سوره مبارکه اعراف، آیه 156
[6] سوره مبارکه اسراء، آیه44
[7] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
