آیه 2:
« إِنَّا خَلَقْنَا ٱلْإِنسانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِيهِ فَجَعَلْناهُ سَمِيعًا بَصِيرًا» ﴿2﴾
« همانا ما انسان را از نطفه‌اى آميخته (از نطفه مرد و زن) آفريديم تا او را بيازماييم، پس او را شنوا و بينا گردانيديم»
انسان را با نطفه‌ای آمیخته آزمایش می‌کنیم. و برای اینکه از این آزمون موفق بیرون آید، دو ابزار در اختیار او قرار دادیم: 1. شنوایی 2.بینایی.
خدای سبحان اعلام می دارد خالق انسان ما هستیم و در خلقت او قدرت‌نمایی کردیم. نماد اقتدار ما کوه‌ها و اقیانوس‌ها و آسمان‌ها نیست؛ نماد و نمایشگاه قدرت ما، انسان است.
از نطفه‌ای او را آفریدیم. نطفه‌ای که بعد از چهل روز تبدیل به علقه می‌شود. نطفه‌ای که امشاج(حامل اوصاف مختلف) است. ظاهراً مخلوطی از نطفه زن و مرد است. اما در واقع مخلوطی از عصب و استخوان و گوشت و خون و همه امور ظاهری است.
مفسری می‌گوید: مخلوط است یعنی انواع کمالات در او یافت می‌شود.
مفسر دیگری می‌گوید: این نطفه مخلوط است یعنی هم گرایش به عالم اعلی دارد هم گرایش به عالم سفلی. هم صعود دارد و هم سقوط. (نزول)
او را خلق کردیم تا در آزمونی قرار بگیرد. می خواستیم او در عرصه تصمیم گیری قرار گیرد و انتخاب‌گر شود. به او قدرت دریافت انواع کمالات را دادیم. او را خلق کردیم تا در این عالم کمالات او به فعلیت برسد.
اصل ابتلاء انسان با بایدها و نبایدها است. در معرکه آزمون بایدها و نبایدها معلوم می شود انسان راضی و تسلیم است یا شاکی و معترض.
اولین هدیه‌ای که بعد از خلقت به او دادیم، قدرت سمع است. همان هدیه‌ای که در ابتدای خلقت علمی به او داده شد.
«رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِي لِلْإِيمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا»[1]
«اى پروردگار ما بىترديد ما [ صداى ] ندا دهندهاى را شنيديم [ كه مردم را ] به ايمان فرا مىخواند كه به پروردگارتان ايمان آوريد . پس ما ايمان آورديم»
همان اولین هدیه‌ای که در عهد الست به ما داده شد. گوش شنید سپس وارد دل شد و زبان گویا گشت.
ذات انسان را اینگونه قرار دادیم که سخن ما را بشنود و سمع قبول داشته باشد. انسان را به عنوان وجودی که در مقابل ما موضع بگیرد نیافریدیم. در ذات او سمع قبول گذاشتیم تا پذیرای نظرات ما باشد. قدرت شنیدن پیام خود را از قدیم در اختیار او قرار دادیم.
به او قدرت شهود داده، او را تیزبین قرار دادیم تا از این عالم گذر کند و دید او گرفتار این عالم نشود. و به هر آنچه در این عالم می نگرد آیات ما را ببیند.
“نطفة امشاج” مخلوطی از نطفه‌ی قابل و نطفه‌ی فاعل است. این دو با هم ممزوج شده و انسان خلق می‌گردد.
یکی از مفسرین می‌فرمایند: “امشاج” نطفه‌ای مخلوط است که هم روحانیت در آن وجود دارد هم طبیعت؛ هم عقلانیت درآن است و هم حیوانیت.
ما انسان را اینگونه آفریدیم تا او را بیازماییم که کدام جنبه او بر جنبه دیگر غالب می شود؟! ابزار آزمایش را هم در اختیار او قرار دادیم.
بعضی مفسرین می‌گویند: سمع و بصر ابزار آزمون است. برای موفقیت در آزمون باید به شنیده‌ها و دیده‌ها توجه داشت که امور نامناسب شنیده یا دیده نشود.
بعضی می‌گویند: سمع، ابزار آزمایش نیست، انسان از بدو خلقت شنوا بوده است. تنها بایستی مراقب باشد تا در این آزمون به قوّه سمع او آسیب وارد نشود و همچنان شنوا باقی بماند.
او را خلق کردیم و سمیع قرار دادیم تا همه پیام‌ها را بشنود، بصیر قرار دادیم تا همه حقایق را ببیند. اما اگر پیام الهی را نشنید و آیات الهی را مشاهده نکرد، در آزمون موفق نشده و نابینا و ناشنوا می شود.
یکی از بزرگان فرمودند: نطفه امشاج از نُه امر تشکیل شده است:
سمع و بصر و لسان که از عوامل آزمون است. سه نطفه دیگر، کافرات یعنی نفس، هوای نفس و شیطان است؛ سه نطفه هم مؤمنات: عقل، روح و قلب است.
خدای سبحان بنده را از نطفه مخلوط آفریده و با همه‌ی قدرت، او را آزمایش می‌کند. ابزار موفقیت در آزمون هم در اختیار او قرار می‌گیرد تا در نهایت بر هوی و نفس و شیطان غالب شود، و عقلانیت و روحانیت او بیشتر جلوه کند.
اشاره می کنند:
«وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»[2]
«و با آنان بجنگيد تا فتنه‌اى بر جاى نماند و دين، يكسره براى خدا باشد»
یعنی در وجود خود با این نیروهای کافر مبارزه کنید تا مغلوب آنها نشوید و همه وجود شما از آن خدا گردد.
بعض دیگر از مفسرین می‌فرمایند: ابتلاء انسان همین امشاج بودن اوست؛ مَلَک و حیوان چنین ابتلائی ندارند. این ابتلاء خاص انسان است؛ به دلیل اینکه خدای سبحان دو قدرت عجیب (سمع و بصر) به انسان عطا نموده که به واسطه این دو قدرت می‌تواند از آزمون موفق بیرون آید.
تاریخ جلسه: 99/10/3
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه آل عمران، آیه 193
[2] سوره مبارکه انفال آیه 39
