سوره مبارکه آل عمران، آیه100
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوَاْ إِن تُطِيعُواْ فَرِيقًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ يَرُدُّوكُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ كَافِرِينَ»
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد اگر از فرقهاى از اهل كتاب فرمان بريد شما را پس از ايمانتان به حال كفر برمىگردانند»
مرتد شدن چه آسان، مؤمن ماندن چه مشکل!
این تصور که ممکن نیست مؤمن مرتد شود و ارتداد مؤمن امری محال و غیر قابل تصور می‌باشد صحیح نیست، بلکه این امکان برای تمام مؤمنین وجود دارد. قرآن کریم خطاب به مؤمنین می‌فرماید اگر تابع گروهی از اهل کتاب باشید آنان شما را بعد از آنکه مؤمن بودید به کفر باز می‌گردانند و موجب ارتداد شما می‌شوند.
اهمیت تبعیت
این تصور که فقط اطاعت زیاد و بی‌رویه از مشرکین و کفار موجب کفر مؤمن می‌شود نادرست است بلکه حتی کمترین اطاعتی از بی‌دینان نیز ممکن است موجب کفر مؤمن شود و به اعتقادات او آسیب وارد کند.
اطاعت صوری و قلبی
این گمان که فقط اطاعت قلبی سبب آسیب به اعتقادات می‌شود نادرست است بلکه اطاعت حتی اگر به صورت ظاهری و صوری باشد به اعتقادات انسان آسیب وارد می‌کند.
تاثیر عبادت
اطاعت تأثیرگذار است گرچه ممکن است تأثیر آن در دراز مدت معلوم شود به همین جهت باید نسبت به شنیده‌ها و دیده‌ها و افکارمان دقت کنیم و گوش و چشم و فکرمان را با اطاعتی کورکورانه امیر بر خود نکنیم.
سوره مبارکه آل عمران، آیه 115
«وَمَا يَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلَن يُكْفَرُوْهُ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ »
«و هر كار نيكى انجام دهند هرگز در باره آن ناسپاسى نبينند و خداوند به [حال] تقواپيشگان داناست»
متقین چه کسانی هستند؟
با توجه به جایگاه‌های مختلف تقوا در قرآن معانی آن نیز متفاوت است، معنای کلی تقوا پرهیز است و معنای تقوا در این آیه پرهیز از جلوه‌گر شدن خیرات است، متقین کسانی هستند که از جلوه گرشدن خیراتشان ابا می‌کنند.
پنهان نمی‌ماند
- خیر هر عملی است که به قصد ریا و خودنمایی انجام نشود و بی‌هیچ توقعی و صرفاً از روی انجام وظیفه صورت گیرد.
- هرچند مؤمنین نمی‌خواهند خیراتشان نزد دیگران آشکار شود اما این خیرات پنهان نمی‌ماند و به طور کامل آشکار می‌شود («فَلَن يُكْفَرُوْهُ» یعنی کفران نمی‌شود و از آن شکر به عمل می‌آید، از آنجا که شکر به معنی زیاده است بنابراین عمل پنهان نمی‌ماند و آشکار می‌گردد).
اجر الهی
مؤمنین برای جلب رضای حق تلاش می‌کنند و از خداوند هیچ اجری طلب نمی‌کنند اما خداوند به یقین اجر آنان را پرداخت می‌کند و نه تنها آن را نادیده نمی‌انگارد (فَلَن يُكْفَرُوْهُ) بلکه مطابق آیات دیگر اجری مضاعف به آنان عطا می‌کند.
هرگز فراموش نمی‌شود!
- خیری که با خداوند معامله شود گرچه اندک باشد از بین رفتنی و نابود شدنی نیست و در گذر تاریخ ثبت می‌شود؛ زیرا در حقیقت خداوند خود را در آن خیر جلوه گر می‌کند اما آنچه برای برای غیر خدا و یا از روی ریا باشد تنها خود فرد در آن جلوه‌گر است و چون انسان ناقص است آنچه ظاهر می‌شود نقص و عیب است.
سوره مبارکه آل عمران، آیه 139
«وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ »
«و اگر مؤمنيد سستى مكنيد و غمگين مشويد كه شما برتريد»
سست نشوید
- قرآن کریم مؤمنین را از سستی و غصه‌خوری نهی می‌کند و می‌فرماید سست مشوید و غصه نخورید درحالیکه اگر مؤمن باشید علی الدوام برترید.
- مؤمن ایمان به قدرت و حقانیت خداوند و وعده‌های الهی دارد به همین جهت هرگز احساس ضعف نمی کند. خدای سبحان وعده داده:«الاسلام یعلوا و لا یعلی علیه» اسلام برتری می‌یابد و چیزی بر او غلبه نمی‌کند مؤمن نیز این برتری را می‌یابد و خود را قوی می‌داند.
مؤمن و ناتوانی؟!
- احساس ضعف با شخصیت مؤمن سازگار نیست، مؤمن خدا را باور دارد و هرگز احساس ضعف و ناتوانی نمی‌کند و در مواجهه با مشکلات به خداوند رجوع می‌کند.
- اگر گاهی گرفتار سستی می‌شویم و یا غصه می‌خوریم به دلیل ضعف ایمان و عدم دوام آن است. راهکار آن دعا و رجوع به خداوند است.
- «لاَ تَهِنُوا» به معنی سست نشدن است، مؤمن باید علی الدوام تلاش کند، مؤمن بی‌تلاش در مرز ایمان قرار دارد و ایمان او هر لحظه در معرض خطر و اضمحلال است.
سوره مبارکه آل عمران، آیه 144
«…وَمَن يَنقَلِبْ عَلَىَ عَقِبَيْهِ فَلَن يَضُرَّ اللّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللّهُ الشَّاكِرِينَ»
«…و هر كس از عقيده خود بازگردد هرگز هيچ زيانى به خدا نمىرساند و به زودى خداوند سپاسگزاران را پاداش مىدهد»
ضرری نمی‌رساند!
- نصرت خداوند مخصوص کسانی است که علی‌الدوام مؤمنند، کسی‌که تزلزل در ایمان و عقیده دارد و ایمان او کامل و دائمی نیست از نصرت الهی بهره نمی‌برد گرچه این تزلزل هرگز آسیبی به خداوند وارد نمی‌کند آنکه متضرر می‌شود خود فرد است (قرآن کریم با بکار بردن حرف «لن» نفی این آسیب را ابدی عنوان می‌کند).
- این تفکر که بازگشت مؤمنین از دین به ساختار دین آسیب وارد می‌کند تفکری نادرست است.
دین قائم به فرد نیست بلکه قائم به حق است، گرچه آن فرد وجود مبارک پیامبر باشد، خدای سبحان در قرآن کریم می‌فرماید:
«وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ…»[1]
محمّد جز فرستادهاى از سوى خدا كه پيش از او هم فرستادگانى [ آمده و ] گذشتهاند ، نيست . پس آيا اگر او بميرد يا كشته شود ، [ ايمان و عمل صالح را ترك مىكنيد و ] به روش گذشتگان و نياكان خود برمىگرديد ؟ !…»
مصادیق آیه کسانی هستند که باوری از دین ندارند و به جهت قائم دانستن آن به پیامبر با فقدان پیامبر از دین بازمی‌گشتند.
تاریخ جلسه : 98/10/23 ـ جلسه 10
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه آل عمران، آیه 144
