مقدمه
زمان بهانه‌ای را در اختیار ما قرار می‌دهد تا به معرفتی اجمالی درباره شخصیت حضرت جواد الائمه علیه‌السلام دست یابیم. در عین اینکه در مورد همه حضرات معصومین علیهم‌السلام معتقدیم از نورانیت ویژه‌ای بهره‌مندند، بر ما ولایت دارند و بارشِ رحمات خاصی را از جانب ایشان نسبت به خود احساس می‌کنیم، اما بر این باوریم که شخصیتِ هر معصومی، جداگانه جلوه‌گری خاصی در عالم دارد و به همین جهت ارتباطِ با هر معصومی، ما را از ارتباط با معصوم دیگر بی نیاز نمی‌کند.
شناخت این جایگاه‌های ویژه از تعمق در زیارت نامه‌های این بزرگواران برای ما حاصل میشود.
عبارتی در زیارتِ حضرت جوادالائمه علیه‌السلام می‌درخشد که شاید این عبارت، در زندگی یکایک ما جایگاه خاصی دارد. ما حضرت جواد الائمه علیه‌السلام را به عنوان معصومی می‌شناسیم که تجلی کامل جودِ خدای سبحان است و به مجرد اینکه اسمِ حضرت را به زبان می‌آوریم جودِ حضرت به ذهن متبادر میشود. گرچه آن جایگاه از قداست خاصی بر خوردار است اما امروز حضرت جوادالائمه علیه‌السلام را با عنوان دیگری هم شناسایی می‌کنیم.
زائل کننده تردیدها
در یکی از زیارت ها به حضرت عرض می‌کنیم:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُزِيلُ لِلشَّكِّ وَ الْعَمَى وَ الرَّدَى»[1]
«سلام بر تو که زائل کننده شک و نابینایی و تردید هستی»
نقش حضرت در زندگی محبین خویش ازاله شک و تردید است. هر گاه گرفتار تردید می شویم، امور بر ما مشتبه می گردد و حق و باطل به جهت شدت نزدیکی به هم به درستی برای ما قابل تشخیص نیست، در این هنگام با رجوع به حضرت و عنایت ایشان، تردیدها و ابهام ها مرتفع میشود.
در دعای بعد از نماز زیارت جواد الائمه علیه‌السلام نیز می خوانیم:
«أَرِنِي الْحَقَّ حَقّاً فَأَتْبَعَهُ وَ الْبَاطِلَ بَاطِلًا فَأَجْتَنِبَه»
«حق را به من نشان دهید تا از آن تبعیت کنم و بطلانِ باطل را به من نشان دهید تا نزد من مبغوض باشد و از آن اجتناب کنم.»
“عمی” یعنی نابینایی. گاه صحیح و ناصحیح بودن حکم شرعی یا آدابی که باید مراعات گردد، بر ما مشتبه شده و یا نسبت به وجود خورشید عالم تاب، حضرت ولیعصر(عج) نابینا می شویم در چنین مواردی بایستی به وجود مقدس حضرت جوادالائمه علیه‌السلام پناهنده شویم.
بصیرت
یکی از همراهان امام رضا علیه‌السلام که از نور چشمانش محروم بود، می‌گوید پس از مراسم حج، در حال خداحافظی با امام رضا علیه‌السلام به ایشان عرض کردم: می‌خواهم از مکّه به مدینه بروم، دوست دارم برایم نامه‌ای نوشته و مرا به حضرت جواد علیه‌السلام معرفی کنید. امام نامه‌ای مرقوم فرمودند.
من به مدینه آمدم. کارگزار امام جواد علیه‌السلام آن حضرت را نزد ما آورد. من نامه را به حضرت جواد علیه‌السلام که در سنین کودکی بسر می بردند دادم.
حضرت جواد علیه‌السلام به خادم خود فرمودند:«آن نامه را باز کن!» او نامه را باز کرد و در مقابل امام جواد علیه‌السلام قرار داد.
حضرت به نامه نگاهی انداختند و در آن حال به من متوجه شده، فرمودند:«ای محمد! وضع چشمانت چطور است؟»
گفتم: ای پسر رسول خدا همان‌طور که مشاهده می‌کنید من از چشم و از نعمت بینایی بی‌بهره‌ام.
حضرت جواد علیه‌السلام در آن لحظه دستان کوچکش را نزدیک آورد و به چشمانم کشید.
از یمن برکت دست آن بزرگوار چشمانم شفا یافت و بینایی‌ام بازگشت و بهتر از قبل شد. من از خوشحالی دست و پای آن حضرت را بوسیدم و در حالی از امام جواد علیه‌السلام جدا شدم که کاملاً همه جا را می دیدم.[2]
درایت در روایت:
هنگامی که از توفیق دیدار خورشیدِ عالم آرای جهان، حضرت ولیعصر عجّل الله فرجه محروم هستیم، گرچه سلامی از نه از روی بینش و حضور بلکه از روی جهالت خدمت حضرت عرض می کنیم، به حضرت جواد الائمه علیه‌السلام رجوع کنیم تا با عنایت ایشان غبار و کدورت عالم ماده مرتفع شده و با عنایت حضرت بصیرتی یابیم.
وجود مقدس حضرت جوادالائمه علیه‌السلام در کمال رأفت با مخاطب قراردادنِ افراد، جویای حال محبین خویش می‌شوند، تا چون طبیب حاذقی با یک نگاه ولایی بیماری افراد را درمان نمایند.
امام جواد علیه‌السلام بر احوال افراد آگاه بوده، از عاشقان ولایت و امامت تفقّد می‌نمایند تا به یمن نگاه پر مهر خویش ضعف بصر و بصیرت آنها را مرتفع نمایند.
“مزیل” اسم فاعل است و بر زمان حال و آینده دلالت دارد.
اگر قبل از قرائت زیارت آل یاسین، که چهل سلام به حضرت ولی عصر عجّل‌الله‌فرجه عرض می‌کنیم، سلامی خدمت جواد الائمه علیه‌السلام داشته باشیم حجب و موانع مرتفع میشود و به گونه‌ای دیگر به حضرت سلام خواهیم داد. اما به این شرط که نابینایی خود را باور داشته باشیم.
عبارت سومی که در این سلام مطرح می شود «الرَّدَى» به معنی ضلالت است. گاه انسان در حال طی مسیر است اما متوجه انحراف خود نیست؛ گرچه به نظر خود انتخاب صحیحی نموده و در راه صحیح حرکت می‌کند اما حقیقتاً در گمراهی است، به جای صعود، مسیر ناصحیح را طی می‌کند؛ به جای مسیر کرامت، در مسیر لئامت در حرکت است، اما با توسل به وجود مقدس جواد الائمه علیه‌السلام از حرکت در مسیر نادرست مصون مانده و در صراط مستقیم قرار خواهیم گرفت.
راه نزدیک
در زیارت جامعه همه معصومین علیهم‌السلام را باب ورود به قلعه توحید می‌دانیم:
«باب المبتلی به الناس»[3]
اما در زیارت حضرت جواد الائمه علیه‌السلام به حضرت عرض می کنیم:
«السَّلَامُ عَلَى الْبَابِ الْأَقْصَد»[4]
تمام حضراتِ معصومین بابی هستند که به سرعت ما را به قلعه توحید می‌رسانند و ما را وارد فضای امن می‌کنند اما با توجه به این سلام در می یابیم وجود مقدس جواد الائمه راه را برای رهروان مسیر حق نزدیک، آسان و کوتاه می کنند. چنان که کشتی نجات حسین سریع‌ترین کشتی نجات بشریت است. حضرت جواد علیه‌السلام نیز نزدیک‌ترین راه برای رسیدن به حق هستند.
جلوه سخاوت
حضرت رضا علیه‌السلام طی نامه‌ای برای امام جوادعلیه‌السلام مرقوم فرمودند:[5]
فرزندم! خداوند به تو عمر طولانی عنایت فرماید و تو را از دست دشمنانت مصون دارد. برای حفظ حیثیت و جان و مال خودت از شرور دشمن ، هر کس از چپ و راست تو آمد او را به صله و جایزه خوشحال ساز… خداوند در قرآن می‌فرماید:
“هر کس به خداوند قرض دهد خداوند آن را چند برابر به او بر می‌گرداند.”[6] و نیز می‌فرماید: “هر کس به زن و فرزند و نزدیکان خود وسعت بدهد خداوند به او وسعت و نعمت عنایت فرماید و هر کس از رزق و روزی خود که خداوند به او عنایت فرموده انفاق کند، خداوند بر وسعت و نعمت و رزق او می‌افزاید.”[7] … ای فرزندم پدرت فدایت گردد این پدر توست که دل به چیزی نبست، تو هم چنان باش. خدای سبحان به تو وسعت داده است نکند روزی‌ای که خدا به تو داده است مستور نگه داری.
درایت در روایت:
هر توانگری باید از میزان توانمندی خود خرج کند. حتی اگر شخص وسعت مالی هم نداشته باشد به همان میزانی که از رزق الهی بهره‌مند است باید انفاق کند.
از باب کبیر وارد شوید
بزنطی نقل می کند:[8]
حضرت رضا علیه‌السلام نامه‌ای برای فرزند گرامی خود حضرت جواد الائمه علیه‌السلام نوشت و به مدینه فرستاد متن آن نامه بدین شرح بود:
فرزندم به من خبر داده‌اند که چون از منزل بیرون می‌روی غلامان بخل و حسادت می‌ورزند و تو را از درب کوچک بیرون می‌برند تا مبادا کسی از خیر تو بهره‌مند گردد. به همان حقی که بر تو دارم از تو می‌خواهم که از درب بزرگ بیرونی و عمومی رفت و آمد کنی و هنگام خروج از خانه، درهم و دینار همراه خود داشته باش تا اگر کسی از تو درخواستی کرد، به او چیزی ببخشی و مردم از خیر تو بهره‌مند شوند و به عطایای تو خوشحال و مسرور گردند و دوستدار تو باشند.
درایت در روایت:
جواد بودن جواد الائمه علیه‌السلام را امام رضا علیه‌السلام امضاء نموده و ایشان را قسم داده که به آن وظیفه‌ای که تو در مقابل پدرداری تنها میتوانی از درب بزرگ خارج شوی! تا پاسخگوی نیازهای مردم باشی.
حضرت جوادالائمه فرزند مولای مهربانی است که رأفت او شهره خاص و عام است. حضرت به فرمایش پدر بزرگوار خویش عمل کرده و ورود و خروج شان را از باب کبیر قرار می‌دهند تا برای همگان امکان ارتباط با ایشان میسر گردد.
قابل توجه آنکه ما نیز خود را از این نعمت عظیم محروم نگردانیم که قطعاً ایشان کریمانه خود را در دسترس همگان قرار داده‌اند.
مولود مبارک
فردی می‌گوید[9] خدمت امام رضاعلیه‌السلام بودم، ایشان پسرشان حضرت جواد الائمه علیه‌السلام که در سنین طفولیت به سر می بردند را آوردند و فرمودند: «هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِي لَمْ يُولَدْ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ عَلَى شِيعَتِنَا بَرَكَةً مِنْهُ»؛ «این فرزندی است که بزرگتر و بابرکت‌تر از او برای شیعیان ما به دنیا نیامده است.»
درایت در روایت:
لسانِ معصوم مطلقاً لسان مبالغه نیست. حضرت می‌خواهند بفرمایند خدای سبحان، همه جود خود را در وجود مقدس جواد الائمه علیه‌السلام به نمایش می‌گذارد. تا همگان بدانند با وساطت این مولود برکاتی عظیم بر شیعیان افاضه می‌گردد.
تاریخ جلسه: 89/4/1
این جلسه ادامه دارد…
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحارالانوار ج99 ص23
[2] الخرائج و الجرائح؛ ج 1؛ ص: 372
[3] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
[4] مفاتیح الجنان
[5] بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج50 ؛ ص103
[6] سوره مبارکه بقره، آیه 245
[7] سوره مبارکه طلاق، آیه 7
[8] بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج50 ؛ ص102
[9] بحار الأنوار (ط – بيروت) ؛ ج50 ؛ ص23
