در نامه نوزدهم نهج البلاغه، کشاورزانی که تحت نظر والی موردنظر بودند، از عدم انعطاف پذیری و رفتار تحقیرآمیز او، به امیرالمؤمنین علیه‌السلام شکایت کردند. حضرت، بعد از تأمل در شکایت اینان، آنها را به دلیل شرکی که داشتند شایسته ارتباط نزدیک با والی مسلمان ندانسته و از طرفی جفا در حق اینان را روا نمی‌دارند چرا اینان در پناه حکومت اسلامی بوده و طبق تعهد، جزیه پرداخت می‌کنند. توصیه‌ایی که حضرت به این والی می‌کنند این است که در ارتباطش با اینان، در عین سخت گیری و قاطعیت، نرمی هم داشته باشد، یعنی نوع برخوردش همیشه یک جور نباشد یعنی گاهی رأفت خاص را به کار گیرد و گاه قاطعیت بسیار را. نه آنها را کاملا از خود دور کند و نه نزدیک نزدیک.
نامه نوزدهم نهج البلاغه:
«أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ دَهَاقِينَ أَهْلِ بَلَدِكَ شَكَوْا مِنْكَ غِلْظَةً وَ قَسْوَةً وَ احْتِقَاراً وَ جَفْوَةً وَ نَظَرْتُ فَلَمْ أَرَهُمْ أَهْلًا لِأَنْ يُدْنَوْا لِشِرْكِهِمْ وَ لَا أَنْ يُقْصَوْا وَ يُجْفَوْا لِعَهْدِهِمْ فَالْبَسْ لَهُمْ جِلْبَاباً مِنَ اللِّينِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّةِ وَ دَاوِلْ لَهُمْ بَيْنَ الْقَسْوَةِ وَ الرَّأْفَةِ وَ امْزُجْ لَهُمْ بَيْنَ التَّقْرِيبِ وَ الْإِدْنَاءِ وَ الْإِبْعَادِ وَ الْإِقْصَاءِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ»
«(درباره مماشات با رعيّت‌هايى كه مشرك بوده و از آنجا شكايت نموده بودند): پس از ستايش خدا و درود بر پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله، كشاورزان (داراى آب و زمين) شهرى كه تو در آن حكم‌فرما هستى از درشتى و سخت‌دلى و خوار داشتن و ستمگرى تو شكايت نمودهاند (از رفتارت مرا آگاه ساختهاند) و من (در شكايت ايشان) انديشه نمودم؛ آنان را شايسته نزديك شدن تو (اكرام و مهربانى زياد تو) نديدم به جهت آنكه مشرك هستند (گفتهاند: آنها آتش پرست بودهاند) و نه در خور دور شدن و ستم كردن به جهت آنكه (با مسلمانان) پيمان بستهاند (جزيه میدهند و در پناه اسلام‌اند) پس با ايشان مهربانى آميخته با سختى را شعار خود قرار ده، و با آنها بين سخت دلى و مهربانى رفتار كن (گاهى سخت و گاهى مهربان باش) و بر ايشان درهم كن بين نزديك گردانيدن و زياد نزديك گردانيدن و دور ساختن و بسيار دور ساختن (حدّ اعتدال را از دست مده) اگر خدا بخواهد»
نکات مورد توجه:
- روش ارتباط با غیرمتدینین، امری ست که به آموزش نیاز دارد، به خصوص در زمانی‌که فرد ناگزیر است با آنها ارتباط برقرار کند. (با توجه به کلمه لشرکهم)
- امری زیبایی که در اینجا بسیار مورد توجه است، این است که غیرمتدینین جامعه این امکان را دیدند که بتوانند از والی خود به امیرالمؤمنین علیه السلام شکایت کنند، چون می‌دانستند حضرت بی‌توجه نخواهند بود.
- حضرت، به محض دریافت شکایت، والی را عزل یا توبیخ نکردند، بلکه اصول ارتباط صحیح را به او آموزش دادند.
- هیچ حکمرانی حق تحقیر یا جفا نسبت به زیردستان خود را ندارد، ولو خود متدین و زیردستانش غیرمتدین باشند.
- قساوت و غلظت در ارتباط با غیرمتدینین زمانی لازم است که او می‌خواهد عقیده نادرست خود را القا کند یا عملکرد نادرست خویش را موجه جلوه دهد. پس مؤمنین در زمینه اعتقاد، عملکرد صحیح و اجرای احکام و حدود شرعیه باید نفوذناپذیر باشند.
- مهربانی و نرمی در ارتباط با غیرمتدینین زمانی صحیح است که دیانت و اعتقادات و اعمال صالح طرف مقابل مورد خدشه قرار نمی‌گیرد، یعنی در شرایط عادی می‌توان با اینان ملایم برخورد کرد. مهم‌ترین لطفی که می‌توان به اینها کرد، این است که برایشان دعا کنیم. از قول مرحوم آیةالله شاه‌آبادی است که در نماز شب بعد از چهل مؤمن، برای کفار دعا کنید و نیز از قول آیةالله بهجت است که در شب قدر برای کفار دعا کنید تا به راه ایمان هدایت شوند. هدیه دادن به مناسبت‌های مختلف، رسیدگی به بیمارشان و… از موارد دیگری است که نشان‌دهنده مهربانی است.
- ارتباط صمیمانه با غیرمتدینین، اعتقادات و اعمال شایسته فرد را مورد آسیب قرار می‌دهد.
تاریخ جلسه : 97/7/2 – جلسه 2
«گزیده‌ای از بیانات استاد زهره بروجردی»
