در این بخش به ادامه شناخت اجمالی حضرت از طریق آیات و روایات می‌پردازیم تا ثابت شود شناخت امیرالمومنین علیه‌السلام در شمار واجبات و ضروریات ماست.
ضرورت شناخت
مُنجِی
علیّ‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام فرمود: شنیدم از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله که فرمود:
«أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ لَحَقُّنَا عَلَيْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَيْ وِلَادَتِهِمْ فَإِنَّهَا نُنْقِذُهُمْ إِنْ أَطَاعُونَا مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ نَلْحَقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِيَّةِ بِخِيَارِ الْأَحْرَارِ»[1]
«من و على دو پدر اين امت هستيم حق ما بر مردم بيشتر از حق پدر و مادر نژادى است زيرا در صورت اطاعت ما آنها را از جهنم نجات می‌دهيم و به بهشت برين رهنمون می‌گرديم و از بندگى رهائى مىبخشيم و آزادگى را بايشان ارزانى می‌داريم.»
هر چه معرفت بیشتری نسبت به امیرالمؤمنین علیه‌السلام نصیب انسان بشود از تقیّدات مادی بیشتر رها می‌گردد، آزادگی هر کس در عالم تقیدات وابسته به پذیرش ولایت است.
حتی بی‌اغراق می‌توان گفت:
- زندگی بدون ولایت نوعی مردگی و بی‌حاصلی است و آنچه سبب بهره‌مندی فرد از زندگی می‌گردد پذیرش ولایت است، به عبارت دیگر زندگی حقیقی در گرو قبول ولایت است.
- استفاده صحیح از نعمات همچنان وابسته به قبول ولایت است.
- هرآنکس که ولایت پذیر باشد می‌تواند ادعا کند من جاهل بودم و علم خویش را بواسطه وجود مقدس امیرالمومنین علیه‌السلام کسب کرده‌ام.
مانع انحراف
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها فرمودند:
«أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّةِ: مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ، يُقِيمَانِ أَوَدَهُمْ، وَ يُنْقِذَانِهِمْ مِنَ اَلْعَذَابِ اَلدَّائِمِ، إِنْ أَطَاعُوهُمَا، وَ يُبِيحَانِهِمُ اَلنَّعِيمَ اَلدَّائِمَ، إِنْ وَافَقُوهُمَا»[2]
«امیرالمؤمنین و پیامبر علیهم‌السلام پدران این امّتند که کژی‌های آنها را راست می‌کنند؛ اگر از آن دو اطاعت کنند از عذاب همیشگی رهایشان می‌سازند و اگر با آن دو موافقت نمایند، نعمت جاویدان را در اختیارشان می‌گذارند»
- نقش تربیتی پدر امت در این روایت این است که مقام ولایت چون باغبانی از انحراف انسان جلوگیری می‌کند همانگونه که باغبان مانع کج شدن درخت می‌شود ایشان مانع انحراف انسان می‌شوند.
کلید سعادت
امام حسن علیه‌السلام فرمودند:
«مُحَمَّدٌ وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّةِ فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ بِحَقِّهِمَا عَارِفاً وَ لَهُمَا فِي كُلِّ أَحْوَالِهِ مُطِيعاً يَجْعَلُهُ اَللَّهُ مِنْ أَفْضَلِ سُكَّانِ جِنَانِهِ وَ يُسْعِدُهُ بِكَرَامَاتِهِ وَ رِضْوَانِهِ.»[3]
«دو پدر اين امت محمّد و علي هستند خوشا به حال كسى كه عارف بحق آنها باشد و در تمام احوال از ايشان اطاعت كند، خدا او را از بهترين ساكنين بهشت قرار مى‌دهد و سعادت و لطف و عنايت خدا را در مي‌يابد.»
- «فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ بِحَقِّهِمَا عَارِفاً»: طوبی شجره‌ی بهشتی است که در خانه‌ی همه‌ی شیعیان شاخه‌های این درخت گسترده است، حال اگر کسی عارف به حقیقت این پدران باشد، خوشا بحالشان. «طوبی له»
- «لَهُمَا فِي كُلِّ أَحْوَالِهِ مُطِيعا»: هرچه میزان معرفت بیشتر شود میزان اطاعت بیشتر می‌شود، حضرت آیت الله بهجت (ره) فرمودند: روغن چراغ معرفت است هر چه روغن بیشتر شود بهتر می‌سوزد و اطاعت بیشتر می‌شود.
امر آنچه تو فرمایی، حکم آنچه تو بنمایی
- «يَجْعَلُهُ اللَّهُ مِنْ أَفْضَلِ سُكَّانِ جِنَانِهِ» خداوند سبحان به بنده‌های خویش رتبه می‌دهد، ملاک رتبه، مکانت و جایگاهی که به فرد می‌بخشد معرفت است.
- مفسرین عرفانی در خصوص علم و عمل می‌گویند: عمل برای انسان مکان می‌آورد و علم مکانت- جایگاه ویژه- می‌آورد .
هر چه معرفت نسبت به این دو پدر معنوی بیشتر شود انسان از منزلت بیشتری عند الله برخوردار می‌شود و سند خوشبختی او صادر می‌گردد.
- «وَ يُسْعِدُهُ بِكَرَامَاتِهِ وَ رِضْوَانِه» خدای سبحان با اکرام خاصی که برای پذیرنده پدران معنوی انجام می‌دهد او را می‌پسندد و خوشبخت می‌کند .
- امام حسن علیه‌السلام کد منزلت و خوشبختی و سعادت را معرفت این دو پدر معرفی می‌کند، معرفت اطاعت می‌آورد و اطاعت بنده را نزد پروردگارش پسندیدنی می‌کند.
ارزش و جایگاه بنده نزد پرورگار
امام باقر علیه‌السلام فرمودند:
«مَنْ أَرَادَ أَنْ يَعْلَمَ كَيْفَ قَدْرُهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْيَنْظُرْ كَيْفَ قَدْرُ أَبَوَيْهِ الْأَفْضَلَيْنِ عِنْدَهُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ»[4]
«هر كس میخواهد بداند چقدر نزد خدا مقام دارد نگاه كند چه اندازه احترام می‌گذارد به دو پدر شايسته خود محمّد و علی عليهما‌السّلام»
منزلت فرد عندالله به اندازه منزلت پدران معنوی نزد خود اوست.
جبران نقصان
امام صادق علیه‌السلام فرمودند:
«مَنْ رَعَى حَقَّ أَبَوَيْهِ الْأَفْضَلَيْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ ع- لَمْ يَضُرَّهُ مَا ضَاعَ مِنْ حَقِّ أَبَوَيْ نَفْسِهِ وَ سَائِرِ عِبَادِ اللَّهِ- فَإِنَّهُمَا يُرْضِيَانِهِمَا بِسَعْيِهِمَا»[5]
«هر كس مراعات حق دو پدر گرامىتر خود محمّد و علی را بنمايد زيانى او را نخواهد بخشيد در صورتى كه حقى از پدر و مادر خود و ساير بندگان خدا ضايع كرده باشد زيرا محمّد و علی عليهما السلام آنها را با كوشش خود راضى مىكنند.»
اگر کسی در ادا کردن حق پیامبر و امیرالمؤمنین علیهما‌السلام تلاش کند چنانچه گرفتار نقصانی در عبادات و ارتباطات شود بواسطه‌ی این دو پدر نقصان او جبران می‌شود و آن دو پدر ضایعات عمر وی را مرتفع می‌سازند.
اگر در ارتباط با پدرم یا سایر عباد ناآگاهی کوتاهی داشتم امیرالمؤمنین علیه‌السلام سعی و تلاش می‌کنند که دیگران را از من راضی کنند.
وظیفه‌ی ما شناخت و معرفت هر چه بیشتر پدران معنوی است، اگر میزان معرفت ما نسبت به این دو بزرگوار کم باشد در همین عالم به موجودی ما خسارت وارد می‌شود، همانطور که خداوند در آیات متعدد می‌فرماید: «أَنِ اشْكُرْ لي وَ لِوالِدَيْك»[6] «شكرگزارِ من و پدر و مادرت باش» (در روایات خواندیم منظور از «لِوالِدَيْك» پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام است.) این تعبیر به این علت است که قرآن عامل زندگی طیّب را پدران معنوی امت می‌داند؛ عامل حیات روحانی، عامل بقای معنوی، عامل مرزوق شدن و بهره‌مندی از عالم هستی، عامل به کمال رسیدن و عامل دفع عذاب و واسطه‌ی انواع فیوضاتی که خدا بر انسان می‌بارد، ایشان هستند.
تاریخ جلسه؛ 1382.7.7 ـ ادامه جلسه 1
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحار الأنوار (ط- بيروت)، ج23، ص259
[2] بحار الأنوار (ط- بيروت)، ج23، ص259
[3] بحار الأنوار (ط- بيروت)، ج23، ص259
[4] بحار الانوار، جلد 23، ص260
[5] بحارالانوار، ج36، ص9
[6] سوره‌ی مبارکه لقمان، آیه 14
