در محضر سوره مبارکه انسان قرار داشتیم و به حول و قوه حضرت حق به این آیه رسیدیم:
«إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا» ﴿5﴾
«همانا نيكان از پيمانه‌اى مى‌نوشند كه با كافور (گياهى خوشبو) آميخته شده است»
خیر گسترده
ابرار کسانی هستند که خیرات بسیار وسیع دارند. خیرات گسترده‌ای که به چشم خدا آمده است. خدایی که دنیا را «متاع قلیل»[1] می‌نامد؛ خیر این افراد را گسترده و وسیع حساب می‌کند.
خیر وسیع از وجود محدود صادر نمی‌شود؛ افرادی که خیرگسترده دارند قطعاً از وسعت وجودی و ظرفیت بسیار بالایی هم بهره مندند.
در دو آیه قبل افراد شاکر و کفور معرفی شدند. صفات کافرین در یک آیه بیان شد؛ از این آیه به بعد صفات شاکرین بیان می‌گردد.
ابرار همان شاکرین هستند. شکر، وسعت وجودی به ارمغان می‌آورد؛ موجب وسعت خیرات، فضائل و کمالات میشود و نیکی ها را افزون می‌کند تا آنجا که فردِ شاکر به چشم خدا می‌آید.
یکی از مفسرین می‌گوید: «ابرار» کسانی هستند که بِرّ اعتقادی و عملی تمام وجود آنها را گرفته است. عقیده و نیت و عمل و رفتار آنها بِرّ است. این نیکی تنها در یک قسمت از زندگی آنها نیست، بلکه همه زوایای زندگی آنان را گرفته است.
بندگی دائم
«بارّ» به کسی گفته میشود که خیر در تمام زوایای زندگی او جلوه‌گر است. خیرات در قالب واجبات و مستحبات سراسر زندگی او را فرا گرفته است؛ و اگر از اموری که نهی شده امتناع می‌کند به جهت خیری است که در ترک آن نهفته است. امتثال نهی خدای سبحان نیز« بِرّ» شمرده میشود.
در رأس ابرار، حضرات معصومین علیهم السلام قرار دارند. البته فضّه خادمه هم اجازه دارد در زمره این ابرار قرار گیرد.
تمام اوقات ابرار در بندگی خدای سبحان سپری میشود؛ اگر واجبی را امتثال می‌کنند چون او، امر فرموده، اگر ترک حرامی دارند چون او نهی نموده و اگر به مستحبی مبادرت دارند چون او ترجیح داده است.
«یشربون» اولین صفتی است که در آیه مبارکه برای ابرار بیان شده است. نوشیدنی آنان با نوشیدنیِ سایر افراد متفاوت است.
همواره در حال نوشیدن هستند( فعل مضارع افاده حال و آینده می‌کند). نوشیدن کنایه از آسان‌ترین کار است. انجام همه امور مثبت، همه واجبات و همه وظائف برای آنان بسیار سهل و آسان است.
آب معرفت
نگاه دیگر: خداوند در این آیه می‌فرماید: «یشربون» و نمی‌فرماید:«یعملون»؛ آب نماد معرفت است. ابرار دائماً در حال نوشیدن آبِ معرفت هستند.
حضرات معصومین علیهم السلام “محالّ معرفة الله” (جایگاه های شناخت خدا) هستند. و در رتبه بعدی معرفت، ابرار قرار دارند.
فضه خادمه، شاهزاده‌ای هندی و متمکّن از انواع امکانات، در خانه فاطمه سلام‌الله‌علیها با حداقل امکانات قرار می‌گیرد و به وسعت وجودی و معرفتی دست می‌یابد که جزء ابرار نام برده میشود. هرگز در او، ذره‌ای و لحظه ای آرزوی بازگشت به جایگاه سابق، دیده نمی‌شود!
بر اساس:« أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُه» گام اول و ویژگی بارز ابرار معرفت است. وسعت وجودی انسان اقتضا می‌کند که دائم از معرفت بهره‌مند شود. البته این معرفت، به عمل می‌انجامد، و اعمال را در نظر انسان بسیار آسان جلوه می‌دهد.
یکی از مفسرین می‌فرمایند:. نوشیدنی ابرار«مِنْ كَأْسٍ» است؛ کاسه‌ای که از نگاه ما نکره است، اما برای آنها معرفه است. تنوین تفخیم است؛ یعنی نمیدانید این کاسه چه کاسه ای است!
معرفت را از هر چشمه‌ای نمی‌توان دریافت کرد! معرفت بایستی از چشمه ای زلال دریافت شود. هر معرفتی معرفت نیست. گاهی اوقات ظاهراً معرفت است اما باطناً منیّت است!
وسعت وجود
یکی از مفسرین می‌گوید: ابرار کسانی هستند که در ضمیر و باطن آنها ذره‌ای شرّ راه ندارد؛ به همین جهت وسعت وجودی دارند. ذره‌ای نیت ناسالم و حال نامناسب موجب تنگی وجود و مانع وسعت میشود؛ به همین جهت در وجود ابرار ذره‌ای بدی نیست.
از آن رو که در وجود آنان ذره‌ای بدی نیست، هیچ آزاری ندارند. اگر کسی به دیگران آزار می‌رساند به جهت تنگی وجود است اما ابرار به جهت برخورداری از وسعت وجود به هیچکس آسیبی نمی‌رسانند.
این ابرار همان شاکرین هستند. شاکر مست مُنعم است. الطاف منعم را می‌بیند، زیبا بین است: «فی کل شیء له آیۀ»[2]
«مِنْ كَأْسٍ» این کاسه ظرف خود آنهاست. که با انتخاب خود اختیار کرده‌اند. استعداد این نوشیدن و وسعت را از خدای سبحان دریافت کرده‌اند.
علامت معرفت
بسیاری از مفسرین مطرح می‌کنند: علامت معرفت و وسعت وجود آن است که آتش محبت دنیا و عشق به غیر حق، در دل آنان سرد و خاموش شده است. به میزانی که فرد از معرفت بیش تری بهره مند گردد عشق به دنیا برای او کمتر می شود.
یکی از مفسرین می گوید: ابرار کسانی هستند که محبتِ محقّرات و امور پست را به دل راه نمی‌دهند. نوشیدنی آنها از کاسه بسیار با عظمتی است.
یکی دیگر از مفسرین در معنای روایت:«من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمة من قلبه الی لسانه»[3] می فرماید: “ینابیع” در خود فرد است که با اخلاص به این چشمه راه پیدا نموده و خود را فقط برای خدا قرار داده و از غیر رها کرده است.
یکی دیگر از مفسرین می‌گوید: این کاسه، کاسه قرب است. نوشیدنی و مستی آنها، در قرب و لذت وصال و حضور است؛ با رسیدن به او مست می‌شوند نه با امور محدود و متعیّن.
جنس نوشیدن معرفت است؛ معرفتی که محبت غیر خدا و دنیا را برای او سرد کرده است.
بعضی می گویند: برد الیقین(خنکای یقین) و شراب یقین در این معرفت است. نه گاه و بیگاه! که همیشه اهل یقین هستند. در خوشی و ناخوشی یقین به لطف، اعانت، اکرام، احسان، سمیع و بصیر بودن خدا دارند. نوشیدنیِ معرفتی همراه با یقین می‌نوشند.
ابرار طالب نوشیدن هستند و نیاز به معرفت نیاز اساسی زندگی آنها ست و این نیاز را با تمام وجود ادراک می‌کنند. نوشیدن معرفت، شاکر بودن، شارب بودن و ابرار بودن را خود اختیار کرده‌اند.
یکی از مفسرین می‌فرماید: فایده‌ی شراب معرفت آن است که پس از خوردن، آدمی از هر غمی رها میشود: «لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون»[4] شراب معرفت برای آنان راحت و آرامش به ارمغان می آورد.
معرفت آنها را وارد مراتب بالاتر از عقل می‌کند. معرفت که به میدان آمد «يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْديهِم»[5] است. دست خداست که کار می‌کند. معرفت که به میدان آمد، دیگر تجزیه و تحلیل عقلی معنا ندارد. در پی معرفت ورود به عرصه ای بی نهایت است.
تا هنگامی که اثر شراب معرفت هست طرب و لذت هم هست. تمام اندوه‌ها ناشی از بی‌معرفتی است.
می‌گویند: ابرار به جهت شرب مست‌اند، هیچ سببی را نمی‌بینند، تنها مسبب‌الاسباب را مشاهده می‌کنند؛ به همین جهت مسرورند؛ زیرا می‌دانند همه کارها به دست مسبب الاسباب است.
وقتی با امام ارتباط برقرار کنیم تمام اموری که ظاهراً سخت و دشوار به نظر می آید، سهل و آسان و راحت می شود. اهل معرفت تنها یک خوشی دارند آن هم مست بودن با اوست.
چه مستی است ندانم که رو به ما آورد
که بود ساقی و این باده از کجا آورد
ابرار همان شاکرین هستند. علامت شاکر هم آن است که اندوهی ندارد و غصه امور مختلف مادی را نمی خورد. شاکر نعمت را پُر می بیند.
عطر عشق
نگاه دیگر: کافور در زبان عرب گیاهی است خنک و معطر. نوشیدنی که نصیب ابرار می شود، بوی عشق، بوی امید، بوی وجود، بوی رحمت و بقاء می‌دهد.
مگر بویی از عشق مستت کند
طلب کار عهد الستت کند
دائم بوی عطر به مشام ابرار می‌رسد؛ به همین جهت بوی مُردار دنیا را نمی‌فهمند. یکی از دلایل خوشحالی و مستی آنها غیر از نوشیدن، معطر بودن آن نوشیدنی است.
قدح عشق
یکی از مفسرین می‌فرمایند: از قدح عشقی که در آن یقین ریخته شده می نوشند.
یقین داشته باش که معشوق تو را دوست دارد که اجازه داده عاشق او شوی؛ ابتدا آن معشوق تو را دوست داشته و جذبه‌ای از ناحیه او صورت گرفته سپس تو عاشق او شدی.
عشق از معشوق اول سر زند
تا به عاشق جلوه دیگر کند
در رأس ابرار حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها قرار دارند. حضرت فرمودند: بر من مصیبت‌هایی وارد شد که اگر بر تمام روزگار وارد می‌شد، روزی باقی نمی‌ماند و روزها تبدیل به شب می‌شد. با وجود این همه مصیبت هنوز هم مست ولایت و محبت است و با همه وجود از ولایت حمایت کرد.
می‌خواهیم برویم عیادت دختر پیامبر؛ پذیرایی مقدماتی بیت فاطمی با دستان فاطمه سلام‌الله‌علیها، نوشیدنی معرفتی است. نوشیدنی که با آن علی علیه‌السلام را بشناسی و مست او شوی؛ تا جایی که جان را برای دفاع از ولایت فدا کنی.
تاریخ جلسه: 99/10/6 ـ جلسه 4
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] آیه 77 سوره مبارکه نساء
[2] بحارالأنوار، ج81، ص184
[3] مصباح الشریعه/ ترجمه مصطفوی، ص355
[4] سوره مبارکه بقره، آیه 112
[5] سوره مبارکه فتح، آیه 10
