در آیه 25 سوره مبارکه مریم آمده است:
«فَكُلِي وَ اشْرَبِي وَ قَرِّي عَيْناً فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا»
«پس از خرما بخور و از آب بنوش و چشمت روشن باد، و اگر کسی از مردم را دیدی که در بارۀ نوزادت پرسید، بگو: من برای خداوند مهربان روزه سکوت نذر کرده‌ام، و امروز با هیچ انسانی سخن نخواهم گفت.»
دوری از جدل
بعضی از مفسران گویند: خدای سبحان به مریم می‌گوید: این جمله را بگو و پس از پایان این جمله، دیگر سکوت کن. گویا خداوند سبحان به حضرت مریم توصیه پرهیز از جدل را می‌کند؛ زیرا حقیقت به زودی برای همۀ مشاهده‌کنندگان ظاهر می‌شود؛ به همین جهت خدای سبحان اجازۀ از بین رفتن انرژی بندگی را به مریم نمی‌دهد؛ باید دانست جدل انرژی بندگی انسان را هدر می‌دهد.
سرعت استفاده از نعمت
«فَكُلِي وَ اشْرَبِي»: بعد از زایمان، حضرت مریم بلافاصله مأمور به خوردن رطب و نوشیدن آب، شد.
خداوند به حضرت مریم امر می‌کند از نعمتی که در اختیار تو قرار گرفته است به سرعت استفاده کن. باید از نعمت وجود حضرت عیسی به شدت خرسند باشی و چنان‌که اشک شوق بر چهره‌ات جاری باشد؛ گویا صحنۀ ضیافتی فراهم شده که میزبان آن ضیافت، خداست و او مهمان خود را دعوت به بهره‌برداری از این سفره می‌کند.
خوردن و نوشیدن یکی از اسباب تسکین خوف است و خداوند در آیه اسباب تسکین حضرت مریم را هموار کرد.
اشک شوق
«قَرِّي عَيْناً»: «قَرّ» به معنی خنک است. اشکی که در زمان خوشحالی از چشم جاری می‌شود، اشک خنکی است؛ اما اشک زمان اندوه، گرم است؛ به همین جهت وقتی انسان خرسند می‌شود، می گویند: «قَرّی عیناً» یعنی از چشمت اشک خنک جاری شد.
به عبارت دیگر همه غصه‌ها را از خودت دور کن؛ چون خداوند سبحان تو را از هر تهمتی دور نگه داشته است و همواره حمایت و حفاظت لازم را از تو فراهم کرده است. گویا خدای سبحان می‌فرماید: جمال من را در عیسی مشاهده کن که جلوه‌گری این جمال، اندوه‌زدایی می‌کند.
امر به سکوت
«فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً»: اگر فردی را مشاهده کردی که تو را ملامت کرد و یا از تو توضیح ماجرا را درخواست کرد، روزۀ سکوت بگیر و با قوّت و تاکید بگو: «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً» «نذر کرده‌ام که با هیچ انسانی سخن نگویم.»؛ یعنی در آن زمان مأمور به سکوتی تا از تیررس ملامت دیگران مصون باشی؛ اما لازم به ذکر است که در همین هنگام روزۀ سکوت، حضرت مریم می‌تواند با خداوند و مَلک سخن گوید.
عبارت «مِنَ الْبَشَرِ» مادی‌بودن انسان را افاده می‌کند؛ یعنی طبیعی است انسان مادیی که صرفاً توجه به اسباب دارد، امکان فرزندآوری بدون اسباب را باور نکند؛ پس پاسخگویی به این افراد مادی هیچ فایده‌ای ندارد؛ زیرا دیدگاه آنان مادی است؛
به عبارت دیگر: توضیح برای افراد مادی امری بیهوده است؛ زیرا نگرشِ مادی در باور این افراد اثر دارد و همه چیز را از طریق اسباب خاص می‌دانند به همین جهت باور ندارند بدون اسباب ظاهری امکان دارد الطاف خاصی نصیب انسان شود.
مقاوم‌سازی بنده
در این آیه خداوند سبحان مأموریتی به حضرت مریم داد که باید خود را در هنگام گرفتاری مقاوم سازد. این مقاوم‌سازی با اجرای اوامر الهی که در آن صحنه به او داده شد، صورت می‌گیرد.
حضرت مریم با ابراز خوشی در مقابل عطای حضرت عیسی، باب ملامت دیگران را بر خود می‌بندد. حضرت مریم هنگامی می‌تواند در مقابل تیرباران ملامت افراد توانمند شود که در ابتدا برای خودش سازندگی صورت گرفته باشد. این سازندگی هنگامی است که نه تنها از وجود حضرت عیسی محزون نباشد؛ بلکه بسیار مسرور باشد؛ گویا در اثر این سرور آنچنان توان و قدرتی در اختیار حضرت مریم قرار گرفت که در مقابل گفتار نامناسب مردم هیچ آسیبی ندید.
مثلا فردی که با عنوان طلبگی گام در مکتب توحیدی می‌گذارد، درس خواندن و کسب مدرک برای او مهم نیست؛ زیرا که عاشقانه و در کمال آرامش در این مسیر گام گذاشته است؛ بنابراین از تیرهای ملامت افراد ناراحت نمی‌شود.
کفّ نفس؛ عامل توانمندی
راهکار دیگری که خداوند به حضرت مریم آموزش می‌دهد روزه است. با روزه کفّ نفسی برای او ایجاد شد و او را توانمند ساخت. این توانمندی در مواجهۀ او با مردم به خوبی آشکار است.
آرامش روانی و مادی
مفسری گوید: خداوند به حضرت مریم گفت: «فَكُلِي وَ اشْرَبِي وَ قَرِّي عَيْنا»؛ یعنی فردی که زایمان کرده است باید در آرامش روانی و مادی باشد؛ هم خوردنی و نوشیدنی او تأمین باشد و هم روان او از هر آسیبی مصون بماند. هر دوی این عوامل سبب آرامش روان و مادی فرد است. خداوند در ابتدا فرمود: «فَكُلِي وَ اشْرَبِي» و سپس امر کرد: «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ» را بیان کند؛ یعنی با خوردن و نوشیدن توانمند می‌شوید که می‌توانید کفّ نفس (روزه)داشته باشید؛ بدین جهت در کتاب طب‌النبی بیان شده است:
«تَسحَرُوا فانَّ السُّحورَ بَرَکة»[1]
«در سحری خوردن برکت وجود دارد.»
جلوۀ رحمت خداوند
حضرت مریم مأمور بود که اعلام کند: «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ»؛ یعنی عطای حضرت عیسی جلوۀ رحمت خداوند سبحان و به عبارت دیگر این فرزند، نماد لطف خاص خداوند سبحان است؛ اما از طعام و کلام امساک می‌کنم تا شاکر این لطف خداوند باشم.
دفاع خداوند از مؤمن
مفسری گوید: خداوند به حضرت مریم می‌فرماید: از سفرۀ عنایت و دریای محبت من استفاده کن و با مشاهدۀ جمال و لطف من خوش باش و با مشاهده آیت خاص، حضرت عیسی، مسرور باش و این شادی را در پاسخگویی به مردم ابراز کن؛ زیرا گاهی توجه به خلق برای کسب شخصیت و آبرو، شادمانی فرد را در مقابل الطاف حق از بین می‌برد؛ چرا که در حقیقت بنده در جهت اثبات خویش است؛ در حالی که ما باید در تمام مراحل زندگی، بندگی خود را نمایان کنیم. گاه از این حقیقت غافل می‌شویم که اثبات ما به دست خداوند سبحان صورت می‌گیرد:
«إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا»[2]
«خداوند سبحان خود، دفاع از مؤمن را عهده‌دار است.»
اثرات نگرش مادی
«فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ»: افراد مادی دریافت عنایت الهی را فقط از طریق اسباب می‌دانند در حالی که در زندگی یکایک ما الطافی از خداوند سبحان رسیده است که برای افراد مادی، امری عادی نیست؛ اما دست خداوند همیشه باز است. موانع دریافت را خود ما ایجاد می‌کنیم.
خداوند به حضرت مریم می‌گوید: پاسخگوی این افراد نباش؛ زیرا در سکوت، قوّت مضاعف می‌شود و از چشم‌زخم در امان می‌مانی. افراد در پس عینک مادی فقط اسباب را مشاهده می‌کنند و به «رزق من حیث لا یحتسب» ایمان ندارد.
از راهکار قرآنی به حضرت مریم آموزش می‌گیریم: در زمان دریافت عنایات الهی برای افرادی که در حجاب اسباب مادی هستند، توضیح ندهید؛ چون این حقیقت را ادراک نمی‌کنند.
ارتباط صلوات و اندوه زدایی
مشاهدۀ نور جمال حق، غصۀ انسان را مرتفع می‌کند؛ به همین جهت در روایت آمده است در زمان غصه صلوات بفرستید؛ به این معنا که در پیِ جلوه‌گری جمال حق در پیامبر و آل پیامبر، اندوه‌زدایی می‌شود.
توجه به خَلق، ناشکری است
شکرانۀ دریافت لطف خاص الهی، بی‌توجهی به خَلق است؛ به بیانی دیگر، توجه به خَلق بعد از دریافت لطف الهی نوعی ناشکری محسوب می‌شود؛ چون خداوند سبحان انواع امداد را نصیب بنده می‌کند تا از خلق بی‌نیاز باشد. شکرانۀ دریافت الطاف الهی با گفتگو و مناجات با خداوند و ملائکه محقق می‌شود. فرد باید یقین داشته باشد که سرچشمۀ الطاف الهی را از مسبب‌الاسباب و واسطه‌های فیض دریافت می‌کند؛ در نتیجه نیازی به پاسخگویی به خلق نیست؛ البته با لفظ «اَلیَوم» بیان می‌شود که این روش تاکتیکی برای حضرت مریم بود نه سیرۀ دائمی او؛ یعنی دریافت الطاف الهی نباید ما را به انزوا بکشد؛ بلکه باید زندگی اجتماعی صحیح داشته باشیم؛ ولی گاه لازم است که پاسخگوی افرادی که پیام حق را ادراک نمی‌کنند، نباشیم.
قابل ذکر آنکه از این عبارت سکوت تام برداشت نمی‌شود، گرچه خامشی نزد خردمند، ادب محسوب می‌شود.
به وقت مصلحت آن به که در سخن کوشی
رسیدن به آرامش با دریافت معرفت
مفسری گوید: از خرمای معرفت بخور و علم توکل را بنوش که با این الطاف الهی به آرامش خاص راه یابی و در این حالت هیچ‌گاه جدال با خلق نداری و هرگز لازم نیست در مقام دفاع از خودت برآیی.
مفسری گوید: دل هر فردی مرکز دریافت عنایات و اسرار الهی است که نباید برای نااهلان از آن پرده‌برداری شود.
تاریخ جلسه؛ ۱۳۹۹.۱۰.20 – جلسه 13
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] . طب النبی، ص22
[2] .سوره مبراکه حج، آیه 30
