تربتی که بوی بهشت می‌دهد
عنایتی که از سوی خدای سبحان شامل حال ما شده آن است که به جای قبر گمشدۀ حضرت صدیقۀ طاهره سلام‌الله‌علیها تربتی به ما معرفی شده است که بوی بهشت می‌دهد. نشانی که جایگزین فاطمۀ کبری سلام‌الله‌علیها است.
تسبیحات عرشی
خدای سبحان دربارۀ وجود مقدس حضرتش عنایتی به ما کرده که اجازه آشنایی و زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها را به‌سهولت برای ما فراهم کرده است. برای زیارت چهارده معصوم نیاز به مقدمه‌ای به‌عنوان صد تکبیر در زیارت جامعه داریم تا قابلیت زیارت را دریافت کنیم. برای زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها نیز مقدماتی را ملاحظه می‌کنید که کمتر از مقدمات زیارت جامعه نیست. در مقدمۀ زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها 34 مرتبه تکبیر و 33 مرتبه تسبیح و 33 مرتبه تحمید وارد شده است.
پیوند ناگسستنی میان مادر و دختر
زیارت حضرت حریمی است که بی‌توجه نباید وارد شویم، بلکه بایستی مقدماتی را فراهم کنیم. حریمی است که عظمت خدا در آن به نمایش گذاشته شده است، بنابراین 34 مرتبه تکبیر لازم است تا زائر به ناتوانی خویش و عظمت حق اقرار کند تا وجود مقدس حضرت در روز جزا شاهد اقرارهای او باشد.
33 مرتبه تسبیح لازم است تا وجود مقدس حضرت را جلوه‌ای از نام سبحان خدا مشاهده کنیم و اعتراف کنیم که عیبی بر آن وجود بار نشده است و برای مبرا شدن از رذائل اخلاقی و اعتقادی به ایشان توسل جوییم.
33 مرتبه تحمید لازم است تا زائر نعمت‌شناس شود و قدردان نعمت وجود فاطمۀ معصومه سلام‌الله‌علیها باشد.
این تسبیحات همان تسبیح حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهاست که در ترتیب آن جابجایی صورت گرفته است. این تسبیحات نشانۀ پیوند ناگسستنی میان این مادر و دختر است. برای شناخت زهرای اطهر باید به وجود جلوۀ تامه‌ای از حضرتش- وجود مقدس حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها- پناهنده شد.
امداد از نیروهای غیبی برای ورود به روضۀ ملکوتی
با ذکر مقدمه‌ای وارد زیارت می‌شویم. در اذن دخول حضرت درخواست می‌کنیم:
«فَکُونُوا مَلائِکَةَ اللهِ أَعْوانِی وَکُونُوا أَنْصارِی حَتّی أَدْخُلَ هذِهِ الرُّوضَةِ الشَّریفَةِ المُبارَکَه»
از تمام ملائک یعنی از همۀ نیروهای غیبی برای ورود به این روضۀ ملکوتی یاری می‌طلبیم. از آنان برای افزایش قابلیت‌های خود مدد می‌جوییم تا از فیوضات متعدد اعم از حیات، علم و نوری که در این حریم جاری است بهره‌مند شویم.
با دنیایی از ظلمت، گام در حریم نور می‌گذاریم و از ملائکه خواهش می‌کنیم برای لحظاتی محدود، ظلمات ما را مرتفع کنند تا ارتباط ما برقرار شود.
سلالۀ اهل بیت
در زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام آنچه بیش از هر امری قابل توجه است آن است که با زیارت حضرت در خدمت خود پیامبر و سایر حضرات معصومین علیهم‌السلام قرار می‌گیریم. در روایات متعددی آمده است که وجود مقدس علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام فرمود:
«مَنْ زَارَ الْمَعصُومَةَ بِقُمْ كَمَنْ زَارَنى»[1]
(اگر کسی زائر حضرت معصومه شد زائر من شده است.»
در روایت دیگری زید شحام از امام صادق علیه‌السلام سوال کرد اگر کسی به زیارت یکی از شما معصومین مشرّف شود پاداشش چیست؟ حضرت فرمود:
«كَمَنْ زَارَ رَسُولَ اللَّه[2]»
(گویی رسول خدا را زیارت کرده است.)
با کنار هم قرار دادن این دو روایت در می‌یابیم زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها انسان را زائر پیامبر می‌کند، با همان دقائق و لطائفی که در زیارت حضرت رسول وارد شده است؛ اما افراد قدرت درک این مطلب را ندارند؛ به همین جهت در اذن دخول می‌گوییم:
«فَکُونُوا مَلائِکَةَ اللهِ أَعْوانِی وَکُونُوا أَنْصارِی حَتّی أَدْخُلَ هذِهِ الرُّوضَةِ»
(ای فرشتگان الهی، مرا کمک دهید، و یاری‌ام رسانید تا در این خانه وارد شوم.)
برای ورود به این روضه نیاز به یاری و امداد نیروهای غیبی داریم.
ملائک نقش دیگری هم دارند:« أَدْعُوَ اللَّهَ بِفُنُونِ الدَّعَوَات» (و خدا را به فنون دعاها بخوانم.) زائر می‌خواهد خدای سبحان را با انواع صداها بخواند و از هر دری وارد شود و هر ذکری را بر زبان جاری کند؛ به همین جهت نیازمند امداد نیروهای غیبی است.
زیارتی جامع
با این مقدمه درمی‌یابیم این زیارت به نوعی یک زیارت جامعه است. در زیارت حضرت معصومه با وجود این که امام‌زاده‌ای را زیارت می‌کنیم؛ اما همۀ حضرات معصومین را زیارت می‌کنیم. گویا از انبیا گذر می‌کنیم و به ساحت قدسی معصومین وارد می‌شویم و از آن‌ها هم عبور می‌کنیم و سپس اجازۀ قرار گرفتن در حریم حضرت معصومه علیها‌السلام به ما داده می‌شود.
آشنای قدیمی
هنگام ورود به حریم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها خود را آشنای قدیمی حضرت می‌دانیم:
«عَرَّفَ اللَّهُ بَینَنَا وَ بَینَكُمْ فِی الْجَنَّةِ وَ حَشَرَنَا فِی زُمْرَتِكُمْ وَ أَوْرَدَنَا حَوْضَ نَبِیكُمْ»
(سلام بر تو، خدا بین ما و شما در بهشت شناسایى برقرار کند و در گروه‌تان محشور دارد، و بر حوض پیامبرتان واردمان کند.
به حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها عرض می‌کنیم که خدا از قدیم شما را به ما معرفی کرده است. از قدیم ما را جزو اعوان و انصار شما قرار داده است و از کوثر محبت ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ما نوشانده که ما را کنار این ضریح ثناگوی شما قرار داده است. دلیل این ادعا آن است که فعل در زمان مضارع به کار رفته است.
افق درخواست‌ها
در فرازی دیگر عرض می‌کنیم:
«أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یرِینَا فِیكُمُ السُّرُورَ وَ الْفَرَجَ وَ أَنْ یجْمَعَنَا وَ إِیاكُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّكُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ أَنْ لا یسْلُبَنَا مَعْرِفَتَكُمْ إِنَّهُ وَلِی قَدِیرٌ»
« از خدا خواستارم که به ما درباره شما خوشحالی و گشایش بنمایاند و ما و شما را در گروه جدّتان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) گرد آورد و معرفت شما را از ما باز نگیرد، به راستی که او سرپرستی تواناست.»
در پیشگاه حضرت معصومه اعلام می‌کنیم که شما کسی هستید که:
ناف ما بر مهر او ببریده‌اند عشق او در جان ما کاریده‌اند
ارتباط ما و شما ارتباط امروز و دیروز نیست؛ ارتباطی بسیار قدیمی است. ما شما را نمی‌شناختیم؛ خدا شما را به ما معرفی کرد.
در قسمت پایانی حدیث کساء که جبرییل سوال می‌کند: «یا رَبَّ وَ مَن تَحتَ الکِساء» خدای سبحان پاسخ می‌دهد: «هُمْ فاطِمَةُ وَاَبُوها وَبَعْلُها وَبَنُوها». معرّف حضرت زهرا سلام الله علیها خودِ خداست. حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها کسی است که خدا او را به جبرئیل معرفی می‌کند.
در زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها می‌گوییم: خدا خودش شما را به ما معرفی کرده است، ما شما را نمی‌شناختیم! آن خدایی که مادرتان فاطمه سلام‌الله‌علیها را به ما معرفی کرده، شما را به ما شناسانده است؛ به همین جهت در زیارت، نه‌تنها خود را بیگانه از این حریم نمی‌دانیم، بلکه خود را آشنای قدیمی این حرم می‌دانیم. گرچه چند روزی محبت دنیا مارا مشغول به خود کرده است و از زیارت غافل.
عالِم پروریِ حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها
یکی از خصائص زیارت حضرت معصومه علم‌آوری است. قم، تنها شهری است که از روزی که پا گرفته است فقط شیعه بوده و هیچ اهل سنتی در آن راه نداشته است. در مشهد و کربلا و نجف، اهل تسنن بوده‌اند؛ اما قم تنها شهری است که تنها شیعیان برای کسب علم در آنجا حضور داشته‌اند. قم از قدیم پایگاه علم بوده است. میرزای قمی و زکریابن‌آدم از زمان حضرت امام هادی و امام حسن عسکری علیهما‌السلام در قم بوده‌اند. قم شهری است عالِم‌پرور که از زمان حضرت معصومه علیها‌السلام به بعد، این مرکزیت و محوریت را پیدا کرد. زوّار دائمی حضرت یا عالِم‌اند یا طالب علم.
نوشیدن از چشمه کوثر با وساطت کریمۀ اهل بیت
در فرازی دیگر از زیارت عرض می‌کنیم:
«سَقَانَا بِكَأْسِ جَدِّكُمْ مِنْ یدِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ»
(خدای سبحان به ما از دستان مبارک امیرالمؤمنین علیه‌السلام نوشانده است.)
همین معرفتی که اجمالاً نسبت به مقام ولایت حضرت معصومین نصیب‌مان شده، واسطه‌های فیضی داشته که یکی از آن واسطه‌ها کریمۀ اهل بیت علیهم‌السلام است. امام رضا علیه‌السلام بخش علمی کار را به خواهر گرامی‌شان سپرده‌اند و اجازه دادند موقعیت علمی حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا علیه‌السلام از دامن حضرت معصومه علیها‌السلام به نمایش گذاشته شود؛ به همین جهت قم همواره مرکز علم بوده است.
ایجاد سرور با زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام
زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام نقش دیگری دارد:
«أَنْ یُرِیَنَا فِیکُمُ السُّرُورَ وَ الْفَرَجَ وَ أَنْ یَجْمَعَنَا وَ إِیَّاکُمْ فِی زُمْرَةِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ»
در روایات متعددی ملاحظه می‌کنید که ثواب زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام جنّت است. امام صادق علیه‌السلام فرمود:«مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ»[3] (پس هرکس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد.) یا در روایت دیگری فرمود: «أَنَّ زِیارَتَهَا تَعْدِلُ الْجَنَّة»[4] ( زیارت حضرت معصومه همسنگ بهشت است.)
دو نکته در این عبارات قابل توجه است: 1. اگر زائر شویم بهشتی می‌شویم؛ 2. زیارت خود حضرت معادل بهشت است.
در روایت دیگری امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّة»[5] (کسی که او را زیارت کند، مالک بهشت می‌شود.)
با استنباط از این سه روایت در می‌یابیم زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام خود به خود ایجاد سرور می‌کند. جنت، ملازم با سرور است. بهشتی که در ذهن متصوّر می‌شود؛ یعنی خوشی و سرور دائم. لذت فراوان و جاودان، به بهشت تعبیر شده است. وجود مقدس حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در زندگی ما نقش بهشت‌سازی را دارد. خمیرمایه و زیر بنای این بهشت، ایمان و عمل صالح و معرفت است.
راز ماندگاری معرفت
بهشت، بدون عمل و اعتقاد نصیب هیچ‌کس نمی‌شود؛ به همین جهت در زیارت حضرت درخواست می‌کنیم: «أَنْ لا یَسْلُبَنَا مَعْرِفَتَکُمْ» (معرفت (حضرت معصومه) را از ما دریغ نکن.) معرفت داریم؛ اما برای حفاظت و بقای معرفت و داده‌های الهی از خدای سبحان در هر زیارتی می‌خواهیم که این معرفت از ما سلب نشود. بیمۀ معرفت و پایداری آن با زیارت حضرت معصومه علیها‌السلام میسّر می‌شود.
شفاعت ورود به بهشت
در فرازی دیگر به حضرت عرض می‌کنیم:
«یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْنا مِنَ الشَّأْنِ»
(ای فاطمه درباره بهشت برایم شفاعت کن، به درستی که برای تو نزد خدا مقامی از مقامات بلند است.)
ما را در قیامت به خودت برسان، شفاعت ورود به بهشت و نزدیکی به خودتان را در بهشت نصیب‌مان کن. جایگاهی که وصف‌شدنی نیست. پیش‌نیاز شفاعت معرفتی است که خدا نصیب ما کرده است.
کهف ولایت
در زیارت حضرت دو مرتبه کلمه «سلب» مطرح شده است:
- أَنْ لا یَسْلُبَنَا مَعْرِفَتَکُمْ؛
- فَلا تَسْلُبْ مِنِّی مَا أَنَا فِیهِ.
با این دو مرتبه خواسته‌اند به ما یادآوری کنند که دنیا دزد بازار است و برای در امان ماندن از حملات و آسیب‌های این دزدان باید به حریم کبریایی حضرات معصومین علیهم‌السلام و جلوه‌های آنان پناهنده شد.
در این زیارت خود را بسیار دارا می‌بینیم که عرض می‌کنیم:« فَلا تَسْلُبْ مِنِّی مَا أَنَا فِیهِ» وقتی انسان در خدمت کریمۀ اهل بیت قرار می‌گیرد، دیگر جایی برای گله و شکایت و زاری و ناله باقی نمی‌ماند.
مقام رضا
زیارت حضرت معصومه از ما صابر نمی‌سازد بلکه ما را به مقام رضا می‌رساند. در صبر جزع پنهانی وجود دارد؛ یعنی درددل‌های پنهانی با خدا؛ اما در زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها بحث رضایت است:«وَ التَّسْلِیمِ إِلَى اللَّهِ رَاضِیا بِهِ». وقتی در محضر حضرت هستیم می‌فهمیم که تا چه میزان دارایی و نعمت داریم و از آن غافل بوده‌ایم. در پرتو قدسی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها متوجه این معنا می‌شویم.
طلب توفیق شکر
در عبارت «فَلا تَسْلُبْ مِنِّی مَا أَنَا فِیهِ» توفیق شکر را هم از خدا طلب می‌کنیم. در حرم حضرت معصومه به مقام رضا می‌رسیم و همه موجودی را زیبا می‌بینیم و نعمت‌شناس و تلویحاً شاکر می‌شویم.
زیارت حضرت معصومه، راه میان بُر سلوک
یک عمر درپیِ مسائل معرفتی می‌دویم که دریابیم ما هیچ کاره‌ایم، عمری را منازل‌السائرین و مسائل عرفانی را می‌خوانیم که برسیم به این که همه‌کاره اوست و ما هیچ کاره‌ایم! غافل از اینکه راه میان‌بُرِ رسیدن به این مقامات در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیهاست. در زیارت به ما می‌آموزند که همه‌کاره خدای سبحان است؛ حتی اذن و توفیق زیارت نیز از جانب او صادر شده است.
طلب خیر برای همه
زائر حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها جزئی‌نگر نیست. حضرت اجازه نمی‌دهد برای خودمان چیزی بخواهیم در عبارت «عَرَّفَ اللَّهُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّةِ… وَ أَوْرَدَنَا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ وَ سَقَانَا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ … أَنْ یُرِیَنَا فِیکُمُ السُّرُورَ وَ الْفَرَجَ» همۀ ضمایر متکلم مع‌الغیر است.
گرچه به‌تنهایی به زیارت مشرف می‌شویم؛ اما نمی‌گذارند، تنهایی به زیارت برویم؛ ما را یک حزب و گروه و طیف وسیع می‌کنند. با قرائت این عبارت از زیارت وقتی از زیارت باز می‌گردیم می‌توانیم به همه اعلام کنیم که برایشان دعا کرده‌ایم؛ گرچه در زیارت فرد خاصی را مدنظر نداشته‌ایم. کریمۀ اهل بیت نمی‌گذارد تنها برای خود بخواهیم. سفرۀ کریمه بسیار وسیع است و به افرادی که از قرب اعتقادی، فکری، روحی و اخلاقی با حضرت برخوردارند، بسیار بیش از تصورشان وسعت وجودی عطا می‌کند.
آشامیدن از حوض کوثر
اجازۀ زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها به‌نحوی آشامیدن از حوض کوثر است. حضرت موسی‌بن‌جعفر علیه‌السلام وقتی در زندان به سر می‌برد، همه را به حضرت معصومه علیها‌السلام ارجاع می‌داد. حضرت معصومه علیها‌السلام که خود از راویان حدیث است، در روایتی که سلسلۀ سند آن را به حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها می‌رساند می‌فرماید: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِیداً»[6] (کسی که با حب آل محمد بمیرد، شهید محسوب می‌شود.) طبق این روایت به میزان معرفت و محبت در همین دنیا انسان به شهود می‌رسد و وقتی به شهود رسید، قطره قطره علمی را در کامش می‌ریزند که کوثر ولایت است و ساقی آن امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اولاد وی هستند.
زیارتی معادل زیارت حضرت رسول
اگر به عظمت زیارت واقف شویم و باور کنیم که زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها مساوی است با زیارت حضرت رسول اکرم، امور پست و فانی و اندک را درخواست نمی‌کنیم. در این زیارت مانند وقتی که به حرم حضرت رسول اکرم مشرف می‌شویم، درپیِ مکانی مانند ستون توبه هستیم تا توبه‌ای کنیم و دو رکعت نماز توبه بخوانیم.
در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها نیز در صدد آنیم که رجوع دیگری به خدا داشته باشیم؛ نه رجوع از معصیت به طاعت؛ بلکه رجوع از خود، به خدا! رجوع از شرک، به توحید.
در حرم حضرت رسول اکرم ستونی است که حضرت علی علیه‌السلام از مهمانان پذیرایی می‌کرده است؛ در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها درپیِ عمود نوری هستیم که از میهمانان حضرتش پذیرایی می‌شود.
آیت‌الله بهجت به فردی جایی را نشان داد و به او فرمود: «این جا را بوسه بزن!» آن فرد می‌گوید: «گفتم اینجا چه فرقی با بقیه جاها دارد؟» آیت الله بهجت(ره)فرمود: «حضرت ولی عصر اکنون اینجا بود و به زیارت عمه‌جان خویش تشریف آورده بود.»
هنگامی که به زیارت حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها مشرف می‌شوید به‌دنبال قدم‌های مولایتان بگردید!
امام رضایی‌ها اگر می‌خواهید امام رضایی باشید با حضرت معصومه علیها‌السلام به زیارت بروید؛ زیرا اولین زائر امام رضا علیه‌السلام حضرت معصومه سلام‌الله علیهاست که در راه زیارت، عمر شریفش کفاف نداد و قبل از زیارت برادر به دیدار حق شتافت.
حضرت معصومه سلام‌الله علیها تنها 17 روز در قم زندگی کرده؛ اما در این 17 روز، این قبۀ نور، چنان نورافشانی کرده است که همه عالم از این نور بهره‌مند شده‌اند.
گاهی اوقات که به امام رضا علیه‌السلام سلام می‌دهید از طرف حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها سلام دهید. اگر می‌خواهید صدای سلام‌تان به گوش امام رضا علیه‌السلام برسد به نیابت از اولین زائر سلام دهید؛ بلکه سلام شما به حضرت برسد و جواب سلام حضرت به شما برگردد.
.[1] ناسخ‌التواريخ، ج ٣، ص ٦٨.
[3] . بحارالانوار، ج 48، ص317.
[4] . بحارالانوار، ج99،ص367.
[5] (بحارالانوار، ج 48، ص 316.
.[6] بحارالانوار، ج 23، ص 233.
