مقدمه
بر این باوریم که در ضیافت معرفتی حضرات معصومین، میزبان از میهمانان پذیرایی خاصی به عمل می‌آورد. شاید حقیقت ارزاق در این پذیرایی و ضیافت بر ما معلوم نباشد؛ اما یقین داریم این میزبانان با رزق بی‌ارزش و کم‌ثمر از مهمانان خود پذیرایی نمی‌کنند.
بخش آغازین بحث را به روایات متعددی از لسان حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام اختصاص می‌دهیم که در این روایات جایگاه ولایتی حضرات معصومین معرفی می‌شود.
بخش دیگر نگاهی به زیارات امام حسن عسکری علیه‌السلام است که در بعضی از آنها شخصیّت خود امام شناسایی می‌شود و در بعضی دیگر معرّفی شخصیت حضرت ولی‌عصر است و در پایان به معجزاتی از آن حضرت اشاره می‌کنیم.
نقش معصومین در گذر تاریخ
امام حسن عسکری علیه‌السلام در روایات زیادی نقش معصومین را نه فقط در زمان خود معصومین؛ بلکه در گذر گسترده تاریخ بیان می‌کنند. ایشان در روایتی می‌فرماید:
«قُلْ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ: جَدِّدُوا تَوْحِیدِی- وَ أَمِرُّوا بِقُلُوبِكُمْ ذِكْرَ مُحَمَّدٍ سَیدِ عَبِیدِی وَ إِمَائِی، وَ أَعِیدُوا عَلَى أَنْفُسِكُمُ الْوَلَایةَ لِعَلِی أَخِی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ وَ قُولُوا اللَّهُمَّ بِجَاهِهِمْ جَوِّزْنَا عَلَى مَتْنِ هَذَا الْمَاءِ فَإِنَّ الْمَاءَ یتَحَوَّلُ لَكُمْ أَرْضاً»[1]
(هنگامی که قوم بنی اسرائیل همراه موسی به رود نیل رسیدند، خدای سبحان به موسی وحی کرد به بنی‌اسراییل بگو): (یگانگی خدا را در وجودتان نو کنید و ذکر پیامبر را از دلتان عبور دهید و بر نفستان، ولایت امیرالمؤمنین را اعاده کنید و برای عبور از این بحر بگویید:«اللَّهُمَّ بِجَاهِهِمْ جَوِّزْنَا عَلَى مَتْنِ هَذَا الْمَاءِ»؛ که آب برای شما به زمین تبدیل می‌شود.)
درایت در روایت به ما می‌گوید: در صورتی که اعتبار پیامبر را به میان بیاورید، آب برای شما تبدیل به زمین می‌شود! اسم و ذکر پیامبر و تجدید ولایت با حضرات معصومین اعجاز می‌کند.
در ادامه روایت آمده است:
«فَقَالَ لَهُمْ مُوسَى ذَلِک. فَقَالُوا: أَ تُورَدُ عَلَینَا مَا نَكْرَهُ، وَ هَلْ فَرَرْنَا مِنْ [آلِ] فِرْعَوْنَ إِلَّا مِنْ خَوْفِ الْمَوْتِ وَ أَنْتَ تَقْتَحِمُ بِنَا هَذَا الْمَاءَ الْغَمْرَ بِهَذِهِ الْکلِمَاتِ، وَ مَا یدْرِینَا مَا یحْدُثُ مِنْ هَذِهِ عَلَینَا»
(موسی به آنها گفت: «این کلام را بگویید.»؛ اما بنی اسرائیل پاسخ دادند: «ما به علت ترس مرگ از فرعونیان فرار کردیم، حال می‌خواهی ما را با گفتن این کلمات وارد آب کنی تا غرق شویم؟! اصلا ما نمی‌دانیم هنگام ورود به این آب چه اتفاقی می‌افتد!»)
«فَقَالَ لِمُوسَى (ع) کالِبُ بْنُ یوحَنَّا وَ هُوَ عَلَى دَابَّةٍ لَهُ، وَ کانَ ذَلِک الْخَلِیجُ أَرْبَعَةَ فَرَاسِخَ-: یا نَبِی اللَّهِ أَمَرَک اللَّهُ بِهَذَا أَنْ نَقُولَهُ وَ نَدْخُلَ الْمَاءَ فَقَالَ: نَعَمْ. قَالَ: وَ أَنْتَ تَأْمُرُنِی بِهِ قَالَ: بَلَى [قَالَ:] فَوَقَفَ وَ جَدَّدَ عَلَى نَفْسِهِ مِنْ تَوْحِیدِ اللَّهِ- وَ نُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ وَ وَلَایةِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ وَ الطَّیبِینَ مِنْ آلِهِمَا مَا أَمَرَهُ بِهِ، ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ بِجَاهِهِمْ جَوِّزْنِی عَلَى مَتْنِ هَذَا الْمَاءِ» ثُمَّ أَقْحَمَ فَرَسَهُ، فَرَکضَ عَلَى مَتْنِ الْمَاءِ، وَ إِذَا الْمَاءُ مِنْ تَحْتِهِ کأَرْضٍ لَینَةٍ حَتَّى بَلَغَ آخِرَ الْخَلِیجِ، ثُمَّ عَادَ رَاكِضاً»
(حضرت موسی به کالب بن یوحنا این پیشنهاد را داد. کالب بن یوحنا گفت: «خدای تو چنین دستوری به تو داده است؟» موسی گفت:«بله.» گفت: «و تو که پیامبر زمان ما هستی به من هم دستور می‌دهی؟» موسی گفت: «بله.» کالب بن یوحنا در حضور حضرت موسی تجدید توحید و عهد ولایت امیرالمؤمنین را کرد و آن جمله را گفت:«اللَّهُمَّ بِجَاهِهِمْ جَوِّزْنِی عَلَى مَتْنِ هَذَا الْمَاءِ» اسبش را راند و عبور کرد.)
«ثُمَّ قَالَ لِبَنِی إِسْرَائِیلَ: یا بَنِی إِسْرَائِیلَ أَطِیعُوا مُوسَى فَمَا هَذَا الدُّعَاءُ إِلَّا مِفْتَاحُ أَبْوَابِ الْجِنَانِ، وَ مَغَالِیقُ أَبْوَابِ النِّیرَانِ، وَ مُنْزِلُ الْأَرْزَاقِ، وَ جَالِبٌ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ وَ إِمَائِهِ رِضَى [الرَّحْمَنِ] الْمُهَیمِنِ الْخَلَّاقِ»
(سپس به بنی‌اسراییل گفت:«موسی را اطاعت کنید، موسی با این دعا کلیدهای بهشت را در اختیار شما قرار می‌دهد و درب‌های جهنم بسته می‌شود، با این دعا روزی نازل می‌شود، این دعا جلب کننده رضایت خداوند خالق و قادر بر بندگانش است.)
«فَأَبَوْا، وَ قَالُوا: [نَحْنُ] لَا نَسِیرُ إِلَّا عَلَى الْأَرْضِ. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى: أَنِ اضْرِبْ بِعَصاک الْبَحْرَ وَ قُلِ: اللَّهُمَّ بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ لَمَّا فَلَقْتَهُ. فَفَعَلَ، فَانْفَلَقَ، وَ ظَهَرَتِ الْأَرْضُ إِلَى آخِرِ الْخَلِیجِ. فَقَالَ مُوسَى (ع): ادْخُلُوهَا. قَالُوا: الْأَرْضُ وَحِلَةٌ نَخَافُ أَنْ نَرْسُبَ فِیهَا. فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: یا مُوسَى قُلْ: اللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ جَفِّفْهَا. فَقَالَهَا، فَأَرْسَلَ اللَّهُ عَلَیهَا رِیحَ الصَّبَا فَجَفَّتْ. وَ قَالَ مُوسَى: ادْخُلُوهَا.»
(اما آنها خوددارى کردند و گفتند: «ما فقط از روى زمین عبور می‌کنیم.» پس از آن خدای سبحان به حضرت موسی گفت: «با عصاى خود به دریا بزن و این دعا را بگو: «خدایا! به آبروی محمد و خاندانش دریا را برای من بشکاف.» موسی چنین کرد، آب شکافته شد و زمین در میان آنها تا آخر خلیج آشکار شد، موسی فرمود: «داخل این آب شوید.» گفتند: «زمین گِل است، می‌ترسیم در گِل فرو رویم!» پس خداوند وحى کرد: «اى موسى بگو:« خدایا! به آبروی محمد و خاندانش دریا را برای من بشکاف.» خدای سبحان بادی فرستاد و زمین را خشک کرد. و موسی گفت:« داخل شوید.»)
«فَقَالُوا: یا نَبِی اللَّهِ- نَحْنُ اثْنَتَا عَشْرَةَ قَبِیلَةً بَنُو اثْنَی عَشَرَ أَباً، وَ إِنْ دَخَلْنَا رَامَ كُلُّ فَرِیقٍ مِنَّا تَقَدُّمَ صَاحِبِهِ، وَ لَا نَأْمَنُ وُقُوعَ الشَّرِّ بَینَنَا، فَلَوْ کانَ لِكُلِّ فَرِیقٍ مِنَّا طَرِیقٌ عَلَى حِدَةٍ لَآمَنَّا مَا نَخَافُهُ. فَأَمَرَ اللَّهُ مُوسَى أَنْ یَضْرِبَ الْبَحْرَ بِعَدَدِهِمُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ ضَرْبَهَ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَوْضِعاً إِلَی جَانِبِ ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ! بِجَاهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ بَیِّنِ الْأَرْضَ لَنَا وَ أَمِطِ الْمَاءَ عَنَّا»
(گفتند: «ای پیامبر خدا (! ما دوازده قبیله از دوازده پدر هستیم؛ اگر از یک راه داخل شویم، هر قبیله‌ای می‌خواهد از همراهان خود پیشی گیرد و این گونه، از درگرفتن نزاع بین قبیله‌ها در امان نخواهیم‌بود؛ پس اگر برای هر گروه از ما راهی جداگانه باشد، از آنچه که بر آن بیم داریم (نزاع) در امان خواهیم بود.» خداوند به موسی علیه‌السلام فرمان داد تا با عصای خود به تعداد قبایل آنها، به دوازده نقطه دریا، دوازده ضربه بزند و بگوید: «خداوندا! به حقّ شکوه محمّد (و خاندان پاکش علیهم‌السلام، زمین را به ما بنما و آب را از ما دور گردان.»
درایت در روایت
در این روایت حضرت به ما آموزش می‌دهد، موفقیت قوم موسی در عبور از رود نیل با توجّه به این خاندان و با ذکر و عرض توسل به این خانواده بوده است.
بزرگداشت مقام معصومین از مصادیق شکر
در روایت دیگری امام حسن عسکری علیه‌السلام، مصداق شکر را تعظیم و بزرگداشت معصومین بیان می‌کند.
«قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ [لَهُمْ]: كُلُوا مِنْ طَیباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا نِعْمَتِی وَ عَظِّمُوا مَنْ عَظَّمْتُهُ، وَ وَقِّرُوا مَنْ وَقَّرْتُهُ- مِمَّنْ أَخَذْتُ عَلَیكُمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ [لَهُمْ] مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ»[2]
(خداوند عزوجل فرمود: «از این روزی‌های پاک و پاکیزه تناول کنید و نعمت مرا قدر بدانید و کسی را که من بزرگ داشتم، بزرگ بدانید و آنکس را که من احترام نمودم، شما نیز احترام کنید. اینان محمّد (و خاندان پاکش علیهم‌السلام هستند که از شما درباره‌ی ایشان عهد و پیمان گرفته‌بودم.)
«وَ اشْكُرُوا نِعْمَتِی» تعظیم در مقابل معصومین نگاهداشت میثاقی است که خدای سبحان در عهد اَلَست به جهت رعایت معصومین از ما گرفت.
درود بر پیامبر از مصادیق اقامه نماز
حضرت ذیل آیه «أَقِیمُوا الصَّلَوة» نیز به ما آموزش می‌دهد، علاوه بر نمازهای پنج‌گانه، بر پیامبر و آل پیامبر درود بفرستیم:
«أَقِیمُوا الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ وَ أَقِیمُوا أَیضاً الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیبِینَ عِنْدَ أَحْوَالِ غَضَبِكُمْ وَ رِضَاكُمْ وَ شِدَّتِكُمْ وَ رَخَاكُمْ وَ هُمُومِكُمُ الْمُعَلَّقَةِ لِقُلُوبِكُم»[3]
(علاوه بر نمازهای پنج‌گانه ، بر حضرت محمّد و آل او علیهم‌السلام صلوات بفرستید در هنگام غضب و رضا، سختی و آسایش، و هنگام که قلبتان گرفتار هموم است).
«أَقِیمُوا الصَّلَوة»، یعنی ذکر این خانواده را در زندگی خود اقامه کنید و هنگامی که عصبانی هستید یا روزگار بر شما آسان می‌گذرد و راضی هستید، حالت رخا است یا شدت، وقتی که غصه‌ها به قلب شما معلق شده و آویزان است، در این مواقع هم بر پیامبر و آل پیامبر درود بفرستید.
اعتقاد به برتری جایگاه پیامبر یکی از حقوق نماز
امام حسن عسکری علیه‌السلام در روایت دیگری اضافه بر این مطلب می‌فرماید:«أَقِیمُوا الصَّلَوة» یعنی حقوق پیامبر و آل پیامبر علیهم‌السلام را ادا کنید.
«أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: أَقِیمُوا الصَّلاةَ فَهُوَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ بِتَمَامِ رُكُوعِهَا وَ سُجُودِهَا- وَ [حِفْظِ] مَوَاقِیتِهَا، وَ أَدَاءِ حُقُوقِهَا- الَّتِی إِذَا لَمْ تُؤَدِّ لَمْ یتَقَبَّلْهَا رَبُّ الْخَلَائِقِ، أَ تَدْرُونَ مَا تِلْک الْحُقُوقُ؟ فَهِی اتْبَاعُهَا بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ آلِهِمَا ع مُنْطَوِیاً عَلَى الِاعْتِقَادِ بِأَنَّهُمْ أَفْضَلُ خِیرَةِ اللَّهِ، وَ الْقُوَّامُ بِحُقُوقِ اللَّهِ، وَ النُّصَّارُ لِدِینِ اللَّهِ»[4]
(منظور از «وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ» آن است که تمام رکوع و سجود و زمان نماز به‌طورکامل به‌جای‌آورده شود و رعایت حقوقی که اگر ادا نشود، پروردگار عالمیان، آن نماز را نمی‌پذیرد. می‌دانید حقوق پیامبر و آل پیامبر چیست؟ از حقوق نماز آن است که پس از نماز، بر محمّد و علی و خاندان آنها درود و صلوات بفرستیم (و به این امر اعتقاد داشته باشیم که حقوق قبل از اجرایی شدن، شناختی و معرفتی است.) ادای حقوق این است که باور کنیم، این خانواده برترین بندگان الهی هستند، قائم به حق خدا و ناصر دین خدا هستند.)
در حضور معصومین بودن، بهشت حقیقی
امام حسن عسکری علیه‌السلام در روایتی جلوه‌ای از معصومین را معرفی می‌فرماید:
«ثُمَّ یَقُولُ لَهُ انْظُرْ، فَیَنْظُرُ فَیَرَی مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمَا فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ فَیَقُولُ لَهُ أَ‌وَ لَا تَرَاهُمْ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکَ وَ أَئِمَّتُکَ هُمْ هُنَاکَ جُلَّاسُکَ وَ آنَاسُکَ أَ‌فَمَا تَرْضَی بِهِمْ بَدَلًا مِمَّا تُفَارِقُ هَاهُنَا فَیَقُولُ بَلَی وَ رَبِّی فَذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلَّا تَخافُوا فَمَا أَمَامَکُمْ مِنَ الْأَهْوَالِ فَقَدْ کُفِیتُمُوهَا وَ لا تَحْزَنُوا عَلَی مَا تُخَلِّفُونَهُ مِنَ الذَّرَارِیِّ وَ الْعِیَالِ وَ الْأَمْوَالِ فَهَذَا الَّذِی شَاهَدْتُمُوهُ فِی الْجِنَانِ بَدَلًا مِنْهُمْ وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ هَذِهِ مَنَازِلِکُمْ وَ هَؤُلَاءِ سَادَاتُکُمْ آنَاسُکُمْ وَ جُلَّاسُکُمْ»[5]
(فرشتۀ مرگ بر مؤمن فرود می‌آید و به او می‌گوید: «نگاه کن». دراین‌هنگام فرد، پیامبر و امام علی و ائمّه اهل بیت علیهم‌السلام را در بالاترین درجه علّیین مشاهده می‌کند. فرشتۀ مرگ به او می‌گوید: «این‌ها سروران و ائمّۀ تو هستند که در اینجا همنشینان و نزدیکان تو خواهند بود. آیا راضی نیستی در مقابل از دست‌دادن نزدیکانت در دنیا هم‌نشینی آنها را به دست آوری؟» مؤمن پاسخ خواهد داد: «آری به خدا قسم! این مصداق آیۀ زیر است که پروردگار فرموده است:«إِنَّ الذِینَ قَالوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّل عَلیهِمُ المَلائِکَةُ أَلا تَخَافُوا ولا تَحْزَنُوا» یعنی هر دشواری و مشکلی را که پیش‌روی شما قرار داشت از سر راهتان برداشتیم. پس در مقابل برجای گذاشتن فرزندان، همسران و اموالتان اندوهگین نباشید. آنچه در بهشت مشاهده کردید، در مقابل چیزهایی که در دنیا از دست می‌دهید به شما داده می‌شود. و أَبْشِرُوا بِالجَنَّةِ التِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ یعنی این‌ها منازل و نزدیکان و همنشینان شما هستند.)
ملک‌الموت در سخت‌ترین حالات بر مؤمن وارد می‌شود و به او می‌گوید:نگاه کن! مؤمن نگاه می‌کند. پیامبر و امیرالمؤمنین و حضرات معصومین را در کنار خود می‌بیند، ملک‌الموت به وی می‌گوید: «آنها سروران تو هستند، همنشینان تو و کسانی که با آنها مأنوس می‌شوی. سپس حضرت این آیه را خواندند: «وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»[6] یعنی آن بهشتی که به مؤمن بشارت داده شده بود، قرار گرفتن در حضور معصومین است.
از نگاه امام حسن عسکری علیه‌السلام در محضر معصوم بودن یعنی در بهشت بودن! حقیقت بهشتی که به انسان وعده داده شده، در خدمت معصومین بودن است.
نقش اهل بیت در انسانیّت انسان
این روایت مفصّل، مضمون نامه‌ای است که امام حسن عسکری علیه‌السلام به اسحاق‌بن‌اسماعیل می‌نویسد و در آن جایگاه خود را معرفی می‌کند:
«… نَحْنُ بِحَمْدِ اللَّهِ وَ نِعْمَتِهِ أَهْلُ بَیتٍ نَرِقُّ عَلَى مَوَالِینَا وَ نُسَرُّ بِتَتَابُعِ إِحْسَانِ اللَّهِ إِلَیهِمْ وَ فَضْلِهِ لَدَیهِمْ … الْحَمْدُ لِلَّهِ أَفْضَلَ مَا حَمِدَهُ حَامِدُهُ إِلَى أَبَدِ الْأَبَدِ بِمَا مَنَّ اللَّهُ عَلَیک مِنْ رَحْمَتِهِ وَ نَجَّاک مِنَ الْهَلَکة … وَ لَوْ لَا مُحَمَّدٌ ص وَ الْأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِهِ لَكُنْتُمْ حَیارَى کالْبَهَائِمِ لَا تَعْرِفُونَ فَرْضاً مِنَ الْفَرَائِضِ … »[7]
(ما خاندانی هستیم که نسبت به زیر دستانمان رقّت قلب و تلطّف داریم و از رساندن لطف خدا به زیر دستانمان و مشاهده زیاده‌های خدا در مقابل آنها خوشحال می‌شویم … . در ادامه می‌فرماید: «به جهت نعمت ولایتی که خدا به شما داده و به وسیلۀ ما، شما را از هلاکت نجات داده است، از ازل تا ابد حمد می‌کنم … اگر ما نبودیم شما در این عالم سرگردان بودید اصلا شما آدم زندگی نمی‌کردید؛ چون هیچ واجبی را نمی‌شناختید و به هیچ‌یک از وظایفتان آشنا نبودید.)
درایت در روایت
در این روایت حضرت نقش خاندان اهل بیت را وسیلۀ انسانیّت فرد معرفی می‌کند که اگر معصومین در خانواده یا جامعه نباشند، زندگی انسانی وجود ندارد! زندگی انسانی همۀ ما منوط به وجود این خاندان است.
ترجیح والدین معنوی بر والدین نسبی
در روایتی امام حسن عسکری علیه‌السلام در معرفی جایگاه خودشان، اهل بیت را با عنوان پدران ما معرفی می‌کنند:
«مَنْ آثَرَ طَاعَةَ أَبَوَی دِینِهِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِی ع عَلَى طَاعَةِ أَبَوَی نَسَبِهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ: لَأُوثِرَنَّک کمَا آثَرْتَنِی»[8]
(اگر کسی اطاعت از والدین دینی‌اش را که حضرات معصومین هستند بر اطاعت والدین نسبی ترجیح دهد، خدای سبحان می‌گوید:«حتما تو را بر سایر بندگانم ترجیح می‌دهم، همان طور که تو مرا ترجیح دادی.)
درایت در روایت
هنگامی که در زندگی برای حضرات معصومین جایگاهی بیش از جایگاه والدین خود قائل باشیم خدا با ما سخن می‌گوید؛ یعنی کلیم‌الله می‌شویم. وقتی حضرات معصومین را ترجیح می‌دهیم، در واقع خدا را بر دیگری ترجیح داده‌ایم؛ چون حضرات معصومین جلوۀ کامل حضرت حق هستند، خدای سبحان پاداش ما را خود، به عهده می‌گیرد. پاداش با تأکید مطرح شده است: «لَأُوثِرَنَّک». با قائل شدن این جایگاه خاص برای حضرات معصومین، امتیازات فراوانی را دریافت می‌کنیم. وقتی خدای سبحان می‌گوید تو را ترجیح می‌دهم؛ یعنی با بسیاری از بنده‌ها متفاوت هستی، تو را در جایگاه رفیعی قرار می‌دهم که تصورش را هم نمی‌کنی.
در محضر حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌آموزیم که نقش حضرات معصومین در زندگی یکایک ما نقش فوق‌العاده‌ای است. معرفت لازم نسبت به این بزرگواران، امتیازات عجیب و غریبی را برای ما به ارمغان می‌آورد.
روش دعا کردن صحیح
سیرۀ امام حسن عسکری علیه‌السلام آن است که امور جزئی بسیاری را به ما آموزش می‌دهد. ایشان به یکی از اصحاب، نامه می‌نویسد و صحیح دعا کردن را به او آموزش می‌دهد:
«شَکَا یُوسُفُ (علیه السلام) فِی السِّجْنِ إِلَی اللَّهِ فَقَالَ یَا رَبِّ بِمَا ذَا اسْتَحْقَقْتُ السِّجْنَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْتَ اخْتَرْتَهُ حِینَ قُلْتَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ هَلَّا قُلْتَ الْعَافِیَهْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ»[9]
(یوسف (علیه السلام) وقتی در زندان بود، به درگاه خداوند نالید و شکایت کرد و پرسید: «پروردگارا! چگونه مستحق زندان شدم؟» خداوند به او وحی فرمود: «تو خود به اختیار خویش بود که زندان را برگزیدی، آنگاه که گفتی: «رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ» چرا نگفتی که عافیت برای من دوست‌داشتنی‌تر است از آنچه مرا به آن می‌خوانند؟!»
درایت در روایت
حضرت امام حسن عسکری مانند یک آموزگار به ما آموزش می‌دهد در مشکلات درست دعا کنیم، پیشنهاد ناصحیح به خدا ندهیم. بسیاری از گرفتاری‌های ما در زندگی، درخواست خودمان بوده است! سر بزنگاهی فکر می‌کردیم مشکل با راهکاری حل می‌شود که ما می‌دهیم؛ در حالی که بایسته است به خدا واگذار کنیم تا مشکل‌مان به احسن وجه و با عافیت کامل حل شود، بدون این که به دین و دنیای ما صدمه‌ای وارد شود.
ثمرۀ خوش‌بینی
«أَحْسِنْ ظَنَّک وَ لَوْ بِحَجَرٍ یطْرَحُ اللَّهُ فِیهِ سِرَّهُ فَتَنَاوَلْ نَصِیبَک مِنْهُ»[10]
(ظنّ خود را زیبا کن و خوش‌بین باش، ولو به یک سنگ. که خدا سرّ خویش را در آن سنگ قرار داده و بهرۀ تو از آن سنگ نصیبت خواهد شد.)
امام به ما آموزش می‌دهد، بسیاری از قبض‌ها و محرومیت از خیرات و برکات به این علت است که به همۀ افراد و به مکان و زمان و به خودمان بدبین هستیم و این بدبینی در نهایت، آسیب جدی به ما وارد می‌کند. اگر می‌خواهیم روزگار با ما بسازد به همه چیز خوش‌بین باشیم. امروز روزی جدید است، خدای سبحان اراده کرده است در این روز جدید، خیرات و برکات جدیدی را بر ما نازل کند، نگوییم امروز هم مثل هر روز! نگاهمان به امور، نگاه بَسطی باشد نه قبضی.
«یسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلَّ یوْمٍ هُوَ فی شَأْن»[11]
(تمام کسانی که در آسمانها و زمین هستند از او تقاضا می‌کنند، و او هر روز در شأن و کاری است!)
شاید تا این زمان در جایگاهی نبودیم که فیوضات را قبول کنیم، اکنون در این موقعیت قرار گرفتیم.
معرفی امام حسن عسکری در زیارات
در زیارات حضرت امام حسن عسکری علیه‌السلام بخشی از زیارت معرفی خود حضرت است و بخش دیگر معرفی وجود مقدس حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه.
استغاثه به امام حسن عسکری علیه‌السلام
معمولا در مشکلات به امام حسن عسکری استغاثه نداریم و گشایش را از وجود مقدس حضرت طلب نمی‌کنیم؛ در حالی که در زیارت ایشان می‌خوانیم:
«السَّلَامُ عَلَیک یا فَرَجَ الْمَلْهُوفِین»
(سلام بر تو، اى آرام دل‌افسردگان.)
ارتباط غصه‌دار با شما، گشایش را در پی دارد.
صندوقچۀ علم
همۀ حضرات معصومین رزق علم و معرفت می‌دهند و غالباً برای دریافت رزق علم و معرفت به امیرالمؤمنین متوسل می‌شویم؛ اما در زیارت امام حسن عسکری علیه‌السلام ، حضرت به عنوان صندوقچۀ علم معرفی شده است:
«السَّلَامُ عَلَیک یا عَیبَةَ الْعِلْمِ»
(سلام بر تو، اى مخزن دانش.)
معرفی حضرت ولی عصر از لسان امام حسن عسکری
در قسمتی از زیارت امام حسن عسکری علیه‌السلام حضرت ولی عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه معرفی می‌شود:
«السَّلَامُ عَلَیک یا أَبَا الْإِمَامِ الْمُنْتَظَرِ الظَّاهِرَةِ لِلْعَاقِلِ حُجَّتُهُ وَ الثَّابِتَةِ فِی الْیقِینِ مَعْرِفَتُهُ الْمُحْتَجَبِ عَنْ أَعْینِ الظَّالِمِینَ وَ الْمُغَیبِ عَنْ دَوْلَةِ الْفَاسِقِینَ»
(سلام بر تو، اى پدر امام منتظَر که حجّت او بر خردمند آشکار است و شناختن او ثابت و یقینى است؛ او که از چشم ستمگران، مستور است و از دولت نابکاران، پنهان.)
درایت در زیارت
در زیارت امام حسن عسکری علیه‌السلام با صراحت می‌خوانیم: امام از همه غایب نیست؛ بلکه از دولت فساق، غایب است! امام برای مؤمن غایب نیست. در ضیافت امام حسن عسکری علیه‌السلام یکی از پذیرایی‌ها معرفی امام زمان است با سه عنوان بسیار دردناک! اگر درد را بشناسیم، سراغ درمان می‌رویم! اگر فکر کنیم ظالمیم، به آن بزرگوارانی التماس می‌کنیم که می‌توانند با نگاهشان ما را از ظالم بودن و از کم گذاشتن حق معصومین، خلاص کنند. اگر ذره‌ای به خودمان توجه کنیم! می‌یابیم که ظالم هستیم یا فاسق که ارتباط ما با امام قطع است و بین ما و حضرت فاصله است! هرچقدر بیماری ظلم را معالجه کنیم، برای ما رفع حجاب می‌شود و پرده‌ها کنار می‌رود.
شرمندگی در حضور امام، ممنوع
وجود مقدس امام حسن عسکری علیه‌السلام به ما دستور می‌دهد، هر وقت مشکل دارید به ما متوسل شوید. ابوهاشم جعفری می‌گوید: «زمانی در مضیقه بودم. می‌خواستم از امام خواهش کنم مشکلم را رفع کنند؛ ولی خجالت می‌کشیدم! به منزل رفتم و دیدم حضرت، یک نامه به همراه دویست دینار برایم فرستاده است. در نامه نوشته بود:
«إِذَا کانَتْ لَک حَاجَةٌ فَلَا تَسْتَحْی وَ لَا تَحْتَشِمْ وَ اطْلُبْهَا»[12]
(هنگامی که نیازی داری، شرمنده و خجالت زده نباش و درخواست خود را مطرح کن.)
تحوّل درونی با نگاه حضرت
جمعی از عباسیون بر زندان‌بان امام حسن عسکری علیه‌السلام وارد شدند و به او اعتراض کردند که چرا با حضرت برخورد تندی نمی‌کنی؟!چرا بدترین شکنجه‌گرها را نمی‌آوری؟! زندان‌بان که نامش صالح بود، گفت:
«قَدْ وَکلْتُ بِهِ رَجُلَینِ مِنْ أَشَرِّ مَنْ قَدَرْتُ عَلَیهِ فَقَدْ صَارَا مِنَ الْعِبَادَةِ وَ الصَّلَاةِ وَ الصِّیام»[13]
(دو نفر از بدترین‌ها را مأمور آزار و اذیت ایشان کردم؛ اما آنها در نماز و عبادت و بقیه امور پیشرفت کردند.)
آن جمع از تنگ‌تر و سخت‌تر کردن دایره بر حضرت نا امید شدند.
درایت در روایت
بدترین‌ها به مجرد حضور در محضر امام، در زمرۀ بهترین‌ها قرار می‌گیرند. یک نگاه امام حسن عسکری علیه‌السلام تحول شگرفی ایجاد می‌کند!
گشایش هر در بسته
«یمُرُّ بِأَسْوَاقِ سُرَّ مَنْ رَأَى، فَمَا مَرَّ بِبَابٍ مُقَفَّلٍ إِلَّا انْفَتَحَ، وَ لَا دَارٍ إِلَّا انْفَتَحَتْ، وَ کانَ ینْبِئُنَا بِمَا نَعْمَلُهُ بِاللَّیلِ سِرّاً وَ جَهْراً»[14]
(راوی می‌گوید: دیدم حضرت روی مرکبی سوار هستند و از کوچه‌های سامرا عبور می‌کنند، هنگام عبور از هر دری که قفل بود، قفل در باز می‌شد و موقع عبور حضرت از هر درب بسته، درب گشوده می‌شد.)
به امام حسن عسکری علیه‌السلام عرض می‌کنیم: «آقا جان! بنده‌نوازی کنید و از درب بستۀ دلِ ما بزرگوارانه عبور کنید؛ بلکه گشایشی صورت بگیرد و باب دریافت برکات و رحمات برای ما باز شود.
ملکوت معرفت امام
یکی از اصحاب امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌گوید: در خانه حضرت چشمه‌ای بود که شیر و عسل از آن می‌جوشید و افراد هم از آن می‌خوردند و هم با خودشان می‌بردند:
«فِی دَارِهِ عَیناً تَنْبُعُ عَسَلًا وَ لَبَناً، فَكُنَّا نَشْرَبُ مِنْهُ وَ نَتَزَوَّد»[15]
شیر و عسل همان ملکوت معرفة‌الامام است. در خانۀ حضرت هم معرفت برای افراد حاصل می‌شود و هم معرفت را از طریق امام حسن عسکری علیه‌السلام با خودشان می برند و به دیگران منتقل می‌کنند.
به امام حسن عسکری علیه‌السلام عرض می‌کنیم: در محضر شما زیباترین و کامل‌ترین درخواست‌ها را از خدای سبحان داریم.
در دعای بعد از زیارت امام حسن عسکری علیه‌السلام لعن بسیار مفصلی در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها بر ابلیس و همۀ اعداء آل پیامبر آمده است.
تاریخ جلسه: 1400.7.21
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]. موسوعه امام حسن عسکری، ج 2، ص 220.
[2]. تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ص 258.
[4]. موسوعه امام حسن عسکری، ج2، ص 232.
[5] . موسوعه امام حسن عسکری،ج2، ص237.
[7] . موسوعه امام حسن عسکری، ج 2، ص 240.
[8] . موسوعه امام حسن عسکری، ج2، ص 252.
[9] . موسوعه امام حسن عسکرس، ج 2، ص 166.
[10]. موسوعه امام حسن عسکری، ج 3، ص 283.
[11] . سوره الرحمن، آیه 29.
[12] . کافی، ج 1، ص 508.
[13] . موسوعه امام حسن عسکری، ج 1، ص255.
[14]. موسوعه امام حسن عسکری، ج1، ص250.
