مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
بشارت به گستردگی رحمت الهی
«… قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِیدِ اللَّهِ یؤْتِیهِ مَن یشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ * یخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یشَاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم»[1]
«… (همچنین اى پیامبر! به آنان) بگو: فضل و رحمت بدست خداست، او به هر كه بخواهد عطا مىكند و خداوند داراى رحمت وسیع و علم بىانتهاست.
(خداوند) هر كه را بخواهد به رحمت خویش اختصاص دهد و خداوند صاحب فضل بزرگ است»
«فضل» به معنای زیاده، افزون از حد لازم و مقرر.
در این آیه به بندگان بشارت داده می‌شود که فضل و رحمت خدای سبحان نامتناهی بوده و محدود به زمان و مکان خاصی نیست. تمام رحمت و فضل در قبضه قدرت الهی‌ست و همگان امکان دریافت آن را دارند لکن خداوند تنها کسانی را از این رحمت خاص بهره‌مند می‌سازند که خود طالب آن باشند.
به میزانی که انسان طالب رحمت الهی باشد؛ رحمت الهی او را دربرمی‌گیرد. بنابراین ملاک بهره‌مندی از الطاف الهی «خواست و طلب بنده» می‌باشد. میزان دریافت بندگان از خزانه لطف الهی بستگی به میزان طلب آنان دارد.
گستردگی فضل و رحمت الهی به حدی‌ست که برخوردار بودن عده‌ای از آن، مانع بهره‌مندی سایر افراد نیست. در عرصه کسب رحمت و فضل الهی، هر بنده جایگاه خویش را دارد. برای مثال در روایت آمده است هرگاه حضرت اباعبدالله علیه‌السلام و یاران‌شان را به یاد آوردید این جمله را به زبان آورده تا در اجر ایشان شریک باشید:
«یا لَیتَنی کُنتُ مَعکُم فَأَفوزَ فَوزاً عَظیماً»[2]
وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ
بشارت دیگر این آیه، وسعت‌بخشی خداوند است. گاهی بندگان نگران این امر هستند که ظرفیت وجودی آنان، توانایی پذیرش انواع کمالات را نداشته باشد لکن خداوند با این کلام به آنان نوید می‌دهد که اگر حقیقتا طالب خیرات و حسنات باشند خدای سبحان ظرفیت وجودی آنان را به قدری گسترش می‌دهد که انواع کمالات و برکات در آن جای گیرد.
نقش و وظیفه بنده در رسیدن به کمالات، تنها «همت و طلب حقیقی» است و خداوند از کیفیت و کمیت طلب در درون هر بنده آگاه است.
یخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یشَاءُ
در ارتباط با فاعل «یشاء» دو نظریه بیان شده است:
- فاعل خداوند است؛ بنابراین خداوند، هر کس را که بخواهد از رحمت خاص خویش بهره‌مند می‌سازد.
- فاعل، بنده است؛ بنابراین خداوند به هر کسی که طالب باشد رحمت خاصی عطا می‌نماید. همت متعالی انسان را به سوی درخواست متعالی سوق می‌دهد و عطای خداوند طبق خواست انسان خواهد بود. اگر بندگان خواهان رحمت ویژه الهی نباشند؛ خود زمینه محرومیت از این موهبت عظیم را فراهم کرده‌اند.
وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم
خزانه فضل الهی بسیار گسترده است به طوری که همه بندگان را دربرمی‌گیرد. سهم هر کس مخصوص خود او خواهد بود و با بهره‌مندی یکی، دیگری محروم نخواهد شد. بنابراین رقابت، حسادت و حسرت در معنویات معنایی ندارد.
فضل خدا، افزون بر عدل اوست. برای مثال، برای برخی اعمال، ثواب و اجر خاصی از سوی خداوند تعیین شده است که ملکوت و حقیقت عمل فرد بوده و طبق عدل و قاعده الهی عطا می‌شود. گاهی افزون بر اجرِ مقرر زیاده‌هایی که برای کسب آن تلاش نکرده و حتی در تصورش نمی‌گنجد به او عطا می‌شود. این امر بهره‌مندی از فضل الهی‌ست.
بنده خسران زده، کسی‌ست که خود از این فضل گسترده محروم نماید.
گاهی انسان، وظیفه خود را انجام داده لکن از کیفیت و کمیت انجام آن راضی نیست و بابت آن دل‌شکسته شده، فعل خود را ناچیز می‌شمارد؛ به همین دلیل خداوند فضل خویش را شامل حال او می‌نماید. لکن اگر فرد بر انجام مسئولیت خویش ببالد و خود را شایسته بهره‌مندی از فضل الهی بداند؛ خداوند او را از فضل خویش محروم خواهد ساخت:
«در کوی ما شکسته دلی می‌خرند و بس»[3]
تاریخ جلسه: 98/6/19 ـ بخش 7
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه آل‌عمران، آیه73 و 74
[2] «یا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ یكُونَ لَكَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی ع فَقُلْ مَتَى ذَكَرْتَهُ «یا لَیتَنِی كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیما»»؛ عیون اخبارالرضا، ج1، ص300
[3] جناب حافظ
