مقدمه
به لطف خدای سبحان، در محضر قرآن کریم به بررسی بشارت‌های محقق‌الوقوعی که از ناحیه خداوند و رسولش به گروهی از افراد رسیده است، می‌پردازیم. در بطن این بشارت‌ها قرب و وصال به خدای سبحان نهفته و همین امر موجب خوشی و سرور فرد خواهد شد.
در برخی از آیات قرآن بشارت صراحتا مطرح شده و در برخی دیگر، از محتوا و مفهوم آن‌ها برداشت می‌شود.
آموختیم که دریافت بشارت، صلاحیت و ظرفیت خاصی نیاز دارد و فردی که خواهان دریافت بشارت می‌باشد؛ باید زمینه دریافت آن را در خود ایجاد نماید.
و خدایی که به شدت کافی‌ست!
«وَ إِنْ یرِیدُوا أَنْ یخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ…»[1]
«و اگر بخواهند که تو را فریب دهند؛ پس به راستی که خدای سبحان برای تو کافی است!»
در این آیه خدای سبحان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله را مورد خطاب قرار می‌دهد که اگر همه آدمیان در صدد نیرنگ و آسیب زدن به وجود مقدس حضرت باشند؛ خدای سبحان برای حمایت و حفاظت ایشان کافی است. وجود خدای سبحان که جامع اسماء و صفات جلالی و جمالی است؛ برای بنده خویش کافی است و تمام احتیاجات او را کفایت می‌نماید. بنا به خواست الهی، هیچ کس توانایی آن را ندارد که با خدعه و نیرنگ، آسیبی وارد نماید.
بر این اساس، بنده باایمان، هیچ‌گاه احساس تنهایی یا ضعف نمی‌کند؛ زیرا بر این باور است که خدایی دارد که برای او کافی می‌باشد!
«حَسبیَ ربُّ منَ المَربوبینَ، حَسبیَ الخالقُ منَ المَخلوقینَ…»[2]
«پروردگارم مرا از بندگان کفایت می‌کند؛ آفریدگار من، مرا از آفریدگان کفایت می‌کند»
مؤمن در بحبوبه مشکلات، حتی زمانی که مورد قضاوت نابجا قرار گرفته و آبروی او در خطر است آرامش دارد چرا که معتقد است خدای سبحان به وعده خویش عمل نموده و او را از هر گونه آسیبی در امان می‌دارد.
یا رب نظر تو برنگردد؛ برگشتن روزگار سهل است…
مخاطب این بشارت چه کسانی هستند؟
مخاطب این آیه رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است اما از آن‌جا که ایشان نماد انسان الهی هستند؛ تخاطب این آیه قابل تعمیم است و به میزانی که افراد الهی شده و عبودیت خویش را اظهار نمایند؛ مشمول دریافت این بشارت قرار می‌گیرند.
مجموعه‌ای از برترین بشارت‌ها
«الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ * یبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُقِیمٌ * خَلِدِینَ فِیهَا أَبَدًا إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیم»[3]
«کسانی که ایمان آورده و هجرت کردند و با دارائی‌ها و جان‌شان در راه خدا جهاد نموده‌اند؛ عظیم‌ترین مرتبه را نزد خدای سبحان داشته و آنان همان رستگارانند. پروردگارشان آنان را به رحمتی از جانب خود، رضوان الهی و بهشتی که نعمات در آن پایدار است بشارت می‌دهد. ایشان در آن بهشت‌ها جاودانند و پاداش عظیمی نزد خدای سبحان خواهند داشت»
در این دو آیه به گروهی از بندگان چند بشارت شگرف داده می‌شود:
- جایگاه عظیم و ارزشمندی نزد خدای سبحان دارند.
- آنان کامروایان حقیقی عالم هستند؛ یعنی به مطلوب و مقصود خویش رسیده‌اند.
- از رحمت خاص الهی بهره‌مند می‌باشند.
- مورد رضایت پروردگار هستند.
- جایگاه آنان بهشت‌هایی ست با نعمات همیشگی!
- در بهشت مقیم و ساکن خواهند بود.
- پاداشی عظیم در انتظارشان می‌باشد.
مقامات برتر نزد خدای سبحان، نصیب بندگانی است که لحظه به لحظه در حضور پروردگار خویش، مستغنی از غیر او بوده و به مطلوب خویش که همان وصال به معبود و محبوب است رسیده‌اند.
نکره آمدن لفظ «رحمة» به این مطلب اشاره دارد که این افراد از رحمت و کمال خاصی که سایرین از درک آن عاجزند؛ برخوردارند؛ بعلاوه رضایت الهی شامل حال آنان نیز می‌شود.
آنان با سکونت در بهشت‌های معرفت الهی، همواره از معارف ناب و نوین بهره‌مندند.
بشارت دیگر در بطن لفظ «نعیم» قرار دارد. نعمت آن داشته‌ای است که انسان از وجود آن لذت برده و آسایش بیشتری را تجربه می‌نماید. این بندگان از نعمات و الطاف خاص الهی نهایت لذت و بهره را می‌برند.
همچنین، وجود همه نعمات، الطاف و لذات برای آنان همیشگی و دائمی می‌باشد بنابراین نگران نابودی و زوال آن‌ها نیستند. به بیان دیگر، آن‌ها ساکن همیشگی بهشت می‌باشند.
خدای کریم اجر و پاداش این بندگان را بدون واسطه به ایشان عطا می‌نماید و این امر خود لذتی مضاعف خواهد داشت!
مبشری والامقام!
گاه بشارت دهنده فرشته است و گاه در خواب خبر خوشی به فرد می‌رسد اما بشارت‌دهنده این گروه از بندگان، وجود مقدس پروردگار است: «یبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ…» خود به این گروه از بندگان بشارت می‌دهد که این امر لذت و سرور دریافت بشارت را دوچندان می‌نماید.
اضافه شدن ضمیر «هم» به کلمه «ربّ»، نشان می‌دهد که این گروه پیوست ناگسستنی با خداوند داشته و تحت تربیت الهی به این جایگاه رسیدند. گویا خدای سبحان به داشتن چنین تربیت‌یافتگانی مباهات می‌کند!
نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود…
در صدر آیه 20، مخاطبین این بشارت‌ها معرفی شده‌اند:
آنان که نه تنها با زبان، بلکه در قلب خود نیز ایمان راستین به خداوند داشته(آمنوا) و به همین دلیل معاصی، زشتی‌ها را ترک کردند و از غفلت و توجه به غیرخدا دوری گزیدند(هاجروا). کنار هم آمدن دو عبارت ایمان و هجرت نشان‌دهنده ضرورت تلازم اعتقاد و عمل است.
به علاوه این افراد، همه توان و دارائی خود را در راه پروردگار خویش مصرف نموده و ادعای ایمان و عشق خود را در عمل نیز به اثبات می‌رسانند.
به بیان دیگر، این بندگان به دلیل شدت محبت به خداوند، از هر چه که موردپسند او نیست کناره گرفته و این‌گونه محبت خویش را در عمل نشان می‌دهند. اینان صلاحیت دریافت بشارت‌های الهی را دارند.
برخی از مفسرین در توضیح «جاهدوا» فرموده‌اند:
این بندگان، همه تلاش خود را به جهت تطهیر اعمال خویش از منیت، غرور، ریا و… به کار می‌گیرند تا قابلیت عرضه در محضر خداوند را داشته باشد.
بنابراین، اگر انسان خواستار دریافت بشارت‌های الهی و به دنبال آن خواستار سرور و نشاط باطنی است؛ می‌بایست اعتقاد قلبی خویش را در عمل به نمایش گذاشته وضمن دوری از نازیبایی‌ها، تمام تلاش خود را برای رسیدن به رضایت الهی انجام دهد.
بشارت به مساکن طیبه
«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاكِنَ طَیبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ…»[4]
«خداوند به مردان و زنان باایمان وعده بهشت‌هایی می‌دهد که از زیر آن نهرهایی جاری است و در آن جاودانه‌اند و نیز خانه‌های لذت‌بخشی که در بهشت برین قرار دارد…»
«طیب» معنایی فراتر از «طاهر» دارد؛ یعنی علاوه بر پاک بودن از نجاسات و آلودگی‌ها، درخشش و لذت خاصی نیز به همراه دارد. در این آیه خدای سبحان به افراد باایمان بشارت می‌دهد که مساکنی سراسر لذت نصیب آنان خواهد شد. برخی از مفسرین در توصیف مساکن طیبه فرمودند: «مقاماتی که حجابی بین بنده و خدای سبحان وجود نداشته و فرد لذت شهود را ادراک می‌کند» برخی دیگر، مساکن طیبه را هم‌نشینی با اولیاءالله می‌دانند یعنی بندگان از آن جهت که در بهشت، در جوار معصومین قرار دارند لذت می‌برند:
در دیاری که تویی بودنم آن‌جا کافی‌ست
آرزوی دگرم غایت بی‌انصافی‌ست!
مرد آخربین، مبارک بنده‌ای‌ست!
با توجه به آن که «قیامت ادامه دنیاست» بشارت‌ها به طور مختصر در همین عالم محقق شده و شکل کامل آن در آخرت به وقوع می‌پیوندد؛ این افراد در دنیا نیز از «مساکن طیبه» برخوردارند بدین نحو که فکر و ذهن آنان مشغول امری‌ست که از آن لذت می‌برند و آن چیزی نیست جز ذکر و یاد خدای سبحان!
به علاوه بسیاری از بواطن و اسرار پنهان برای ایشان آشکار است و به همین دلیل خشنود می‌باشند. برای مثال، آشکار بودن حقیقت یک عمل خیر برای آنان موجب می‌شود که آن را با اشتیاق انجام داده و از این کار نهایت لذت را ببرند. همچنین تیزبینی و بصیرت آنان موجب می‌شود که عاقبت مسیر پیروی از حق را مشاهده کرده؛ بنابراین نه تنها از سختی‌ها دلتنگ نشده بلکه با توان بیشتری در مسیر حق قدم می‌گذارد.
شرط دریافت این بشارت مسرت‌بخش، ایمان حقیقی و دائمی می‌باشد: «المؤمنین و المؤمنات…»
تاریخ جلسه: 98/7/9 ـ جلسه 26
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه انفال، آیه 62
[2] مفاتیح الجنان، حکایت نافعه برای گشایش کار
[3] سوره مبارکه توبه، آیه 20 و 21 و 22
[4] سوره مبارکه توبه، آیه 72
