معرفت از عناصر رجاء است
در دعای امام حسین در روز عرفه به خداوند عرض می کنیم:
«إِلَهِی إِنَّ اخْتِلَافَ تَدْبِیرِكَ وَ سُرْعَةَ طَوَاءِ مَقَادِیرِكَ مَنَعَا عِبَادَكَ الْعَارِفِینَ بِكَ عَنِ السُّكُونِ إِلَى عَطَاءٍ وَ الْیأْسِ مِنْكَ فِی بَلَاء»
خدایا! ظهور تدبیرهای متفاوت و سرعت سیر تقدیرهایت، مانع می‌شود تا نه بندگانت به پایداری عطایت مطمئن شوند و نه در موقع گرفتاری در بلاها نسبت به خارج‌شدن از آنها مأیوس گردند؛ زیرا که همواره خود را در تدبیرات مختلف، به جلوات متفاوت می‌نمایانی، تا بندگانت نیز با همة جمالت آشنا گردند و گرفتار مفاهیم ثابتی نسبت به تو نباشند.
- بنیان رجاء بر معرفت بنا می شود به میزانی که انسان معرفت بیشتری نسبت به خداوند داشته باشد امیدوارتر است.
- انسان امیدوار می‌داند گرچه تدابیر مختلفی برای خود در نظر بگیرد اما از آنجا که همه چیز در نظام تقدیر شده و هر لحظه تحول می‌پذیرد لذا بر تدابیر خود اعتماد نمی‌کند و تدبیر امورش را به خداوند واگذار می‌کند.
این امر مانع می‌شود از آنکه بندگان به عطای خداوند بسنده کنند بلکه هر لحظه به دنبال عطایی دیگرند و باور دارند لطف سابق خداوند مانع لطف فعلی او نیست، خداوندی که در دعای جوشن کبیر او را با نام «یا مجزل العطایا»؛«ای کسیکه بسیار عطیه می‌دهی» خوانده می‌شود. شناخت این امر بر امیدواری بنده می‌افزاید و او را از هرگونه یأسی مصون می‌کند.
درخواست امید
امید چنان ضروری است که در دعای عرفه اباعبدالله علیه‌السلام از خداوند می‌خواهیم در زمره ناامیدان قرار نگیریم و نسبت به زیادی عطایی که خداوند برای بندگان در نظر گرفته محروم نباشیم و می‌گوییم:
«لَا تَجْعَلْنَا مِنَ الْقَانِطِین …وَ لَا لِفَضْلِ مَا نُؤَمِّلُهُ مِنْ عَطَائِكَ قَانِطِین»
«خداوندا ! ما را از محرومان قرار مده ….و از رحمتت محروم نگردان و از آن فضیلت و مرتبتت که از عطایت چشم انتظار داریم نومید مگردان.»
کدی برای ناامیدی
اگر با خود سؤال کنیم ناامیدان چه ویژگی‌ای دارند، با فرازی از دعای روز عرفه حضرت اباعبدالله علیه‌السلام پاسخ می‌دهیم، حضرت می‌فرمایند:
«لَقَدْ خَابَ مَنْ رَضِی دُونَكَ بَدَلا»
«هرکس به غیر تو مایل باشد از هر چیزی محروم است.»
به فرموده حضرت کسیکه غیر خداوند را بپسندد ناامید است چنین فردی به نوعی مشرک است و در عوض آنکه به پسند خداوند اهمیت دهد به دنبال جلب رضای غیر است و به تبع گرفتار ناامیدی که عارضه شرک است می‌شود.
شرایط امید
«الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ»[1]
«آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!»
«یبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُّقِیمٌ»[2]
«پروردگارشان آنها را به رحمتی از ناحیه خود، و رضایت (خویش)، و باغهایی از بهشت بشارت می‌دهد که در آن، نعمتهای جاودانه دارند»
1.ایمان: شرط اول امید ایمان و دلدادگی به حق است، مؤمن دلداده به خداوند است و به رحمت او امیدوار.
2.حرکت: شرط دوم امید حرکت است. امید نیروی محرکی که است که حرکت ایجاد می‌کند و به زندگی شور و نشاط می‌بخشد. انسان امیدوار از هرچه مرضی خداوند نیست به آنچه محبوب و مرضی اوست هجرت می‌کند.
3.پشتکار: انسان امیدوار در رسیدن به مطلوب خود جدیت و پشتکار دارد و باور دارد هرکس به دنبال چیزی باشد و برای رسیدن ان تلاش کند آن را می‌یابد همچنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«من طلب شیئا وَ جَدَّ وَجَدَ»[3]
قرآن کریم می‌فرماید کسیکه سه خصوصیت فوق را دارا باشد درجات بسیار بالایی نزد خداوند داراست و به او بشارت کمال و رضای حق و تنعم از انواع نعمات را می‌دهد.
بهشت دنیا و آخرت
آن کس که خداوند را بر هر امری قادر و توانا می‌داند و فقط بر او اعتماد می‌کند و از او کمک می‌گیرد نه تنها از بهشت اخروی متنعم می‌شود بلکه این دنیا نیز در بهشت قرار دارد و لحظه لحظه زندگی او همچون باغهای بهشت زیبا و رؤیایی است.
انسان امیدوار یقین به گشایش دارد و می‌داند اگر تقوا پیشه کند خداوند سبب ساز به واسطه آنچه که او تصور نمی‌کرد راه فرجی قرار می‌دهد، قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ مَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا»[4]
«هرکس تقوا پیشه کند خدای متعال گشایشی برای او قرار می دهد.»
همراهی خداوند
یکی از عوامل امیدواری همراهی خداوند با متقین است، قرآن کریم می‌فرماید:
«وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»[5]
«و بدانید بدرستی‌که خداوند با متقین است»
خداوند با متقین است؛ همراهی‌ای که جای هیچ نگرانی باقی نمی‌گذارد و به انسان آرامش می‌بخشد آنچنان که خدای سبحان می‌فرماید:
«لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا»[6]
«نگران نباش به درستیکه خداوند با ماست.»
همراهی کامل با ناقص که او را به کمال می‌رساند و از رشد لازم بهره‌مند می‌کند؛ این همراهی چنان ارزشمند است که در زیارت عاشورا از خدای سبحان درخواست آن را می‌کنیم و می‌گوییم:
«أسأله …أَنْ یجْعَلَنِی مَعَكُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَة»
تاریخ جلسه: 99/6/20 ـ جلسه 22
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه توبه، آیه 20
[2] سوره مبارکه توبه، آیه 21
[3] نهج‌البلاغه،حکمت379
[4] سوره مبارکه طلاق، آیه 2
[5] سوره مبارکه توبه، آیه 36
[6] سوره مبارکه توبه، آیه40
