در آیات 15 و 16 سوره مبارکه نبا آمده است:
«لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا»
«تا بدان دانه و گياه برويانيم و باغهاى در هم پيچيده و انبوه»
خداوند می‌فرماید: ما آب را نازل کردیم تا به وسیله آن دانه‌ها و گیاهان را خارج کنیم و باغ‌هایی انبوه ایجاد کنیم.
«لِنُخْرِجَ بِهِ»
آب علم و معرفت
در تفسیر عرفانی آیه گفته شده منظور از آب، آب علم و معرفت است. اگر از علمی برخوردار می‌شویم یا از معرفتی بهره می‌بریم فقط به واسطه لطف خدای سبحان است و هیچ محوریتی از جانب ما وجود ندارد به همین جهت نباید کار را منتسب به خود بدانیم زیرا فاعل حقیقی خداوند است.
نقش معرفت
گرچه آیه ممکن بود چنین عنوان شود که «ما از زمین دانه خارج می‌کنیم» اما خدای سبحان فرمود: «ما به وسیله آب دانه خارج می‌کنیم» و نقش آب به عنوان عامل اصلی عنوان گشته به همین جهت گفته شده کمالاتی که از انسان ظاهر می‌شود به واسطه علم و معرفت اوست، کمالات فاقد علم و معرفت و از سر جهل را به خداوند نسبت ندهید.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«قطع ظهري اثنان: عالم متهتّك، و جاهل متنسّك»[1]
دو گروه پشت من را شکستند عالمی که پرده‌دری می‌کند و عمل صحیحی ندارد و نادانی که بسیار عمل می‌کند اما از سر جهل و بدون علم و شریعت.
«حَبًّا وَنَبَاتًا»
حکمت و خلقیات
تفاسیر عرفانی «حَب» به معنی «دانه» را حکمت و افعال حکیمانه تفسیر کرده‌اند و «نبات» را خلقیات صحیح و بدور از افراط و تفریط که سبب قوت نفوس می‌گردد و می‌گویند: حکمتی که از آب علم و معرفت در انسان جاری می‌شود منتسب به خدای سبحان است همچنانکه خلقیات صحیح و معتدل نیز منتسب به خداوند است. این روییدنی‌ها در وجود انسان رویش می‌یابد و باغی ایجاد می‌کند و رویش تا قدری پیش می‌رود که تبدیل به باغ‌هایی با کمالات و خُلقیات و حسنات متعدد می‌شود.
سرایت کمالات و حسنات
این ازدیاد نه تنها در وجود انسان است که از او به دیگران نیز سرایت می‌کند و آنان هم اهل خلقیات و کمالات نیکو می‌شوند. همان‌طور که باغ‌داری که باغش محصول دارد نه فقط خودش از ثمرات باغ بهره می‌برد بلکه محصول باغ خود را به دیگران نیز می‌رساند، برکت کمالات این فرد نیز نه تنها زندگی او را پوشش می‌دهد بلکه دیگران را هم بهره‌مند می‌کند.
علت رویش‌ها؟
علّت رویش‌ها و ازدیاد‌ها این است که فاعل، خدای سبحان است نه بنده.
اگر مدتها در ما تغییر معرفتی و اخلاقی مثبتی ایجاد نشده به این جهت است که کار را به خود نسبت می‌دهیم، نتیجه این است که رشدی ایجاد نمی‌شود و افزایشی وجود نخواهد داشت.
سایه‌ای از امنیّت
اگر دیگران از دست و زبان و … ما آزار می‌بینند به این دلیل است که در وجودمان باغ‌هایی مملو از میوه وجود ندارد.
تفاسیر عرفانی سایه را قرار گرفتن تحت قرب حق می‌دانند و معتقدند اثر تقربی که فرد از آن بهره می‌برد این است که دیگران از او آسوده‌اند و آسیبی از او به دیگران وارد نمی‌شود همچنانکه درختان باغ مملو از میوه سایه ایجاد می‌کنند و آرامش می‌بخشند.
سه باغ اخلاق، اعمال، اعتقاد
آیه از «جنات» به معنی باغ‌ها گفته است و این کلمه به عنوان جمع مطرح شده است. از آنجا که جمع حداقل دلالت بر سه عدد می‌کند، مفسرین گفته‌اند این فرد از سه باغ بهره می‌برد: باغ اخلاق، اعمال، اعتقاد. او نیازش را به خداوند مطرح می‌کند و تنها از او درخواست دارد، به جهت توحید متوقع از دیگران نیست، خیرات کم دیگران را زیاد می‌پندارد و در هر خیری واسطه فیض را خداوند می‌داند. علت روابط صمیمانه و صحیح میان بهشتیان دیدگاه توحیدی آنان است، این دیدگاه آنان را از هر کینه و کدورتی مصون می‌دارد.
تاریخ جلسه: 96.6.5 ـ ادامه جلسه ششم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط – بيروت)، ج 1، ص 206
