در ادامه تفسیر سوره مبارکه انسان به تقسیر آیه 12 می‌پردازیم:
آیه 12: « وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا»
«و آنان را برای اینکه [در برابر تکالیف دینی و حوادث روزگار] شکیبایی ورزیدند، بهشت و لباسی ابریشمی پاداش می دهد.»
پاداش صبر
ابرار در صحنه نوشیدن معرفت، ایفای نذر، اطعام طعام بر مسکین و یتیم و اسیر، اخلاص و خوف شکیبایی نمودند و خدای سبحان پاداشی را نصیب آنان کرد.
پاداش دهنده‌ی آنان خدای سبحان است. در برخی آیات آمده است: جزا داده می‌شوند، اما در این آیه مبارکه می‌فرماید: خدای سبحان به آنان پاداش می‌دهد. تفاوت بسیاری است میان اینکه خدای سبحان جزا بدهد یا جزایی داده شود.
ممکن است گفته شود: همه جزا ها برای اوست! بنابر این تفاوتی وجود ندارد!
در پاسخ می‌گوییم: هنگامی که خدا جزا می‌دهد، ابتدا فاعل جزادهنده-دیده می‌شود سپس جزا، اما وقتی جزا داده می‌شود ابتدا جزا مشاهده می‌شود.
در مورد روزه‌دار در حدیث قدسی می‌خوانیم:
«الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي به»[1]
«روزه برای من است و خودم جزای آن را می‌دهم»
به میزانی جزای روزه سنگین است که هیچ ملکی نمی‌تواند آن را بر خود حمل کند؛ به همین جهت خدای سبحان خود عهده دار پاداش روزه داران است.
پاداش خداوند به ابرار به جهت استمرار و تداوم عمل خیر ابرار است. از فرمان الهی دائم تمکین می‌کنند و در آن ایستادگی و مقاومت دارند.
ملکوت اعمال ابرار، بهشت و لطافت است
خدای سبحان می‌فرماید: من هر پاداشی که به آنان می‌دهم نتیجه عمل خود آنهاست. ملکوت اعمال آنان بهشت و لطافت است؛ ملکوت اطعام، خوف، ایفای نذر، اخلاص و شرب، بهشت است.
نگاه دیگر:
هنگامی که سخن از صبر به میان می‌آید؛ یعنی امری سخت و دشوار است، اما آنچه از اهمیت بسزایی برخوردار است آن است که در درون این سختی‌ها، راحتی و آسایش نهفته است نه پس از آن. ابرار راحت‌طلب نیستند، در صحنه‌های سخت وارد می‌شوند، اما سختی را مشاهده نمی‌کنند.
حرکت در مسیر بندگی همراه با سختی و دشواری است؛ زیرا دشمن قسم‌خورده‌ای داریم که دائم سعی بر بازداشتن ما از راه دارد. اما با لطف و امداد الهی این راه سخت باقی نمی‌ماند.
«وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنا»[2]
«و در برابر حكم پروردگارت شكيبايى كن كه تو زير نظر و مراقبت ما هستى»
صبوری کن که ما تو را می‌بینیم.
خداوند می فرماید: جزای آنان از جنس بهشت است. انواع کرامات و عطایا، جنس بهشت است که نصیب آنان می شود.
در قبال آن صبر، به آنان حریر عطا شد. گرچه صبر سخت است، اما جزا به میزانی نرم و لطیف است که جبران آن سختی را می‌کند.
ثمره صبر
مفسری در نگاهی دیگر می‌گوید: نتیجه صبر در طاعت، صبردر معصیت و صبر در انواع گرفتاری‌ها، جنت است. ملکوت صبر، خوشی است.
چرا با وجود اینکه در جنت لباس هست اما در آیه به حریر اشاره شده است؟ در پاسخ گفته می‌شود: یک جزا مختص به ظاهر است و جزایی دیگر مختص به باطن. جنت و حریر حکایت از جزای ظاهر و باطن دارد.
ثمره استواری در انجام وظیفه اتصاف به صفات الهی است
یکی از مفسرین می‌گوید: جنت، جنت صفات است. ثمره استواری در انجام وظیفه اتصاف به صفات الهی است. او کریم است تو را کریم می‌کند، شفقت بر خلق دارد، تو را نسبت به خلق مشفق می‌سازد، او مطعم است تو را مطعم قرار می‌دهد.
حریر؛ یعنی نرم و لطیف است تا فاصله میان تو و او حداقل باشد. لطافتی است که حال انسان با آن خوش است.
انسان قصد هر عمل مثبتی را که می‌کند، با موانع شیطانی مواجه می‌شود، بنابر این باید در برابر وساوس و سنگ اندازی‌های او مقاومت کرد و تحت سلطه او قرار نگرفت.
عمل بدون منیّت
یکی از مفسرین می‌فرمایند: حریر یعنی جنس اعمال آنان نرم و لطیف است و منیتی در آن مشاهده نمی‌شود. گاه ممکن است عملی که انجام می‌دهیم در نگاه ما بسیار خوب باشد اما به جهت منت‌گذاری موجب آزار دیگری شود؛ اما اعمالی که از روی اخلاص و به جهت رضوان الهی انجام می شود، از آنجا که منیتی در آن راه ندارد، لطیف و دوست‌داشتنی است.
پاداش ایثار جنت است
مقاومت سیره‌ی دائم آنان است. ساکنان بیت ولایت ایثار نمودند و دیگران را بر خود مقدم کردند، و جزای این ایثار جنت است.
جنت نکره آمده است؛ یعنی کُنه این راحتی و خوشی را ادراک نمی‌کنید. اما با “حریر” در می‌یابیم آنان بسیارخوش‌اند.
لذتی فراگیر
گاهی عملی را انجام می‌دهیم اما از آن لذت نمی‌بریم گرچه دیگران از این عمل ما لذت می‌برند؛ اما گاه عمل مثبتی را انجام می‌دهیم و خود از آن لذت می‌بریم گرچه دیگران متوجه نمی‌شوند.
خدای سبحان می‌فرماید: نیکان عالم هم خود بسیار لذت می‌برند و هم این لذت به میزانی آشکار است که دیگران هم لذت آنان را مشاهده می‌کنند.
هیچ عملی گم نمی‌شود
یکی از مفسرین می‌فرماید: اینکه خدای سبحان فرمود: «جَزَاهُمْ»؛«خدا پاداش دهنده است»؛ یعنی هیچ عملی از ما در این عالم گم نمی‌شود. همه اعمال خیری که از ما سر می‌زند به اذن الهی است و اگر کاری انجام می‌دهیم به جهت آن است که خدای سبحان می‌خواهد ما را بسنجد.
خدا قادر است که کار را خود انجام دهد اما آن را به بندگان خود می‌سپارد تا عمق وجود بنده بر او آشکار شود که آیا شاکراست یا کفور!
تاریخ جلسه: 99/10/12
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] کافی، ج 4، ص63
[2] سوره مبارکه طور، آیه 48
