بحث امر به معروف و نهی از منکر است و در دیدگاه ما دامنه این امر الهی بسیار محدود است. دامنه معروف و منکر بسیار گسترده‌تر از چیزی است که ما می‌شناسیم.
هر روز صبح در زیارت آل یس به امام زمان عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف عرض میکنیم:
«الْمَعروفُ ما أمَرْتُم بِهِ وَ الْمُنكَرُ ما نَهَيتُم عَنهُ»
مصادیق امر به معروف و نهی از منکر
معروف؛ دست علیا داشتن
در سوره مبارکه لیل آیات 18 تا 20 آمده است:
«الَّذِي يُؤْتِي مَالَهُ يَتَزَكَّى وَمَا لِأَحَدٍ عِندَهُ مِن نِّعْمَةٍ تُجْزَى إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى»
«همان کس که مال خود را (در راه خدا) می‌بخشد تا پاک شود و هیچ کس را نزد او حق نعمتی نیست تا بخواهد (به این وسیله) او را جزا دهد بلکه تنها هدفش جلب رضای پروردگار بزرگ اوست»
معروفها آن است که پرداخت‌های ما به دیگران بر اساس دریافت‌های‌مان نباشد.
معروف آن است که ما آغاز کننده پرداخت و لطف به دیگران باشیم. پرداخت ابتدایی و بدون مقدمه از معروف‌های قابل توجه است.
دست علیا داشتن بهتر از دستی است که پس از دریافت خیرات در پی جبران آن باشد.
سخن آنست که برای انجام معروف نیّت، الی‌الله باشد و پرداخت کننده با خدا معامله کند و بگوید خدایا من برای رضایت تو به دیگران خیررسانی داشته‌ام.
****
منکر؛ از دست دادن فرصت‌ها
در سوره مبارکه فجرآیات 23 و 24 آمده است:
«وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنسَانُ وَأَنَّى لَهُ الذِّكْرَى يَقُولُ يَا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَيَاتِي»
«و در آن روز جهنم را حاضر می‌کنند؛ (آری) در آن روز انسان متذکّر می‌شود؛ امّا این تذکّر چه سودی برای او دارد؟! می‌گوید: «ای کاش برای (این) زندگیم چیزی از پیش فرستاده بودم»
منکر،ای کاش! ای کاش! گفتن است. این که انسان به موقع متوجه انجام وظایف خویش نباشد و زمان را از دست بدهد؛ از دست دادن فرصت منکری است که مورد سرزنش عقل و نقل است و زمانی فرد متوجه وظایف خود گردد که گرفتار آتش غضب الهی شده و فایده‌ای به حال او ندارد و یا زمانی با حقایق آشنا شود که کار از کار گذشته باشد.
هر کس باید به خود یادآوری کند خیلی زود دیر می‌شود و فرصت در حال گذشتن است.
جرس فریاد برمیدارد که بر بندید محمل‌ها
علامت بی‌معرفتی
ای‌کاش! ای‌کاش! گفتن یا تمنای بیهوده داشتن منکر است. مثلاً می‌گوییم: ای کاش بیست سال پیش فلان علم یا فلان امر را آموخته بودم که این ای کاش گفتن‌ها هیچ فایده‌ای ندارد در اصطلاح عامیانه می‌گویند: «کاش را کاشتند سبز نشد» یعنی کاش گفتن هیچ دردی را دوا نمی‌کند.
با حسرت زندگی کردن منکر است، کسی اجازه ندارد گرفتار این منکر شود بلکه باید خود را از آن منع نماید و ببیند چه چیز گذشته‌اش را جبران می‌کند «يَا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَيَاتِي»
ای کاش گفتن و حسرت خوردن علامت بی‌معرفتی انسان است.
****
معروف؛ توجه داشتن به تغذیه مادی و معنوی
در سوره مبارکه عبس آیه24 آمده است:
«فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ»
«انسان باید به غذای خویش (و آفرینش آن) بنگرد!»
معروف توجه داشتن به تغذیه مادی و معنوی است. اینکه چه علومی کسب می‌گردد؛ آیا نافع هست یا نه؟ زیرا یادگیری تنها برای انباشته شدن یک سلسله معلومات نیست بلکه برای حرکت در مسیر الی الله است.
اگر آیه از توجه به طعام مادی سخن می‌گوید باید بیش از آن به طعام معرفتی توجه شود. چگونه اگر طعام ظاهری پاک نباشد رغبتی به خوردن آن نیست و اسلام آن را حرام می‌داند طعام معرفتی نیز از این قانون مستثنی نیست و باید در پی هر طعام معرفتی یادگیری نافعی نهفته باشد. «اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لاَ يَنْفَعُ»[1] علم اگر نافع نباشد خطر ناک است همچنان که اگر غذا سالم نباشد خطرساز است.
مولا جان! در ایام محرم و صفر معروف و منکرهای متفاوتی را آموختیم اما هر یک از این آموزش‌ها زمانی اثر بخش است که دعای شما ضمیمه آن باشد. تنها با دعای شما زندگی ما سامان می‌یابد و اهل معروف و ناهی از منکر می‌شویم.
ما آموختیم پیش از آنکه دیگران را امر به معروف کنیم باید خود الزام عملی به معروف داشته و از انجام منکر بپرهیزیم.
تاریخ جلسه: 98.8.7 ـ جلسه پنجاه و چهارم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] کنز الفواد، ج 1، ص 385
