مقدمه
انسان گمان می‌کند در مراحل مختلف زندگی شنیدن مباحث آسیب شناسی خانواده، پیام جدیدی ندارد و مطالبی که مطرح می‌شود، تکراری است؛ اما باید تا آخرین روز زندگی آگاهی‌های خاصی را دریافت کنیم؛ چرا که هرگونه غفلتی، آسیب جدی به حریم خانواده وارد می‌کند.
در بحث جامعه‌شناسی،خانواده نهاد بسیار مقدسی است که هریک از اعضای آن نزد خدای سبحان از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است و این کانون از زمان تشکیل مورد توجه و عنایت حضرت حق بوده است و به نحوی هبه خدای سبحان به بندگان محسوب می‌شود.
تعریف آسیب شناسی خانواده
«آسیب شناسی خانواده»؛ یعنی چه خطراتی این کانون مقدس را تهدید می‌کند و در کمین آن است؟ این خطرات مربوط به آغاز تشکیل خانواده نیست، بلکه بعضی از خطرات در طول زمانی است که این کانون مقدس به عنوان خانواده معرفی می‌شود، البته بعضی از خطرات هم مربوط به برهه و زمان‌‌‌های خاصی است.
با یک حساب ساده و یک نگاه سطحی و ظاهری حدود سیزده، چهارده خطر جدی خانواده را تهدید می‌کند. این خطرات مخصوص به یک زمان خاصی نیست؛ یعنی آسیب‌ها عمومی است. البته آسیب‌های اختصاصی هم در زمان‌هایی مثل ابتدای ازدواج، بعد از دوران بارداری یا بعد از دوران بلوغ فرزندان و … به وجود می‌آید که ملاک ما برای بررسی نیستند.
هیچ فردی نباید خود را از این آسیب‌ها در امان بداند؛ هرچقدر افراد از جانب خود و اطرافیان آسوده خاطر باشند، آسیب جدی‌تر و شکننده‌تر خواهد بود.
«أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُون»[1]؛«آیااز مکر وتدبیر خدا غافل و ایمن شده‌اند؟ پس جز گروه زیانکاران هیچ کس از تدبیر خداغافل نیست.»
شناخت نداشتن، عامل اصلی آسیب خانواده
دلیل اصلی آسیب‌ها این است که افراد شناخت صحیح و جامعی از خانواده و نقش خود در خانواده ندارند؛ اگر انسان نقش این کانون مقدس را در زندگی سلوکی خود باور داشته باشد و به نقش خود در سلامت یا بیماری خانواده پی ببرد، می‌تواند از این آسیب‌ها مصون و محفوظ بماند.
طبق فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام: «رحم الله امرأ علم من أین و فی أین و إلی أین»[2]؛«خدا رحمت کند آن کسی را که بداند از کجا آمده، برای چه آمده و به کجا می‌رود.»
اگر هر فردی بداند از کجا آمده و اینجا کجاست و به سوی کجا در حرکت است و این معرفت کلان را نسبت به طول دوره زندگی خود داشته باشد، تمام تلاش خود را بکار می‌گیرد تا آسیبی مانع سلوک او نشود. اگر کسی به این معرفت راه یابد مشمول دعای امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌شود که فرمودند: «رَحِمَ الله» به همین جهت از آسیب مصون می‌ماند. بسیاری از آسیب‌هایی که ما ملاحظه می‌کنیم به دلیل غفلتی است که از جایگاه خود در این عالم داریم. با رفع این غفلت دعای امیرالمؤمنین علیه‌السلام: «رَحِمَ الله» شامل حال‌ما می‌شود.
نقش خانواده در زندگی حضور قوی و پررنگی دارد؛ یعنی ما زمان به دنیا آمدن و از دنیا رفتن در خانواده هستیم، پس باید تمام همّ خود را بکار گیریم تا ظرف خانواده که همه تَکَوُّن ما در آن شکل می‌گیرد آسیب و ضربه‌ای نبیند و سِیری سالم در این عالم داشته باشیم و با امنیت کامل وارد عالم دیگر شویم.
آسیب‌های واردشده به خانواده گناه محسوب می‌شود
طبق روایات هر آسیبی از ناحیه ما به خانواده وارد شود در فرهنگ روایی ما گناه محسوب می‌شود؛ به بیانی دیگر آسیب، گناهی است که جمعی از طریق آن مکدّر می‌شوند و به طیف وسیعی صدمه وارد می‌کند.
مؤید این مطلب روایت امام صادق علیه‌السلام است که می‌فرمایند: «كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ يُضَيِّعَ مَنْ يَعُولُه»[3]؛«برای گناه هر فرد کافی است که ضایع کند عائله خود را»
«یعول» به معنای عائله است؛ یعنی کسی که تحت سرپرستی او قرار دارد. این امر شامل هر دو نفر یعنی مرد و زن می‌شود.
برای پرونده زندگی هر کس گناه ضایع کردن عائله‌اش برای کُندی سیر او کافی است؛ چون «اثم» گناهی است که موجب کندی حرکت می‌شود؛ یعنی انسان نمی‌تواند در زمره سرعت‌گیرندگان و مسابقه‌دهندگان قرار گیرد.
بحث آسیب‌شناسی خانواده بررسی حقیقت گناهانی است که خواسته یا ناخواسته از هریک از اعضای خانواده صادر می‌شود و به استحکام و نورانیت این نهاد مقدس صدمه وارد می‌کند.
پیشگیری عامل سلامت
وجود خانواده سالم به جهت پیشگیری‌های به‌جائی است که اعضای آن به عمل آورده‌اند و مانع ورود آسیب به خانواده شده‌اند وگرنه هر لحظه آسیب‌های مختلفی این نهاد مقدس را تهدید می‌کند.
به عنوان مثال در این زمان که کرونا شایع شده است، نمی‌توانیم بگوییم ویروس کرونا، شانسی و اتفاقی است؛ بعضی مبتلا می‌شوند و بعض دیگر در امان می‌مانند. اگر فردی به کرونا مبتلا نشده به این جهت است که توصیه‌های بهداشتی را رعایت کرده و ایمنی بدنش را بالا برده است. کرونا ویروسی است که امکان ورود به هر بدنی را دارد.
اگر خانواده سالمی را مشاهده می‌کنیم، گمان نکنیم خدا حصاری اطراف آن خانواده کشیده و به طور اتفاقی از آسیب مصون مانده است؛ بلکه به لطف حضرت حق و با استفاده از آگاهی و ترفندهای لازم، پیشگیری از آن آسیب‌ها انجام شده و خانواده از هر گزندی سالم مانده است.
ایمنی از آفات ثمره نگرش صحیح
اگر می‌خواهیم خانواده از آفات مختلف مصون بماند باید نگرش صحیحی نسبت به آن داشته باشیم؛ یعنی سکوی پرش خود را در عرصه کمالات خانواده ببینیم. من به عنوان همسر، مادر، مادر شوهر و مادرزن و … باید باور کنم سکوی پرش من همین فضای خانواده است.
این امر منحصر به زن نیست، مرد نیز سکوی پرش خود را خانواده می‌بیند؛ یعنی باور دارد دریافت عناوین زیبایی که خدای سبحان برای بعضی ذکر کرده است، تنها از طریق توجه به خانواده به دست می‌آید.
وابستگی زندگی سلوکی به زندگی خانوادگی
قداست فضای خانواده را باید باور کنیم و اینکه هر نابسامانی و آفتی که وارد این فضا می‌شود منحصر در زندگی خانوادگی نیست؛ بلکه به زندگی سلوکی و معرفتی هم آسیب وارد می‌کند. فردی که در شرایط عادی قدرت سِیر سریعی دارد، وقتی از طریق مشکلات خانواده به او آسیبی وارد می‌شود سِیرش بسیار آهسته می‌شود، بال و پر پرواز از او گرفته شده و به تعبیر عامیانه گرفتار بی‌توفیقی می‌شود.
پس از ذکر مقدمه‌ای طولانی به ذکر آسیب‌ها می‌پردازیم:
کم رنگ شدن عشق و محبت
اولین آسیبی که در هر زمان به فضای خانواده وارد می‌شود، کمرنگ شدن عشق و محبت است. عشق، هدیه خداوند به هنگام تشکیل خانواده است. هرچقدر این محبت در گذر زمان گرفتار اختلال و نابسامانی شود در حقیقت به موهبت الهی توهین شده است و بازگردان این توهین همه خانواده را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
«جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَة»[4]
« در میان‌تان مودّت و رحمت قرار داد»
خدای سبحان هنگام تشکیل خانواده مودت و رحمت را بدون درخواست طرفین، هدیه می‌دهد. اجمالا خداوند عشقی را قرار می‌دهد. قانون ما در مورد همه مواهب و نعمات الهی این است که باید شکرش را بجا بیاوریم، تا شاهد فزونی خود و آن نعمت باشیم.
خطر لذت نبردن از خانواده
خداوند می‌فرمایند: «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّيَّاتِنا قُرَّةَ أَعْيُن»[5]؛«پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده ، و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان!»
خدایا! فضای خانواده را قرار چشم ما (مایه آرامش ما)بگردان؛ یعنی از وجود اعضای خانواده لذت ببریم و از کنار آنها بودن احساس آرامش کنیم.
خطر لذت نبردن بسیاری از خانواده‌ها را تهدید می‌کند. در گذر زمان بین زوجین یا بین والدین و فرزندان جریان عشق کمرنگ می‌شود، مثلاً وجود فرزند در دوران کودکی خیلی لذت‌بخش‌‌تر از دوران نوجوانی است، در این دوران رابطه عاطفی در کل فضای خانواده رو به کاستی است.
چرا عشق کمرنگ می‌شود؟
دلایل متعددی برای کاهش این عشق وجود دارد؛ گاهی از طرف مقابل امری صادر می‌شود که موجب کمرنگ شدن محبت نسبت به او می‌شود. گاهی نگاه ما به خانواده نگاه زیبایی نیست؛ یعنی خانواده برای ما پایگاه مهمی در زندگی نیست، چون نگاه، زیبا نیست دائم از آن عبور می‌کنیم و محبت را در امور دیگری مصرف می‌کنیم.
مثلا طلبه‌ای بیش از آنکه خانواده برای او لذت‌بخش باشد؛ درس خواندن، درس دادن یا شغل او برایش لذت‌بخش است. به میزانی که از شغل، تعلّم و تعلیم لذت می‌برد از بودنِ در کنار افراد خانواده احساس لذت نمی‌کند؛ این امر در گذر زمان منجر به کمرنگ شدن رابطه‌ها و طلاق عاطفی می‌شود. طلاق عاطفی بین زوجین به گونه‌ای و فقدان محبت بین والدین و فرزندان به شکل دیگری مشکلات متعددی را ایجاد می‌کند.
اثر محبت باطنی
پیامبر صلّیاللهعلیهوآله در سوگ رحلت فرزندشان ابراهیم گریه می‌کردند، سعد بن عُباده به حضرت می‌گوید: «تَبْكِي وَ قَدْ نَهَيْتَ عَنِ الْبُكَاء» (داری گریه میکنی در حالی که خودت ما را از گریه نهی کردی؟)
پیامبر صلّیاللهعلیهوآله فرمودند: «إِنَّمَا هِيَ رَحْمَةٌ يَجْعَلُهَا اللَّهُ فِي قُلُوبِ عِبَادِهِ وَ إِنَّمَا يَرْحَمُ اللَّهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاء»[6] (گریه رحمت است که خدواند متعال آن را در قلوب بندگانش قرار داده و خداوند فقط به بندگان بارحم و دلسوزش ترحم می‌فرماید.)
این اشکِ من، محبتی است که خدا از آن فرزند در قلب من قرار داده است؛ یعنی به جهت دلتنگی اشک می‌ریزم نه اعتراض.
در روایت دیگری پیامبر فرمودند: «لِلَّهِ مَا أَخَذَ وَ لِلَّهِ مَا أَعْطَى» (خداوند هرآنچه می‌دهد و هرآنچه می‌گیرد از آن خودش است.)
این اشک، محبتی است که خداوند در قلوب بندگانش قرار داده است. «إِنَّمَا يَرْحَمُ اللَّهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاء» خدا فقط به بندگانی رحم می‌کند که نسبت به یکدیگر محبت داشته باشند؛ یعنی اگر این محبت باطنی در خانواده حاکم نباشد انسان قابلیت دریافت رحمت خداوند را ندارد.
هنگامی می‌توانیم رحمت وسیع الهی را دریافت کنیم که در فضای خانواده محبت موج بزند و نسبت به یکدیگر اظهار علاقه کنیم. در بودن افراد به گونه‌ای و در نبود افراد به گونه‌ای دیگر ابراز علاقه داشته باشیم.
حضرت امام حسن علیه‌السلام در هنگام رحلت از این دنیا گریه کردند و به امام حسین علیه‌السلام فرمودند: «أَنَا فِي آخِرِ يَوْمٍ مِنَ الدُّنْيَا وَ أَوَّلِ يَوْمٍ مِنَ الْآخِرَةِ عَلَى كُرْهٍ مِنِّي لِفِرَاقِكَ وَ فِرَاقِ إِخْوَتِي»[7]؛«خويشتن را در آخرين روز دنيا و اولين روز آخرت مىبينم، اما مفارقت تو و ما‌بقى برادرانم براى من ناگوار است.»
حضرت فرمودند: آخرین روز من در دنیا، شروع آخرتم است؛ اما دوری از افراد خانواده برای من سخت است. با وجود اینکه اصل زندگی در آخرت است اما محبت حاکم بر خانواده آنچنان جاذبه‌ای ایجاد می‌کند که حضرت امام حسن علیه‌السلام می‌فرمایند:«عَلَى كُرْهٍ مِنِّي لِفِرَاقِكَ وَ فِرَاقِ إِخْوَتِي»؛«اما مفارقت تو و ما‌بقى برادرانم براى من ناگوار است.»
اگر حضرت فقط می‌فرمودند:«لِفِرَاقِكَ» ما مسئله را عرفانی تصور می‌کردیم؛ اما اینکه فرمودند: «وَ فِرَاقِ إِخْوَتِي» یعنی واقعا دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر باید برایشان دردآور باشد. محبت عجیبی در خانواده جاری است که طاقت دوری از یکدیگر را سخت می‌کند.
اهمیت وجود محبت در خانواده
باید محبت در خانواده به عناوین مختلف، در سنین مختلف و در قالب‌های مختلف و از طرق متفاوت، جاری باشد. به هیچ عنوان اجازه کمرنگ شدن محبت را ندهیم. بعضی از چیزها قدیمی بودن آن ارزشمند است، یکی از آن‌هامحبت است. محبت قدیمی در زندگی انسان کاربرد خاص دارد اما منوط به اینکه به دلیل قدمت، مورد غفلت قرار نگیرد.
هرچقدر در روابط خانوادگی محبت بیشتری حاکم باشد سلامت و طول عمر بیشتر است.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِ بَيْتِهِ زِيدَ فِي عُمُرِه»[8]؛«هر کس با خانواده خود نیکوکار باشد، عمرش زیاد می‌شود»
به میزانی که نیکی در فضای خانواده زیباتر جریان پیدا کند عمر فرد افزون می‌شود؛ یعنی عافیت برقرار شده و عافیت موجب طولانی شدن عمر می‌شود.
اثر محبت در خانواده
نوع بزاق دهان افرادی که در خانواده با محبت زندگی می‌کنند با نوع بزاق دهان افرادی که در فضای به دور از محبت زندگی می‌کنند فرق می‌کند؛ به همین دلیل چرخه هضم غذا متفاوت است. اگر چرخه هضم غذا درست باشد به سلامت افراد کمک می‌کند. ما از میزان دقت سیستم فیزیکی خود و میزان هوشیاری آن آگاه نیستیم. اثرات استفاده از غذا در فضایی که افراد از بودن در کنار یکدیگر لذت می‌برند نسبت به فضایی که از بودن در کنار یکدیگر رنج می‌بَرند و همدیگر را تحمل می‌کنند کاملا متفاوت است. حتی خود تحمل هم اثر نامناسبی روی جسم می‌گذارد.
وقتی عاشقانه زندگی می‌کنیم، غذایی که در این فضا میل می‌شود بازده بسیار خوبی دارد و قدرت خاصی به ما می‌بخشد و حتی توان جسمانی را افرایش می‌دهد.
یکی از امور مهم در خانواده این باور است که به هیچ عنوان نباید محبت در خانواده کاهش یابد. باید ترفندهای لازم را در این زمینه بکار بگیریم. با این عمل در زمره بهترین و موفق ترین افراد قرار می‌گیریم.
کم گذاشتن محبت
پیامبر صلّیاللهعلیهوآله می‌فرمایند:«خَيْرُ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِي الَّذِينَ لَا يَتَطَاوَلُونَ عَلَى أَهْلِيهِمْ وَ يَحِنُّونَ عَلَيْهِم وَ لَا يَظْلِمُونَهُم…»[9]؛«بهترین افراد امت من کسانی هستند که قدرت‌نمایی[10] در فضای خانواده ندارند، محبت به خانواده دارند، و از خانواده کم نمی‌گذارند.»
ظلم یا کم گذاشتن محبت؛ یعنی محبتی که سابق داشتند، الان ندارند و جریان محبت کم شده است.
مثلا برای بعضی از افراد در سنین بالا، گرفتگی عروق ایجاد شده و گاهی چند رگ اصلی بسته می‌شود که فوراً نیاز به عمل جراحی است. محبت در خانواده نیز به همین شکل است. گاهی محبت افراد به یکدیگر در فضای خانواده به سختی و کُندی جریان دارد و باید شوکی به این فضا وارد شود تا از این موقعیت نامناسب رها شوند. این شوک را نباید روزگار بر ما وارد کند، با خودآگاهی که نسبت به خود داریم از خودمان جدا شویم و خود را مقصر ببینیم و به جراحی خود بپردازییم و اجازه دهیم جریان محبت مثل سابق، بی‌وقفه و به سرعت در زندگی ما جاری شود.
در یک جمله یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها، خطرات و آفاتی که زندگی ما را تهدید می‌کند کمرنگ شدن عشق است.
وقتی یک خانم و آقای سالمند نسبت به هم اظهار محبت و علاقه می‌کنند، صحیح ترین عمل را انجام داده‌اند. اگر روند زندگی صحیح طی شود، روزبه روز انس افراد به یکدیگر بیشتر می‌شود. هرکدام باور دارند بسیاری از کمالاتی که نصیبشان شده از طریق محبتی است که از طرف مقابل دریافت کرده‌اند.
اهمیت نگاه زن و مرد در خانواده
پیغمبر صلّیاللهعلیهوآله می‌فرمایند: «انّ رَجَلَ إذا نَظَرَ إلی إمرأتِه و نَظَرَت إلیه نَظَرَ الله تعالی إلیهِما نَظَرَ الرّحمه»[11]؛«وقتی مردی به همسر خود نگاه کند و همسرش به او نگاه کند خداوند به‌دید رحمت به آنان نگاه می کند.»
تبادل نگاه کارگشا است، وقتی مردی به همسر خود نگاه می‌کند و خانم نیز به او می‌نگرد، هر دو منظور نظر خداوند واقع می‌شوند و خداوند سبحان رحمت خاص خود را در آن بیت نازل می‌کند. تبادل محبت در نگاه افراد خانواده باید جریان داشته باشد. قبل از اینکه تبادل محبت در کلام یا عمل جاری شود، در نگاه باید آنقدر انرژی به هم بدهند تا رحمت خاص خداوند را دریافت کنند.
در دعا می‌گوییم:«ارْحَمْنِي رَحْمَةً تُغْنِينِي بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاك»[12]؛«خدایا رحمی به من کن که به وسیله آن، مرا از رحمت دیگران بی‌نیاز کنی.»
خدا می‌گوید: زمینه فراهم است، مقتضی موجود است، مانع خود تو هستی. در فضای خانواده نگاه محبت‌آمیز سبب جلب رحمت خداوند سبحان می‌شود. طبیعی است این نگاه، نگاه نفرت برانگیز نیست، بلکه نگاه شاکرانه است. این نگاه، ملامت‌گر نیست و لازمه آن رحمت خداوند است. با این نگاه، تبادل انرژی صورت می‌گیرد.
«انّ رَجَلَ إذا نَظَرَ إلی إمرأتِه و نَظَرَت إلیه نَظَرَ الله تعالی إلیهِما نَظَرَ الرّحمه»؛«وقتی مردی به همسر خود نگاه کند و همسرش به او نگاه کند خداوند به‌دید رحمت به آنان نگاه می کند.»
حضرت در روایت نفرمودند «فنَظَرَ» بلکه فرمودند:«نَظَرَ الله تعالی»
ما در دعای ندبه می‌گوییم:«وَ انْظُرْ إِلَيْنَا نَظْرَةً رَحِيمَةً، نَسْتَكْمِلُ بِهَا الْكَرَامَةَ عِنْدَكَ، ثُمَّ لَا تَصْرِفْهَا عَنَّا بِجُودِك»[13]؛«و بر ما به رحمت و لطف نظر فرما تا ما بدان نظر لطف، كرامت نزد تو را به حدّ كمال رسانيم، آنگاه ديگر هرگز نظر لطف را از ما به كرامت باز مگير.»
وقتی فضای خانواده پر از محبت است و همه افراد خانواده از بودن در کنار یکدیگر لذت می‌برند، درک این «نَظْرَةً رَحِيمَةً» به راحتی صورت می‌گیرد.
رابطه متقابل حب به اهل بیت و محبت به همسر
ادعای ما این است که به معصومین ارادت داریم و محب این بزرگواران هستیم. امام صادق علیه‌السلام در روایتی کُد عجیبی می‌فرمایند. با این کد می‌توانیم میزان محبت و ارادت به معصومین را دریابیم.
«كُلُ مَنِ اشْتَدَّ لَنَا حُبّاً اشْتَدَّ لِلنِّسَاءِ حُبّا»[14]؛«هر کس بیشتر محبّ ما (اهل بیت) باشد، به زن‌ها (همسرش) نیز بیشتر محبّت می‌کند.»
[این روایت تخصصی است و محبت مرد به زن را مطرح می‌کند.] امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: هر‌کسی بیشترین میزان محبت را نسبت به ما[معصومین] دارد باید در کانون خانواده بیشترین محبت را به همسر خود اِعمال کند.
اگر روایت را تعمیم بدهیم اینطور بیان می‌شود که ادعای حبّ اهل بیت با سردی و بی‌تفاوتی در خانواده سازگار نیست. لازمه این ادعا این است که انسان فضای خانواده را از طریق جریان محبت گرم نگه دارد.
ارزش محبت بین زوجین از نگاه رسول اکرم (ص)
پیغمبر صلّیاللهعلیهوآله در روایتی می‌فرمایند: «لَم يُرَ لِلمُتَحابَّينِ مِثلُ النِّكاحِ»[15]؛«برای دو نفری که به یکدیگر اعلام محبت می‌کنند، هیچ اعلام محبتی مثل نکاح دیده نشده است.»
در میان کسانی که نسبت به یکدیگر اظهار علاقه می‌کنند (مثلا مادر به فرزند، فرزند به مادر، دو دوست به یکدیگر) هیچ علاقه‌ای مثل علاقه زوجیت دیده نشده است؛ بیشترین میزان محبت در زوجیت و نکاح است. علاقه همسران به یکدیگر باید بالاترین میزان علاقه باشد.
با بررسی دقیق متوجه می‌شویم این قاعده دائماً جاری نیست؛ یعنی میزان علاقه به فرزند یا والدین بیش از میزان علاقه به زوج است و متاسفانه این علاقه در جایگاه خودش قرار نگرفته است.
اگر زوجیت در جایگاه اصلی خودش باشد بایستی بیشترین میزان علاقه دیده شود، اگر چنین محبتی در خانواده مشاهده نمی‌شود، ظلم در آن خانواده جریان دارد. ظلم یعنی قرار نگرفتن هرچیز در جایگاه خودش؛ یعنی علاقه در خانواده سر جای خودش قرار ندارد.
عامل به وجود آمدن محبت بین زوجین
در روایتی آمده است: فردی خدمت پیغمبر صلّیاللهعلیهوآله مشرف شد و گفت: آقا! من از کارهای خدا تعجب می کنم.
حضرت فرمودند: چطور؟
او گفت: مردی با زنی ازدواج می‌کند، نه این مرد آن زن را دیده و نه آن زن این مرد را دیده است، وقتی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند هیچ‌یک نزد این دو محبوب‌تر از دیگری نیست.
پیامبر صلّیاللهعلیهوآله در پاسخ او این آیه قرآن را قرائت کردند:«وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَة» این علاقه‌ای است که خداوند قرار می‌دهد. آن محبت با آنچه خود انسان در گذر زمان کسب می‌کند، بسیار متفاوت است.[16]
نتیجه
اولین آسیبی که فضای خانواده را تهدید می‌کند «کمرنگ شدن محبت» است. همه اعضای خانواده باید در جهت حفظ فضایی سالم کوشش کنند تا این کانون مقدس دچار این آسیب نشود. اما اگر این آسیب وارد فضای خانواده شد باید از خود محبت کمک گرفت و آسیب را ترمیم کرد.
خانواده فضایی است که هرگز دروغ را قبول نمی‌کند، وقتی دروغ به خانواده تزریق شود ظاهر خانواده بسیار نازیبا می‌شود؛ الفاظ و شعارها نمی‌توانند بیانگر محبت واقعی باشند. فضای خانواده صداقت را طلب می‌کند. استفاده از الفاظی که ظاهراً نشان‌دهنده محبت است اما فاقد روح و عمل است، خانواده را مضحک‌تر و نامناسب‌تر از گذشته می‌کند. اگر در خانواده کذبی باشد تعارض قول و عمل، به زودی خود را آشکار می‌کند.
با عنایت خداوند متعال باید امانت خانواده را که از طرفی می‌تواند مایه سرور دائم ما باشد و از طرف دیگر می‌تواند موجبات ندامت و حسرت ابدی را برای ما فراهم کند، حفظ کنیم به نحوی که هیچ آسیبی از طریق غفلت یا جهالت ما به این امانت وارد نشود و در پیشگاه خداوند و اولیای الهی سربلند باشیم.
تاریخ جلسه: 1400/3/30
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1]. سوره مبارکه اعراف، آیه 99
[2]. الوافی، ج1، ص116
[3]. الكافي (ط – الإسلامية)،ج4، ص12
[4]. سوره مبارکه روم، آیه 21
[5]. سوره مبارکه فرقان، آیه 74
[9]. مکارم الأخلاق، ص216
[10]. بحث «قدرت‌نمایی در خانواده» را بعداً به عنوان یک سرفصل جدا در آسیب شناسی خانواده مطرح می‌کنیم.
[12]. بحارالأنوار، ج83، ص72
[15]. کنز العمال، ج 16، ص 489
