امر به معروف و نهی از منکر ـ بخش بیست و پنجم

مصادیق امر به معروف و نهی از منکر

در آیه 32 سوره مبارکه احزاب آمده است:

«یا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا»

«ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید!»

معروف؛ حجاب در گفتار و پوشش

خضوع در کلام مقابل نامحرم یکی از منکرات است. در مقابل نامحرم نه تنها باید حجاب ظاهری را رعایت کرد که گفتار نیز باید دارای حجاب باشد.

گفتاری دلربا که نمایش خضوع زن در برابر نامحرم باشد ایجاد هوس در مرد می‌کند و مفسده به دنبال دارد به همین جهت قرآن کریم از اینکه زنان در مقابل مردان از گفتاری استفاده کنند که در مردان ایجاد رغبت کند نهی کرده.

گفتاری که میان زنان با محارمشان صورت می‌گیرد باید با گفتار آنان با غیر محارم تفاوت کند و شیوه کلام و حتی الفاظ، ظاهری غیر دلربا و جذاب داشته باشد.

در مقابل، یکی از امور معروف استفاده از گفتار متعارف در ارتباط با نامحرم است، نه سنگ در دهان گذاشت و سخن گفت و نه با کلامی دلربا و خاضعانه حرف زد بلکه حدی وسط و میانه را باید برگزید.

****

در آیه 33 سوره مبارکه احزاب آمده است:

«وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى»

«و در خانه‌های خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید»

منکر؛ خودنمایی

یکی از منکرات اظهار زینت، جلوه‌گری و خود‌نمایی است که دلیل بر جاهلیت است (اظهار زینت در زبان عرب تبرُّج نام دارد، به ماه‌های سال نیز از آن جهت که جلوه‌گری دارد بروج گفته می‌شود). گاهی اوقات زنان برای آنکه بلندی موی خود را نشان دهند آن را بالای سر می‌بستند و روی آن پوششی می‌انداختند این کار نیز تبرج و اظهار زینت است و منکر محسوب می‌شود.

****

در آیه 53 سوره مبارکه احزاب آمده است:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ…»

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید؛ امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید؛ و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید؛ این عمل، پیامبر را ناراحت می‌نماید، ولی از شما شرم می‌کند (و چیزی نمی‌گوید)؛ امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد!…»

• آداب مهمانی

آیه بیانگر آداب مهمانی است. قرآن کریم می‌فرماید: بدون دعوت به جایی وارد نشوید.

منکرات مهمانی

دعوت شدن اجباری یکی از منکرات است، برخی افراد زمانیکه متوجه می‌شوند به مهمانی‌ای که به عنوان مثال هر ساله برگزار می‌شود و قبلا در آن حضور داشتند دعوت نیستند با فرستادن پیغام به میزبان او را وادار می‌کنند دعوتش کند. این دعوت شدن از سر اجبار است و منکر محسوب می‌شود و مصداق غصب است.

منکر دیگری که بسیاری به آن عمل می کنند این است که اگر نمی‌توانیم در مهمانی شرکت کنیم عدم حضور خود را اطلاع ندهیم.

یکی دیگر از منکرات این است که بعد از شرکت در مهمانی و صرف غذا و پذیرایی میزبان، مهمانی را ترک نکنیم و به بهانه دورهمی مدت طولانی در مهمانی بمانیم درحالیکه صاحب‌خانه رعایت ادب را می‌کند و عذر مهمان را نمی‌خواهد.

****

در آیه 54 سوره مبارکه احزاب آمده است:

«إِن تُبْدُوا شَيْئًا أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا»

«اگر چيزى را فاش كنيد يا آن را پنهان داريد قطعا خدا به هر چيزى داناست»

معروف؛ یکسان سازی ظاهر و باطن

یکی از معروف‌ها این است که بدانیم خداوند به نقشه‌های نادرست و درگیری‌های فکری که برای ما ایجاد شده عالم است به همین جهت سعی کنیم ظاهر و باطن‌مان با یکدیگر یکسان باشد نه آنکه در ظاهر چیزی را اظهار کنیم که در باطن آنرا قبول نداریم و پایبند به آن نیستیم. در این هنگام اگر باطن‌مان برای دیگران عیان شود نگرانی نداریم.

****

در آیه 70 سوره مبارکه احزاب آمده است:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا»

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از خدا پروا داريد و سخنى استوار گوييد»

معروف؛ قول سدید

قرآن کریم مومنین را توصیه به گفتاری استوار کرده است.

در بیان ویژگی این گفتار باید گفت: گفتار استوار گفتاری است صحیح که نیاز به عذرخواهی نداشته باشد، اختلالی در آن راه نداشته باشد و سخنی با لقلقه زبان نباشد به عنوان مثال کسی که به گفتن «خدا مرگم دهد» عادت دارد اما این حرف را صرفاً از سر عادت بیان می‌کند و از مرگ هراس دارد گفتاری استوار ندارد.

• انرژی گفتار

انرژی‌ای که از گفتار صادر می‌شود بسیار زیاد است به همین جهت در روایت آمده است؛ تمام اعضا و جوارح انسان هر روز زبان را مخاطب قرار می‌دهند و به او می‌گویند از خود محافظت کن که اگر تو سالم باشی ما نیز در سلامت به سر خواهیم برد و اگر به تو آسیبی وارد شود به ما نیز آسیب می‌رسد.

• آفت زبان

یکی از آفات زبان منّت گزاردن است تا قدری که در دوران امر بین اینکه لطفی به دیگران کنیم اما بابت آن منّت بگزاریم و اینکه لطفی نکنیم و منتی نگزاریم ترجیح با لطف نکردن و منّت نگزاردن است.

• صداقت در  گفتار

یکی دیگر از خصایص قول سدید صادقانه بودن آن است، اگر زباناً حمد خدا را به جا می‌آوریم اما در دل از خداوند اعوذ بالله شاکی هستیم قول سدید نداریم.

و یا اگر در نماز «ایاک نعبد و ایاک نستعین» می‌گوییم اما در انتظار کمک و یاری دیگران هستیم از قول سدید بی بهره‌ایم.

تاریخ جلسه؛ 98.7.2 ـ بخش بیست و پنجم

«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»