مقدمه
شایستگی اجتماعی به معنای برخوردار بودن از دانش‌ها و مهارت‌ها و توانمندی‌هایی که موجب ارتقاء فرد از سطح متوسط اجتماعی می‌شود؛ می‌باشد.
در بستر نهج البلاغه و در کنار سفره معرفتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام بحث را پیگیری کرده و راهکارهای کسب شایستگی اجتماعی را بیان می‌کنیم:
انجام کارهای مثبتِ اندک، راهی به سوی شایستگی اجتماعی
«افْعَلُوا الْخَیرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَیئاً فَإِنَّ صَغِیرَهُ كَبِیرٌ وَ قَلِیلَهُ كَثِیرٌ وَ لَا یقُولَنَّ أَحَدُكُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَیرِ مِنِّی فَیكُونَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ إِنَّ لِلْخَیرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَكْتُمُوهُ مِنْهُمَا كَفَاكُمُوهُ أَهْلُهُ»[1]
«كار نیك به جا آورید و آن را هر مقدار كه باشد كوچك نشمارید؛ زیرا كوچك آن بزرگ و اندك آن فراوان است. و كسى از شما نگوید كه: دیگرى در انجام كار نیك از من سزاوارتر است گر چه سوگند به خدا كه چنین است: خوب و بد را طرفدارانى است كه هر گاه هر كدام از آن دو را واگذارید، انجام‌شان خواهند داد»
حضرت در این عبارت به همه افراد توصیه می‌کنند که هیچ کار مثبت و نیکی را بی‌ارزش نپندارند و از انجام آن امتناع ننمایند؛ چرا که کیفیت عمل مهم‌تر از کمیت آن است و کار خیر ولو اندک باشد؛ باارزش و مهم است. مسیر رسیدن به جایگاه متعالی را از اقدامات کوچک صحیح آغاز کنید و منتظر پیشنهادات بزرگ و صحنه‌های مهم نباشید! برای نمایش توانایی‌های خود از پذیرفتن مسئولیت‌های کوچک ابا نکرده؛ زیرا با انجام شایسته آن‌ها نیز میزان توانایی شما دیده شده و راهی به سوی رسیدن به مسئولیت‌های بزرگ خواهد بود.
پرهیز از انجام کارهای خیرِ کوچک، مانع رسیدن به شایستگی اجتماعی است.
برای مثال اگر در مجالس عزاداری اهل‌بیت توفیق بانی شدن نداریم؛ به جای حسرت خوردن، اقدام بهانجام کار دیگری نماییم ولو اندک باشد؛ مانند مرتب کردن کفش عزاداران یا شستن ظروف.
در ادامه، امیرالمؤمنین دلیل اهمیت دادن به خیرات کوچک را اینگونه بیان می‌کنند که خیر، در پیشگاه خداوند هرگز کم و ناچیز نیست حتی اگر در دید افراد اندک باشد. همین که فرد با انجام آن در شمار افراد نیکوکار وارد شده است امر بسیار باارزشی‌ست که باید شکر آن را به جای آورد. اگر هر فردی، با توجه به امکانات و توانایی خویش کار مثبت و صحیحی انجام دهد؛ در نهایت خیرات گسترده‌ای انجام گرفته و اینگونه خواسته قلبی همه آن افراد برآورده شده است.
توانا دیدن خود در انجام خیرات
در جمله بعدی حضرت یکی از آسیب‌های رایج را بیان می‌کنند: اینکه فرد در موقعیت انجام اعمال شایسته، دیگری را موفق‌تر از خود در انجام آن کار بداند و خود از عرصه عمل عقب‌نشینی نماید؛ -این کار ایثار و یا مبارزه با منیت نیست؛ بلکه حاکی از کسالت و خودکم‌بینی می‌باشد- به مجرد آن که فرد چنین دیدگاهی داشته و آن را مطرح نماید قطعا در ظاهر نیز چنین اتفاقی خواهد افتاد.
برای کسب شایستگی اجتماعی، به حول و قوه الهی خود را در انجام امور خیر توانا دیده و باور کنیم خدایی که موقعیت انجام آن را در مقابل‌مان قرار داده قطعا توانایی انجام آن را نیز به ما خواهد داد. ضمن آن که یکی از اسامی خدای سبحان «جبّار» به معنای جبران کننده است و با ربوبیت خویش نواقص کار بنده را اصلاح می‌کند.
بنابراین هیچ‌کس نباید خود را ناتوان در عرصه انجام کارهای مثبت بداند. به مجرد آن که فرد احساس ناتوانی کرده و مسئولیت را به دیگری واگذار کند؛ ضمیرناخودآگاه او طبق برنامه‌ای که به او داده شده عمل کرده و در گذر زمان حقیقتا فرد ناتوان می‌شود(امیرالمؤمنین در تحقق این امر به خدای سبحان قسم می‌خورند).
برای کسب توانمندی در جامعه، ابتدا باید توانا بودن خود را باور کنیم.
امیرالمؤمنین در انتهای فرمایش خود یادآوری می‌نمایند: «خیر، اهلی دارد» به این معنا که همیشه گروهی هستند که اقدام به انجام خیرات می‌نمایند و درنهایت خیر انجام می‌شود. بنابراین اگر افراد از انجام خیرات سرباز زنند تنها خود را از فیض محروم ساخته و راه رسیدن به شایستگی را بر خود بسته‌اند.
تاریخ جلسه: 98/5/15 ـ جلسه 6
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت414
