مقدمه
«بهداشت روان» یکی از مباحث اثرگذار در زندگی بشر بوده که امروزه مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. برخی از روان‌شناسان، بهداشت روان را این‌گونه تعریف کرده‌اند:
«برخورداری فرد از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خاص در جهت تطابق و سازش با تغییرات به وجود آمده در محیط پیرامون»
در محضر امام سجاد علیه‌السلام و در بستر صحیفه سجادیه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت:
دعای ششم صحیفه سجادیه دعایی‌ست که حضرت هر صبح و شب می‌خواندند. در فراز نوزدهم این دعا آمده است:
خوش‌گمانی نسبت به زمان حال
«وَ اجْعَلْهُ أَیمَنَ یوْمٍ عَهِدْنَاهُ وَ أَفْضَلَ صَاحِبٍ صَحِبْنَاهُ وَ خَیرَ وَقْتٍ ظَلِلْنَا فِیه»[1]
«پروردگارا! امروز را مبارک‌ترین روزی که با آن برخورد کرده‌ایم و ارزشمندترین همراهی که با آن همراهی کرده‌ایم و بهترین وقتی که در آن اقامت کرده‌ایم؛ قرار ده»
أیمَن از ماده یُمن، به معنی مبارک‌ترین.
امام سجاد علیه‌السلام هر روز این درخواست را از خداوند داشتند که آن روز برای ایشان، مبارک‌ترین، ارزشمندترین و بهترین روز باشد.
در بهداشت روان، فرد بر این باور است که در هر روز به وسیله ارتباط صحیح با پروردگار و دعا، می‌تواند بهترین و زیباترین روز را تجربه نموده و صحیح‌ترین استفاده را از زمان خود داشته باشد. به عبارت دیگر، فردی از بهداشت روان بهره است نسبت به زمانِ حال، حس مطلوبی داشته و سعی بر انجام بهترین عملکرد را دارد.
با این دید؛ هر چند در آن روز برای فرد اتفاقات ناخوشایندی چون مرگ عزیزان یا گرفتاری مالی اتفاق بیفتد یا روز گذشته برای او تلخ بوده باشد؛ او همچنان در وضعیت متعادلی به زندگی خود ادامه خواهد داد.
مبارک از ریشه برکت، هم‌خانواده با برکه به معنای گودالی که آب در آن جمع شده و ساکن می‌ماند. مبارک بودن روز، به آن است که خیراتی که از فرد در آن زمان صادر می‌شود؛ موقتی نبوده و ماندگار باشد. بنابراین با این دعا، بنده از خداوند می‌خواهد که ثمرات اعمال صحیح او تا قیامت باقی بماند. با این دید، کیفیت و کمیت عملکرد او بهبود یافته و شخص با نشاط روز خود را سپری می‌کند. همچنین تلاش می‌کند که اعمال خود را کاملا مطابق موازین شرع، با اخلاص بیشتر و به دور از هرگونه انحرافی انجام دهد.
همچنین بنده از خدا می‌خواهد امروز، با فضیلت‌ترین روزی که باشد تجربه می‌کند بدین معنا که شاید او در اوقات دیگر، امتیازات بسیاری کسب کرده باشد لکن خواهان کسب برترین امتیاز و کمال در این روز است. با این تفکر، کهولت سن یا بیماری مانع کسب فضائل نخواهد بود زیرا زمانی که به افراد فرصت دعا کردن داده می‌شود قطعا قابلیت تحقق آن، در وجود ایشان و نیز در هر مقطع زمانی امکان کسب کامل‌ترین امتیازات وجود دارد. به بیان دیگر، فردی که از بهداشت روان برخوردار باشد این قابلیت را در خود می‌بیند که در لحظه، خوب زندگی کند و نیز هر زمانی را راهوار مناسبی برای به دست آوردن بهترین‌ها می‌داند.
چنین فردی از سلامت روان برخوردار بوده و می‌تواند تعامل صحیحی با زندگی داشته باشد.
در بهداشت روان، فرد به روز خود به عنوان یک همراه نگاه کرده زیرا بر این باور است که زمان نیز مانند سایر مخلوقات شعور دارد و از خداوند می‌خواهد که مصاحبت نیکویی با او داشته باشد.
این نوع دعا کردن، نشان‌دهنده کمال‌طلبی انسان است چرا که او فطرتا به اندک و متوسط قناعت نکرده و همواره در پی کسب برترین‌هاست.
بر این اساس، اگر فرد نسبت به روز خود بدبین بوده و بر این باور باشد که «امروز بد میاورد» از سلامت روان بی‌بهره است.
کمال‌طلبی
در طول روز، ممکن است برخی افراد از روز خود شاکی، برخی بی‌تفاوت، برخی راضی و گروه دیگر بسیار راضی باشند. بنده در فراز بیستم این دعا از خدای خویش می‌خواهد که در زمره خوشنودترین خلایق باشد:
«وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَى مَنْ مَرَّ عَلَیهِ اللَّیلُ وَ النَّهَارُ مِنْ جُمْلَةِ خَلْقِكَ أَشْكَرَهُمْ لِمَا أَوْلَیتَ مِنْ نِعَمِكَ وَ أَقْوَمَهُمْ بِمَا شَرَعْتَ مِنْ شرَائِعِكَ وَ أَوْقَفَهُمْ عَمَّا حَذَّرْتَ مِنْ نَهْیكَ»[2]
«پروردگارا! ما را از خوشنودترین افراد از مخلوقاتت که شب و روز بر ایشان گذشته و نیز در زمره شاکرترین آنان به نعمت‌هایی که عطا نمودی و پایدارترین آن‌ها بر شریعتی که بیان نمودی و جلوگیرترین ایشان از نهی‌ای که از آن ترسانیدی؛ قرار بده»
عبارت «اجعلنا» نشان می‌دهد که بنده نسبت به موقعیت معنوی خود راضی نبوده و خواستار ارتقا از آن است.
بهداشت روان موجب می‌شود که فرد خواسته‌های جامع و کاملی داشته و در خود قابلیت رسیدن به آن‌ها را ببیند؛ همچنین فرد خواستار برترین بودن در همه زمینه‌هاست.
راضی‌ترین
از ابتدای خلقت تا کنون تعداد بی‌شماری شب و روز گذشته و مخلوقات زیادی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند؛ بنده در فراز درخواست می‌کند که در این میانه خوشنودترین مخلوقات باشند. زمانی که فرد از وضعیت و موجودی خود راضی باشد؛ با شادابی و نشاط می‌تواند از نهایت توان خود در مسیر صحیح استفاده نماید.
حقیقت این دعا به آن معنا نیست که در زندگی شخص هیچ نوع گرفتاری یا مشکلی وجود نداشته باشد بلکه به این معناست که او در شرایط سخت و با وجود مشکلات، همچنان شاکر و زیبابین است. در حقیقت آن چه تغییر می‌کند نگاه انسان به مشکلات است نه شرایط زندگی.
در بلا هم می‌چشم لذات او
مات اویم مات اویم مات او![3]
عبارت «من خلقک» نشان می‌دهد که با تحقق این دعا، بنده به جایگاهی والاتر از ملائکه نیز می‌رسد.
شاکرترین
در جمله بعدی، فرد درخواست می‌کند که در زمره شاکرترین بندگان خدا قرار داشته باشد. شکر، به دو نوع شکر لسانی و شکر عملی تقسیم می‌شود. شکر زبانی به معنای بازگو کردن الطاف الهی و به زبان آوردن ذکر «الحمدلله» همراه با رضایت باطنی و شکر عملی به معنای استفاده صحیح از دارایی‌ها در مسیر خداپسندانه می‌باشد.
همچنین فرد شاکر بر این باور است که تمامی نعمات تنها از جانب خدای سبحان بوده نه ثمره تلاش یا عملکرد او.
پایدارترین
در عبارت بعد، فرد خواستار ثبات قدم در مسیر بندگی و شریعت است. این درخواست نشان‌دهنده توانمندی بسیار فرد بوده تا جایی که اگر به دنیای او آسیب برسد؛ شخص همچنان بر عقاید حقه خود استوار باقی خواهد ماند.
باتقواترین
در این عبارت، بنده از خدای سبحان می‌خواهد که بیشترین میزان توقف را در مقابل نواهی الهی داشته باشد. به عبارت دیگر، از تقوای بالایی برخوردار باشد. ارتکاب محرمات الهی، آسیب بسیاری به شخصیت و موجودی فرد وارد می‌کند.
در این فراز نیز مانند فراز قبل، در تمامی عبارات از أفعل تفضیل استفاده شده است: «أَرْضَى… أَشْكَرَهُمْ… أَقْوَمَهُمْ… أَوْقَفَهُمْ» تا بیان شود انسان الهی همواره خواستار انواع کمالات در بالاترین سطح بوده و در رسیدن به آن‌ها برای خود محدودیتی نمی‌بیند.
پرداخت بدهی
در عبارات پایانی این دعا، حضرت می‌فرمایند:
«اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَكْثَرَ مَا صَلَّیتَ عَلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ وَ آتِهِ عَنَّا أَفْضَلَ مَا آتَیتَ أَحَداً مِنْ عِبَادِكَ وَ اجْزِهِ عَنَّا أَفْضَلَ وَ أَكْرَمَ مَا جَزَیتَ أَحَداً مِنْ أَنْبِیائِكَ عَنْ أُمَّتِه»[4]
«پروردگارا! بر محمّد و آل او درود فرست بیش از آنچه بر كسى از آفریدگانت درود فرستادهاى، و از جانب ما به او بهترین چیزى كه بر كسى از بندگانت عطا كردهاى؛ عطا نما و به او برترین و گرامىترین پاداشى كه به هر یك از پیغمبرانت از جانب امّتش به ایشان دادهاى؛ عنایت فرما!»
با طرح چنین درخواستی، بنده اعلام می‌دارد که بعد از خدای سبحان، بیشترین میزان بدهی او به پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده و به همین جهت دعا می‌نماید که خداوند بدهی او به با بالاترین میزان پرداخت، به پیامبرش پرداخت نماید.
مؤمن، خود را بدهکار پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله دانسته لکن در صدد آن است که بدهی خود را به بهترین صورت پرداخت نماید.
تاریخ جلسه: 98/8/13 ـ جلسه 4
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] صحیفه سجادیه، دعای6، فراز19
[2] صحیفه سجادیه، دعای6، فراز20
[3] جناب مولوی
[4] صحیفه سجادیه، دعای6، فراز23
