«هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة»
چه اموری موجب عزت و چه اموری موجب ذلت است؟
سرپیچی از دستورات شریعت و اهانت به مقدسات، از عوامل ذلت
سوره مبارکه بقره،آیه59
«فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ قَوْلًا غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُواْ يَفْسُقُونَ»
«اما كسانى كه ستم كرده بودند [آن سخن را] به سخن ديگرى غير از آنچه به ايشان گفته شده بود تبديل كردند و ما [نيز] بر آنان كه ستم كردند به سزاى اينكه نافرمانى پيشه كرده بودند عذابى از آسمان فرو فرستاديم»
- گاهی اوقات افراد گمان می‌کنند اگر به شریعت و دستورات آن چیزی از سر خود بیفزایند فعل درستی انجام داده‌اند درحالیکه این کار باعث ذلت و سوء عاقبت‌شان می‌شود. بنی‌اسرائیل مأمور بودند به خداوند بگویند :«حطه» (به معنی گناهان مارا بریز) اما از این کار سرپیچی کردند و به عوض آن «حنطه» گفتند.
این سرپیچی در عرف ما نیز به غلط گاهی وجود دارد به عنوان مثال برخی افراد می‌گویند در عوض عبادت باید خدمت به خلق داشت.
- یکی دیگر از عوامل ذلت اهانت به مقدسات و عدم رعایت حرمت لازم است. خداوند (در آیه سابق) به بنی اسرائیل امر کرد زمانی که از درب بیت المقدس وارد می‌شوید با حالت خضوع و سجده وارد شوید و احترام لازم را به جا آورید ولی بنی‌اسرائیل این امر را نادیده گرفتند. مطابق تفاسیر عرفانی «باب=در» حضرات معصومین هستند، زمانی که نزد آنان می‌رویم باید خاضعانه برویم و چون و چرایی نداشته باشیم.
- یکی دیگر از عوامل ذلت حفظ صورت ظاهری کار و غافل شدن از باطن آن است درحالی که خداوند علیم بذات الصدور است و از ظاهر و باطن کار آگاه است.
- «رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء» عذابی آسمانی است که مطابق برخی تفاسیر این عذاب تعطیلی قوّه تفکر است و سبب ذلت فرد می‌شود.
قناعت در مادیات، عامل عزّت
سوره مبارکه بقره، آیه61
«وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُواْ مِصْرًا فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَآؤُوْاْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُواْ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ »
«و چون گفتيد اى موسى هرگز بر يك [نوع] خوراك تاب نياوريم از خداى خود براى ما بخواه تا از آنچه زمين مىروياند از [قبيل] سبزى و خيار و سير و عدس و پياز براى ما بروياند [موسى] گفت آيا به جاى چيز بهتر خواهان چيز پستتريد پس به شهر فرود آييد كه آنچه را خواستهايد براى شما [در آنجا مهيا]ست و [داغ] خوارى و نادارى بر [پيشانى] آنان زده شد و به خشم خدا گرفتار آمدند چرا كه آنان به نشانههاى خدا كفر ورزيده بودند و پيامبران را بناحق مىكشتند اين از آن روى بود كه سركشى نموده و از حد درگذرانيده بودند »
- یکی از عوامل عزت قناعت در مادیات است. در امور مادی باید خود را با پایین‌تر از خود قیاس کرد و در معنویات خود را با بالاتر از خود.
اعتراض به تقدیرات الهی و باور نداشتن وعده‌های الهی، عامل ذلت
- برخی از مفسرین در ذیل آیه فوق(سوره مبارکه بقره، آیه61) می‌گویند اعتراض به تدابیر و تقدیرات الهی موجب ذلت فرد است.
- تقدیر الهی بر بنی‌اسرائیل برخورداری از طعام حکمت و معرفت (منّ و سلوی) بود اما از آنجا که بنی‌اسرائیل تمام توجه‌شان به آن چیزی بود که از زمین می‌رویید (مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ) به این طعام قناعت نکردند و از خداوند طلب رزقی غیر از این طعام و غذای مادی را کردند.
- درخواست رزق مادی به خودی خود ایرادی ندارد، ایراد در تعلق به مادیات و اسیر شدن به آن است.
- یکی دیگر از عوامل ذلت جسارت و باور نداشتن وعده های الهی است در مقابل یکی از عوامل عزت باور وعده های الهی است. از امیرالمومنین علیه‌السلام درباره زندگی طیب سوال شد حضرت فرمودند زندگی طیب یعنی قناعت. قرآن کریم نیز می‌فرماید:
« مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُون»[1]
افراط و تفریط، عامل ذلت
سوره مبارکه بقره ، آیه 65
«وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَواْ مِنكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِينَ »
«و كسانى از شما را كه در روز شنبه [از فرمان خدا] تجاوز كردند نيك شناختيد پس ايشان را گفتيم بوزينگانى طردشده باشيد »
- یکی از عوامل ذلت عدم اعتدال و افراط و تفریط است. به همین جهت توصیه شده طبق نظر بزرگتر حرکت کرد.
تاریخ جلسه : 97/6/24 ـ جلسه 6
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
ات
[1] سوره مبارکه نحل ، آیه97 : هر كس از مرد يا زن كار شايسته كند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاكيزهاى حيات [حقيقى] بخشيم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مىدادند پاداش خواهيم داد.
