ضرورت بررسی بهداشت روان
«بهداشت روان» یکی از مباحث اثرگذار در زندگی بشر بوده که امروزه مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. برخی از روان‌شناسان، بهداشت روان را این‌گونه تعریف کرده‌اند:
«برخورداری فرد از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خاص در جهت تطابق و سازش با تغییرات به وجود آمده در محیط پیرامون»
امنیت جزو نیازهای اولیه انسان و یکی از زیر مجموعه‌های آن امنیت روانی می‌باشد. بهداشت روان موجب کسب امنیت روانی فرد شده و بدین جهت، بحث در ارتباط با آن ضروری است.
نقش دین در کسب سلامت روان
آموزه‌های دینی مجموعه‌ای از باید‌ها و نبایدهایی‌ست که اجرای آن‌ها سبب پیشگیری و درمان ناسلامتی روانی و حفظ سلامت روان می‌شود. به عبارت دیگر، فرد با به کارگیری قوانین اسلام از رذایل اخلاقی تطهیر و به فضائل اخلاقی آراسته می‌شود و همین امر موجب موفقیت او خواهد شد؛ در قرآن کریم آمده است:
«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها»[1]
«هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده، به تحقیق رستگار شد»
دوری از زشتی‌ها و پلیدی‌ها زمینه‌ساز کسب موفقیت است.
بدون سلامت روان، فرد از حقیقت زندگی بهره‌ای نخواهد داشت و به جای «زندگانی»، صرفاً «زنده‌مانی» دارد.
در محضر امام سجاد علیه‌السلام و در بستر صحیفه سجادیه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت:
سلامتی روان در زمان صحت
دعای پانزدهم صحیفه سجادیه دعایی‌ست که حضرت زمان بیماری یا بروز گرفتاری و اندوه قرائت می‌نمودند. در فراز سوم این دعا آمده است:
سلامتی، زمانی برای طاعت خداوند
«أَ وَقْتُ الصِّحَّةِ الَّتِي… وَ قَوَّيْتَنِي مَعَهَا عَلَى مَا وَفَّقْتَنِي لَهُ مِنْ طَاعَتِكَ»[2]
«آیا وقت صحت (برای شکرگزاری سزاوار تر است که) با آن مرا تقویت کردی بر انجام طاعتی که تو مرا موفق به انجام آن نمودی؟»
در جلسه سابق، مطرح شد که حضرت مردد بودند زمان سلامتی برای شکرگزاری سزاوارتر است یا زمان بیماری و در ادامه به چند ویژگی زمان صحت و عافیت حقیقی اشاره شد، اکنون آخرین ویژگی آن مطرح می‌شود.
«قَوَّيْتَنِي مَعَهَا عَلَى مَا وَفَّقْتَنِي لَهُ مِنْ طَاعَتِكَ»
حضرت زمان صحت را، موقعیتی برای انجام طاعت خداوند می‌دانند که توفیق انجام آن طاعت را نیز خدای سبحان عطا کرده است. فردی که از سلامت روان بهره‌مند است؛
- خود را توانا و متصل به منبع بی‌پایان قدرت دانسته که علی‌الدوام بر او افاضه قدرت می‌نماید؛ در نتیجه هیچگاه احساس کمبود قدرت نکرده و مایل به ترک عرصه انجام وظیفه نیست، اگرچه پیری بر او عارض شود.
در شرح حال علمای بزرگوار به وضوح مصداق این امر مشاهده می‌شود؛ علامه طباطبایی رحمه‌الله روزانه 16 ساعت کتابت داشته و آیت‌الله بهجت رحمه‌الله تا سن 96 سالگی تدریس داشتند.
ناتوان دانستن خود موجب می‌شود که انسان از عرصه انجام تکلیف کنار کشیده و همین امر موجب ناتوانی بیشتر او خواهد شد. امیرالمؤمنین در توصیه‌ای فرمودند:
«لَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَتُدْهِنُوا»[3]
«از خود سلب مسئولیت نکنید (به خودتان مرخصی ندهید)؛ اگر این کار را بکنید سست خواهید شد»
در فرازی از دعای مکارم الاخلاق، از خداوند درخواست می‌کنیم که در زمان ناتوانی، بیشترین قدرت را به ما عطا نماید:
«وَ أَقْوَى قُوَّتِكَ فِيَّ إِذَا نَصِبْتُ»[4]
- بر این باور است که لازمه (شکرانه) برخورداری از توانمندی‌ها و دارایی‌ها استفاده صحیح از آن‌هاست. در سوره مبارکه کهف، آیات 32 تا 42 داستان مواجهه دو شخصی آمده است که یکی از آن‌ها از سلامت روان برخوردار و دیگری بی‌بهره است. فردی که فقیر و برخوردار از سلامت روان است به هم‌نشین خود که ثروتمند و بی‌بهره از سلامت روان است توصیه می‌کند که دارایی بایستی در جهت بندگی خدا مصرف شده و موجب تقویت ایمان شود.
- از استعداد‌های خود در جهت بندگی عاشقانه، اجرای فرامین الهی و کسب رضایت خدا استفاده می‌کند. عبارت «طاعتک» نشان می‌دهد که عملکرد فرد ضمن مطابقت با قوانین شرعی، با شوق و رغبت انجام می‌شود. شوق جزء لازم بندگی، انگیزه رسیدن به کامل و سبب حرکت دائم است.
- توانایی و توفیقات را نه از جانب خود، بلکه تنها از جانب خدای سبحان می‌داند.
بنابراین، عدم استفاده از توانایی‌ها و دارایی‌ها در جهت اجرای فرامین الهی نشانه عدم سلامتی روانی است. همچنین اگر بنده، از سر اجبار و بدون رغبت مشغول بندگی باشد؛ مشمول این عبارت نشده بنابراین از سلامت روان بی‌بهره است. از سوی دیگر، اگر فرد مشتاقانه از موجودی خود در مسیر صحیحی استفاده کند لکن توان و توفیق خود را از ناحیه خداوند نداند؛ بهره‌مند از سلامت روان نیست.
تاریخ جلسه: 98.7.15 ـ جلسه 2
این جلسه ادامه دارد…
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه شمس، آیه 9
[2] صحیفه سجادیه، دعای 15، فراز 3
[3] اصول کافی(ط – الاسلامیه)، ج 1، ص 45
[4] صحیفه سجادیه، دعای بیستم
