تامل در شنیدهها
قرآن در آیه 27 سوره مبارکه نمل می‌فرماید:
«قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ کنتَ مِنَ الْکاذِبِینَ»
«گفت خواهیم دید آیا راست گفتهاى یا از دروغگویان بودهاى»
جریان خبر هدهد به سلیمان است.
زمانی که به ما خبری داده می‌شود و هیچ قرینه‌ای بر قبول آن وجود ندارد فوراً آن را قبول نکنیم، زیرا خبر واحد حجت نیست و نمی‌توان هر خبری را فوری مبنا قرار داد پس باید در اطلاعات تأمل داشت.
فراموش نکردن الطاف دیگران
قرآن در آیه 25 سوره مبارکه قصص می‌فرماید:
«فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیاء قَالَتْ إِنَّ أَبِی یدْعُوک لِیجْزِیک أَجْرَ مَا سَقَیتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَیهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»
«ناگهان یکی از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالی که با نهایت حیا گام برمی‌داشت، گفت: «پدرم از تو دعوت می‌کند تا مزد آب دادن (به گوسفندان) را که برای ما انجام دادی به تو بپردازد.» هنگامی که موسی نزد او [= شعیب] آمد و سرگذشت خود را شرح داد، گفت: «نترس، از قوم ظالم نجات یافتی!»»
جریان دختر شعیب و موسی و ملاقات پر برکتی است که بین آنها صورت گرفت. دختر شعیب به موسی گفت: «إِنَّ أَبِی یدْعُوک»
از آداب ملاقات این است که لطف افراد را هیچ‌گاه فراموش نکرده و آن را بی‌پاسخ نگذاشته و بازگو کنیم مثلاً لطفی را که کسی در حق من انجام داده در ملاقات با دیگری بیان کنم.
خدمت رسانی قبل از اظهار نیاز افراد
قرآن در آیات 23 و 24 سوره مبارکه قصص می‌فرماید:
«وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ فَسَقَى لَهُمَا»
«و هنگامی که به (چاه) آب مدین رسید، گروهی از مردم را در آنجا دید که چهارپایان خود را سیراب می‌کنند؛ و در کنار آنان دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند (و به چاه نزدیک نمی‌شوند؛ موسی) به آن دو گفت: «کار شما چیست؟ (چرا گوسفندان خود را آب نمی‌دهید؟!)» گفتند: «ما آنها را آب نمی‌دهیم تا چوپانها همگی خارج شوند؛ و پدر ما پیرمرد کهنسالی است (و قادر بر این کارها نیست.)» موسی برای (گوسفندان) آن دو آب کشید»
چنانچه در ملاقاتها کسی مضطر بود قبل از اینکه او اظهار نیاز کند ما نسبت به او خدمت‌رسانی داشته باشیم و منتظر درخواست او نباشیم.
نمایش همه موجودی ممنوع
قرآن در آیه 79 سوره مبارکه قصص می‌فرماید:
«فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِی زِینَتِهِ قَالَ الَّذِینَ یرِیدُونَ الْحَیاةَ الدُّنیا یا لَیتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِی قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیمٍ»
«(روزی قارون) با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند: «ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم! به راستی که او بهره عظیمی دارد!»»
خداوند در آیه 79 می‌فرماید: مردم وقتی قارون را با زینت‌هایش می‌دیدند می‌گفتند: ای کاش به ما نیز سرمایه‌ای به اندازه قارون داده می‌شد.
چنانچه فردی از تمول مالی برخوردار است نباید در ارتباط با دیگران همه موجودیش را عرضه کند، بلکه باید رعایت حال طرف مقابل خود را بکند نوعی فخرفروشی است.
پرهیز از توجه تام به دنیا
در آیه 80 سوره مبارکه قصص آمده است:
«وَقَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَیلَکمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَیرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا یلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ»
«اما کسانی که علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند: «وای بر شما ثواب الهی برای کسانی که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام می‌دهند بهتر است، اما جز صابران آن را دریافت نمی‌کنند.»»
آیه می فرماید: اهل علم به مجرد اینکه دیدند ثروت قارون توجه مردم را به خود جلب کرده به آنها هشدار دادند و گفتند وای بر شما پاداش‌های خدا قابل مقایسه با ثروت قارون نیست.
از آداب ملاقات این است که اگر در جمعی حضور داشتیم که تمام توجهشان به دنیا معطوف بود باید آنها را متوجه و متنبه کنیم تا از این فضا خارج شوند.
متذکر شدن ارزشها و توانمندی‌های افراد
در آیات 30 و 31 سوره مبارکه احزاب آمده است:
«یا نِسَاء النَّبِی مَن یأْتِ مِنکنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَینَةٍ یضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَینِ وَکانَ ذَلِک عَلَى اللَّهِ یسِیرًا وَمَن یقْنُتْ مِنکنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَینِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا کرِیمًا»
«اى همسران پیامبر هر کس از شما مبادرت به کار زشت آشکارى کند عذابش دو چندان خواهد بود و این بر خدا همواره آسان است و هر کس از شما خدا و فرستادهاش را فرمان برد و کار شایسته کند پاداشش را دو چندان مىدهیم و برایش روزى نیکو فراهم خواهیم ساخت»
آیه در مورد زنان پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است؛ قرآن می‌فرماید: شما مثل بقیه نیستید اگر مبادرت به کار زشتی کنید عذابتان دو برابر است و اگر اراده خیر کنید پاداشتان دو برابر است.
در ملاقاتها باید توجه افراد را به ارزشها و توانمندی‌هایشان جلب کرد و اراده متعالی آنها را فعال نمود اگر آنان از توانمندی‌های خود آگاه شوند متوجه می‌شوند که خطای آنان می‌تواند بیش از بقیه مخرب باشد به عبارتی دیگر ممکن است خطایی از شخصی صادر شود و بسیار قبیح نباشد امّا اگر همان خطا از این افراد صادر شود بسیار ناپسند است.
اجازه ناشکری ندادن
در آیات 16 و 17 سوره مبارکه سبأ آمده است:
«فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیهِمْ سَیلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَیهِمْ جَنَّتَینِ ذَوَاتَى أُکلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ ذَلِک جَزَینَاهُم بِمَا کفَرُوا وَهَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکفُورَ»
«امّا آنها (از خدا) روی‌گردان شدند، و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم، و دو باغ (پربرکت) شان را به دو باغ (بی‌ارزش) با میوه‌های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدّل ساختیم! این کیفر را بخاطر کفرانشان به آنها دادیم؛ و آیا جز کفران کننده را کیفر می‌دهیم؟!»
به افراد اجازه ناشکری ندهیم نه اینکه به آنها مستقیماً گفته شود ناشکری نکنید بلکه نعمتهایشان را یادآوری کنیم.
گزارش خبرهای خوب
در آیه 34 سوره مبارکه فاطر آمده است:
«وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکورٌ»
«آنها می‌گویند: «حمد (و ستایش) برای خداوندی است که اندوه را از ما برطرف ساخت؛ پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است!»
یکی از آداب ملاقات این است که افراد در ملاقات با همدیگر گزارش خوبی‌ها را بدهند نه کاستی‌ها را.
بهشتی‌ها هیچ‌گاه از مصیبت‌هایشان سخن نمی‌گویند بلکه گفته می‌شود الهی شکر که فلان مصیبت تمام شد.
بگذرد این روزگار تلخ تر از زهر
بار دگر روزگار چون شکر آید
قانونمان این است که در ملاقاتها معمولاً خبرهای ناخوشی به هم بدهیم اما ادب ملاقات این است با دادن خبرهای خوش انرژی مثبت ایجاد کنیم و اگر کسی از وضعیت نامناسب و یا از غصه‌ای سؤال کرد در جواب گفته شود الحمدلله که تمام شد و الان همه چیز خوب است.
شاکی نبودن
در آیه 37 سوره مبارکه فاطر آمده است:
«وَهُمْ یصْطَرِخُونَ فِیهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَیرَ الَّذِی کنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْکم مَّا یتَذَکرُ فِیهِ مَن تَذَکرَ وَجَاءکمُ النَّذِیرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِینَ مِن نَّصِیرٍ»
«آنها در دوزخ فریاد می‌زنند: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می‌دادیم!» (در پاسخ به آنان گفته می‌شود:) آیا شما را به اندازه‌ای که هر کس اهل تذکّر است در آن متذکّر می‌شود عمر ندادیم، و انذارکننده (الهی) به سراغ شما نیامد؟! اکنون بچشید که برای ظالمان هیچ یاوری نیست!»
آیه بیان می‌دارد جهنمی‌ها مادام ناله می‌کنند و گزارش ناخوشی‌های خود را می‌دهند اما بهشتی‌ها در نه در این عالم از سختی‌ها شکوه و شکایتی می‌کنند و نه در آخرت؛ زیرا آخرت ادامه دنیاست به همین جهت هیچ موجودیت جدیدی در آخرت تأسیس نمی‌شود و کسی که در این عالم شاکی است در آخرت هم شاکی خواهد بود.
در ملاقاتها شاکی نباشیم و گزارش ناخوشی‌هایمان را ندهیم.
خیرخواه یکدیگر بودن
در آیات 26 و 27 سوره مبارکه یس آمده است:
«قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ بِمَا غَفَرَ لِی رَبِّی وَجَعَلَنِی مِنَ الْمُکرَمِینَ»
«(سرانجام او را شهید کردند و) به او گفته شد: «وارد بهشت شو!» گفت: «ای کاش قوم من می‌دانستند… که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است!»
ادب دیگر ملاقات این است که خیرخواه دیگران باشیم هرچند دیگران اذیت خاصی نسبت به ما داشته باشند.
زبان نرم و لطیف داشتن
در آیه 20 سوره مبارکه یس آمده است:
«وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یسْعَى قَالَ یا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ»
«و مردی (با ایمان) از دورترین نقطه شهر با شتاب فرا رسید، گفت: «ای قوم من! از فرستادگان (خدا) پیروی کنید»
عبارت «یا قَوْمِ» نشان دهنده زبانی نرم و ملاطفت است پس در ملاقاتها باید زبان نرم داشته باشیم.
کینه نداشتن
در آیه 29 سوره مبارکه محمد آمده است:
«أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَن لَّن یخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ»
«آیا کسانی که در دلهایشان بیماری است گمان کردند خدا کینه‌هایشان را آشکار نمی‌کند؟!»
در ملاقاتها کینه‌ای نسبت به یکدیگر نداشته باشیم چون این کینه در ارتباطات ظاهر می‌شود، ممکن است در ابتدا پنهان بماند اما به یکباره رو می‌شود. باید از خدا بخواهیم در سینه‌مان کینه‌ای نباشد.
توجه به سه ادب در ارتباطات
در آیه 11سوره مبارکه حجرات آمده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن یکونُوا خَیرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن یکنَّ خَیرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَن لَّمْ یتُبْ فَأُوْلَئِک هُمُ الظَّالِمُونَ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که بر کسی پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید؛ و آنها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند!»
در این آیه به سه ادب ارتباطات توجه شده است:
- یکدیگر را استهزاء نکنید و نگاهتان از بالا به پایین نباشد.
مثلاً گاهی کسی با اینکه مسن و پیر نشده اما گرفتار نسیان و فراموشی شده است، اگر این ضعف او را به او یادآوری کنیم نوعی بی‌ادبی است و ممکن است ما نیز به سرعت گرفتار این مشکل شویم
- عیب جویی نکنیم؛ باید در برخورد با دیگران با خود عهد کنیم که توجه‌مان به کمالات آنها باشد نه به نواقصشان
- در ارتباطات به یکدیگر نسبت‌های ناروا ندهیم، باید سعی کرد در ارتباطات از القابی استفاده شود که آزار دهنده نباشد.
مثلاً از بکار بردن صفت وسواسی به کسی که اموراتش را به آرامی انجام می‌دهد بپرهیزیم.
تجسس نکردن
در آیه 12سوره مبارکه حجرات آمده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمانها گناه است؛ و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید»
در ملاقاتهایمان با دیگران از تجسس پرهیز کنیم. گاهی تجسس‌ها سبب حرام می‌شود.
پرهیز از سخنان بیهوده
در آیه 23 سوره مبارکه طور آمده است:
«یتَنَازَعُونَ فِیهَا کأْسًا لَّا لَغْوٌ فِیهَا وَلَا تَأْثِیمٌ»
«آنها در بهشت جامهای پر از شراب طهور را که نه بیهوده‌گویی در آن است و نه گناه، از یکدیگر می‌گیرند!»
سعی کنیم سخنانمان فایده داشته باشد و از سخن لغو پرهیز کنیم. به یکدیگر نسبت گناه ندهیم تا سبب آزردگی‌خاطر نشود و به ارتباطات صدمه‌ای وارد نشود.
از آقای کوهستانی سوال کردند اثر لقمه حرام در زندگی چیست؟ ایشان فرموده بودند فکر نمی‌کنم اثر حرف لغو کمتر از لقمه حرام باشد.
نجوا
در آیه 9 سوره مبارکه مجادله آمده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا تَنَاجَیتُمْ فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِیتِ الرَّسُولِ وَتَنَاجَوْا بِالْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیهِ تُحْشَرُونَ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که نجوا می‌کنید، به گناه و تعدّی و نافرمانی رسول (خدا) نجوا نکنید، و به کار نیک و تقوا نجوا کنید، و از خدایی که همگی نزد او جمع می‌شوید بپرهیزید»
در ملاقات با یکدیگر از نجوا پرهیز کنیم مگر در صورتی که هدف از نجوا اصلاح ذات البین باشد.
نجوا کردن بستر خیال را برای دیگران باز می‌کند و مؤمنین را غصه‌دار می‌سازد.
ارزش قائل شدن برای یکدیگر
در آیه 11 سوره مبارکه مجادله آمده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یفْسَحِ اللَّهُ لَکمْ وَإِذَا قِیلَ انشُزُوا فَانشُزُوا یرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشید (و به تازه‌واردها جا دهید)»، وسعت بخشید، خداوند (بهشت را) برای شما وسعت می‌بخشد؛ و هنگامی که گفته شود: «برخیزید»، برخیزید؛ اگر چنین کنید، خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و کسانی را که علم به آنان داده شده درجات عظیمی می‌بخشد؛ و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است!»
در ملاقاتها برای یکدیگر ارزش قائل باشیم مثلاً اگر کسی دیر وارد مجلسی شد نگوییم دیر آمده و از بلند شدن و جا دادن به او خودداری کنیم، این امر به ارتباطات ضربه می‌زند در حالیکه اگر به احترام او برخیزیم و جایی در اختیارش بگذاریم نماد اعتباری است که برای او قائل هستیم. خداوند در این آیه می فرماید اگر چنین کنید من به شما رفعت مقامی و جایگاهی در دل مؤمنین می‌دهم.
پشت و رویمان یکی باشد
در آیه 1 سوره مبارکه منافقون آمده است:
«إِذَا جَاءک الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّک لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ یعْلَمُ إِنَّک لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ یشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَکاذِبُونَ»
«هنگامی که منافقان نزد تو آیند می‌گویند: «ما شهادت می‌دهیم که یقیناً تو رسول خدایی!» خداوند می‌داند که تو رسول او هستی، ولی خداوند شهادت می‌دهد که منافقان دروغگو هستند (و به گفته خود ایمان ندارند).»
در ملاقات با افراد باید پشت و رویمان یکی باشد، اگر در ظاهر کسی را تحویل می‌گیریم، پشت سرش هم او را قبول داشته باشیم؛ در واقع در ارتباطات باید تکلیفمان را با خود معلوم کنیم پس اگر از کسی مکدر هستیم در مقابل او بیان کنیم نه پشت سرش.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
