آداب میزبان:
اکرام مهمان
در آیه 24 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«هَلْ أَتاک حَدیثُ ضَیفِ إِبْراهیمَ الْمُکرَمین»
«آیا خبر مهمانهای بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است؟»
اکرام بر چند نوع است:
- گشاده رو بودن میزبان در مقابل مهمان.
- اجلاس مهمان در جایگاه خاص نه در ورودی مجلس.
- معطل نشدن مهمان برای پذیرایی.
- میزبان خود مهمان را پذیرایی کند و این کار را به خدمه نسپارد مگر آنکه تعداد افراد چندان زیاد باشد که پذیرایی برای میزبان امر سختی باشد.
کلام میزبان در بدو ورود میهمان
در آیه 25 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«إِذْ دَخَلُوا عَلَیهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُنْکرُونَ»
«در آن زمان که بر او وارد شدند و گفتند: «سلام بر تو!» او گفت: «سلام بر شما که جمعیّتی ناشناخته‌اید!»»
باید سلام و کلام میزبان در بدو ورود مهمان بار مثبت بیشتری نسبت به سلام و کلام مهمان داشته باشد. مهمانان گفتند: «فَقالُوا سَلاماً» و حضرت ابراهیم گفت: «قالَ سَلام» سلام مهمانها در جمله فعلیه است و جواب حضرت ابراهیم (ع) با جمله اسمیه است «قالَ سَلام» و جمله اسمیه تأکید بیشتری نسبت به جمله فعلیه دارد، یعنی مهمان به هر اندازه برای صاحب خانه طلب سلامتی کند و انرژی مثبت برای او ایجاد کند صاحب خانه باید با تأکید بیشتری جواب مهمان را بدهد، جمله اسمیه تأکید و استمرار و دوام دارد.
پر و پیمان پذیرایی کردن
در آیه 26 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَراغَ إِلى أَهْلِهِ فَجاءَ بِعِجْلٍ سَمین»
«سپس پنهانی به سوی خانواده خود رفت و گوساله فربه (و بریان شده‌ای را برای آنها) آورد»
باید غذای مهمان متفاوت از غذای همیشگی صاحب خانه باشد و غذای مهمان پرو و پیمان باشد. حضرت ابراهیم (ع) برای دو نفر یک گوساله چاق را بریان کرد.
میزبان باید پرو پیمان پذیرایی کند و سعی کند بهترین ضیافت را برای مهمان خود تدارک ببیند. «أَنِّی أُوفِی الْکیلَ وَ أَنَا خَیرُ الْمُنْزِلین»[1]« من پیمانه را تمام مىدهم و من بهترین میزبانانم؟» در پذیرایی نباید تکلفی در کار باشد تا مهمان از خوردن غذاب لذّت ببرد و به اصطلاح به او بچسبد.
به سرعت و مخفیانه پذیرایی کردن
در آیه 26 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَراغَ إِلى أَهْلِهِ فَجاءَ بِعِجْلٍ سَمین»
«سپس پنهانی به سوی خانواده خود رفت و گوساله فربه (و بریان شده‌ای را برای آنها) آورد»
صاحبخانه باید قبل از آمدن مهمان کارهای مربوط به مهمانی را تمام کند و حتی کمی استراحت کند تا چهره‌اش خسته نباشد و مهمانی برای مهمان شیرین باشد، شایسته نیست صاحبخانه از زحماتی که برای مهمان کشیده در مقابل مهمان سخن بگوید تا او شرمنده نشود.
پذیرایی اسلامی
در آیه 27 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَقَرَّبَهُ إِلَیهِمْ قالَ أَ لا تَأْکلُونَ»
«و نزدیک آنها گذارد، (ولی با تعجّب دید دست بسوی غذا نمی‌برند) گفت: «آیا شما غذا نمی‌خورید؟!»»
ما باید سفره را نزد مهمان ببریم و غذا را در اختیار او قرار دهیم نه این که مهمان برای دست یافتن به غذا حرکت کند و قدم بردارد.«فَقَرَّبَهُ إِلَیهِمْ» «آن را به نزدیکشان برد.» مگر آنکه تعداد مهمانان زیاد باشد و امکان پذیرایی برای صاحب خانه به این شکل میسّر نباشد.
با توجه به این قسمت از آیه پذیرایی به شکل سلف سرویس پذیرایی اسلامی نیست.
پذیرایی بی‌تکلّف
«قَرَّبَهُ إِلَیهِمْ قالَ أَ لا تَأْکلُون» تعارف صاحبخانه به مهمان از سر تکلّف نباشد؛ حضرت ابراهیم (ع) نگفتند: باید بفرمایید بلکه گفتند: آیا نمی‌فرمایید؟ نباید مهمان به زحمت بیافتد؛ اگر مهمان چیزی نخورد، نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم شاید از ما ناراحت باشد.
میزبان متقاضی طولانی شدن مهمانی باشد
در آیه 31 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«قالَ فَما خَطْبُکمْ أَیهَا الْمُرْسَلُونَ»
«(ابراهیم) گفت: «مأموریت شما چیست ای فرستادگان (خدا)؟»
اگر مهمان خواست زود برود میزبان عکس العمل نشان دهد تا مهمان فکر نکند آمدنش فایده‌‌ای نداشته است .
مهمانی هم برای فقرا باشد هم برای اغنیاء
در آیه 36 سوره مبارکه حج آمده است:
«وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ»
«و به تنگدست [سائل] و به بینوا[ى غیر سائل] بخورانید»
نگوییم وضع فلانی خوب است و از من انتظار دعوت ندارد، شاید همان کسی که ما گمان می‌کنیم از ما انتظار نداشته دوست دارد به مهمانی دعوت شود ولی سخنی نمی‌گوید.
دوست داشتن مهمان
در آیه 21 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«أَکرِمی مَثْواه»
«مقام وی را گرامی دار»
مهمان برای میزبان عزّت خاصی داشته باشد، مهمان را باید دوست داشت و برایش عزّت قائل شد نه ذلت و خواری.
دست پُر بدرقه کردن مهمان
در آیه 59 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُونی بِأَخٍ لَکمْ مِنْ أَبیکمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکیلَ وَ أَنَا خَیرُ الْمُنْزِلین»
«و هنگامی که (یوسف) بارهای آنان را آماده ساخت، گفت: «(نوبت آینده) آن برادری را که از پدر دارید، نزد من آورید! آیا نمی‌بینید من حق پیمانه را ادا می‌کنم، و من بهترین میزبانان هستم؟!»
میزبان اگر در توانش هست مهمان را دست خالی نفرستد بلکه برای اهل او هم چیزی همراه مهمان کند.
یاد کردن مهمانان غایب
در آیه 59 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«ائْتُونی بِأَخٍ لَکمْ مِنْ أَبیکمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْکیلَ وَ أَنَا خَیرُ الْمُنْزِلین»
«و هنگامی که (یوسف) بارهای آنان را آماده ساخت، گفت: «(نوبت آینده) آن برادری را که از پدر دارید، نزد من آورید! آیا نمی‌بینید من حق پیمانه را ادا می‌کنم، و من بهترین میزبانان هستم؟!»
میزبان با احترام از مهمان جا مانده یاد کند و تقاضا کند تا او را با خود بیاورند همانگونه که حضرت یوسف (ع) بدون گله و شکایت خواستار آمدن بنیامین شدند.
توجه به هدیه مهمان
در آیه 65 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«وَ لَمَّا فَتَحُوا مَتاعَهُمْ وَجَدُوا بِضاعَتَهُمْ رُدَّتْ إِلَیهِمْ قالُوا یا أَبانا ما نَبْغی هذِهِ بِضاعَتُنا رُدَّتْ إِلَینا وَ نَمیرُ أَهْلَنا وَ نَحْفَظُ أَخانا وَ نَزْدادُ کیلَ بَعیرٍ ذلِک کیلٌ یسیرٌ»
«و هنگامى که بارهاى خود را گشودند، دریافتند که سرمایهشان بدانها بازگردانیده شده است. گفتند: «اى پدر، [دیگر] چه مىخواهیم؟ این سرمایه ماست که به ما بازگردانیده شده است. قوت خانواده خود را فراهم، و برادرمان را نگهبانى مىکنیم، و [با بردن او] یک بار شتر مىافزاییم، و این [پیمانه اضافى نزد عزیز] پیمانهاى ناچیز است.»
با توجه به آیه میزبان خود را مستغنی از هدیه مهمان نبیند و نگذارد او احساس شرمندگی کند و اگر مهمان فرد نیازمندی است به طریقی که او ناراحت نشود احسان او را جبران کند.
میزبان شرطی عمل نکند و به میزان هدیه مهمان از او پذیرایی نکند بلکه بیشتر و پر و پیمان مهمان را پذیرای کند.
توجه به نیازهای مهمان
در آیه 69 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«وَ لَمَّا دَخَلُوا عَلى یوسُفَ آوى إِلَیهِ أَخاهُ قالَ إِنِّی أَنَا أَخُوک فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یعْمَلُون»
«هنگامی که (برادران) بر یوسف وارد شدند، برادرش را نزد خود جای داد و گفت: «من برادر تو هستم، از آنچه آنها انجام می‌دادند، غمگین و ناراحت نباش»
صاحب خانه به نیازهای مهمانان توجه داشته باشد و در بین آنها با توجه به نیازشان و در عین تکریم و احترام تبعیض قائل شود همانگونه که برادران یوسف دوست داشتند از جهت مادی خوب پذیرایی شوند امّا بنیامین دوست داشت تا در کنار یوسف بماند و یوسف برای هر یک از آنها بر اساس نیازشان پذیرایی کرد.
نادیده گرفتن کم‌لطفی مهمان
در آیه 78 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«إِنَّا نَراک مِنَ الْمُحْسِنین»
«ما تو را از نیکوکاران مىبینیم.»
حضرت یوسف مورد بی‌مهری برادرانش قرار گرفته بود ولی به گونه‌ای پذیرایی کرد که برادرها اصلاً یوسف را نشناختند چندانکه برادرهای یوسف به او می‌گویند: تو را در شمار خوبان می‌بینیم و از تو رفتار نامناسبی ندیده‌ایم.
میزبان اگر از قبل مورد بی‌مهری مهمانها قرار گرفته است در مهمانی به فکر جبران کم‌لطفی‌ها و مقابله به مثل با مهمان نباشد. وقتی کسی به من کم‌لطفی کرده اگر من در مهمانی مقابل به مثل نکنم بعداً هم دلم نمی‌آید جبران نمایم و او را عفو می‌کنم، عفو بهتر از جبران است.
تنها گذاشتن موقت مهمان بعد از پذیرایی
در آیه 26 و 27 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَراغَ إِلى أَهْلِهِ فَجاءَ بِعِجْلٍ سَمین فَقَرَّبَهُ إِلَیهِمْ قالَ أَ لا تَأْکلُون»
«پس آهسته به سوى زنش رفت و گوسالهاى فربه [و بریان] آورد، آن را به نزدیکشان برد [و] گفت: «مگر نمىخورید؟»
هرگاه جلو مهمان چیزی برای پذیرایی می‌گذارید فرصت بدهید مدتی تنها باشد تا برای خوردن راحت باشد؛ حضرت ابراهیم (ع) چون گوساله را در مقابل مهمان خود قرار داد از آنها برای مدتی فاصله گرفت.
سرزنش نکردن مهمان
در آیه 92 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«قالَ لا تَثْریبَ عَلَیکمُ الْیوْمَ یغْفِرُ اللَّهُ لَکمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ»
«(یوسف) گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست! خداوند شما را می‌بخشد؛ و او مهربانترین مهربانان است!»
مهمان به دلیل مهمان بودن قابلیت سرزنش را ندارد، زیرا مهمانی جای سرزنش نیست؛ میزبان هم به دلیل میزبان بودنش حق سرزنش را ندارد.
مهمان اختصاصی
در آیات 99 و 100 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«فَلَمَّا دَخَلُوا عَلى یوسُفَ آوى إِلَیهِ أَبَوَیهِ وَ قالَ ادْخُلُوا مِصْرَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنین وَ رَفَعَ أَبَوَیهِ عَلَى الْعَرْشِ»
«پس چون بر یوسف وارد شدند، پدر و مادر خود را در کنار خویش گرفت و گفت: ان شاء اللّه، با [امن و] امان داخل مصر شوید، و پدر و مادرش را به تخت برنشانید»
با بعضی از مهمانها باید اختصاصی برخورد کرد، یوسف پدر و مادر خود را متفاوت از برادرانش پذیرایی کرد.
یوسف پدر و مادرش را تخت‌نشین کرد یعنی جدای از جای برادرانش به آنها جا داد این تفاوت اشکالی ندارد چون برخی مهمانها به دلیل فضائلی که دارند باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند؛ گاهی مهمان بزرگتر است و گاه کوچکتر و گاه عالم و گاه غیر عالم است. صاحبخانه در حالی که برای همه مهمانان احترام قائل است امّا باید احترام بیشتری برای کهن سالان قائل شود.
مکدر کردن مهمان ممنوع
برای مهمانتان درد دل مهمانهای دیگر را نکنید زیرا خاطر مهمان شما مکدر می‌شود.
در آیه 100 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«وَ قَدْ أَحْسَنَ بی إِذْ أَخْرَجَنی مِنَ السِّجْنِ وَ جاءَ بِکمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیطانُ بَینی وَ بَینَ إِخْوَتی إِنَّ رَبِّی لَطیفٌ لِما یشاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلیمُ الْحَکیمُ»
«به من احسان کرد آنگاه که مرا از زندان خارج ساخت و شما را از بیابان [کنعان به مصر] باز آورد -پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم را به هم زد- بىگمان، پروردگار من نسبت به آنچه بخواهد صاحب لطف است، زیرا که او داناى حکیم است.»
حضرت یوسف وقتی به یعقوب رسید ابداً گزارشات ناراحت کننده نداد بلکه هر چه گفت: خوشایند بود، حضرت یوسف الطاف خدا را بر شمرد و گفت: خدا به من بسیار لطف کرده و مرا از زندان خارج کرد و شما را به من بازگرداند، او حتی از برادرانش شکایت هم نکرد و نگفت: برادرها در حق من کم‌لطفی کرده‌اند در حالی که می‌توانست تمام دوره سختی خود را بر یعقوب عرضه کند. بلکه گفت: شیطان میان ما فاصله ایجاد کرد، او گله برادرها را نزد یعقوب نمی‌کند زیرا نباید خاطر مهمان مکدر شود و از مهمانی به مهمان دیگر گله و شکایت کرد؛ اگر کجی و ناراستی در میان هست آن را حاصل عملکرد شیطان بدانیم نه اینکه آن را به مهمان نسبت بدهیم. یوسف می‌گوید: شیطان میان من و برادرانم فاصله انداخت نه این که برادرانم در دوری من از پدرم دخیل باشند.
به کار بردن عنوان زیبا
یوسف از کسانی که به او جفا کرده‌اند با عنوان زیبا نام می‌برد نه با عنوان نازیبا
«بَینی وَ بَینَ إِخْوَتی»[2]
«میان من و برادرانم»
یوسف برادران خود را اخوه معرفی کرد و نگفت اینها ظالمینی هستند که عامل فراق من از یعقوب شدهاند.
برآورده کردن نیاز مهمان
در آیه 35 سوره مبارکه ق آمده است:
«لَهُمْ ما یشاؤُنَ فیها وَ لَدَینا مَزید»
«هر چه بخواهند در آنجا برای آنها هست، و نزد ما نعمتهای بیشتری است (که به فکر هیچ کس نمی‌رسد)!»
اگر میزبان می‌داند مهمان او به چه چیزی نیاز دارد پیش از آنکه مهمان درخواست کند در اختیارش بگذارد.
آداب مهمان
بدون شکایت وارد فضای مهمانی شدن
در آیه 52 سوره مبارکه حجر آمده است:
«إِذْ دَخَلُوا عَلَیهِ فَقَالُوا سَلَامًا»
«هنگامی که بر او وارد شدند و سلام کردند»
مهمان باید به محض ورود کلامش حاکی از حسن و سلامتی و بدون نقص و شکایت باشد.
اگر به خانه‌ای به عنوان مهمان وارد شدید قبل از سلام و علیک و احوالپرسی نگوید: وای چقدر هوا گرم است، چقدر مسیرتان طولانی بود و … هریک از این شکایت‌ها انرژی منفی دارد و مهمان باید از همان لحظه ورود با احساس خوشایند وارد فضای مهمانی شود.
خوشحال کردن صاحبخانه
در آیات 27 و 28 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَقَرَّبَهُ إِلَیهِمْ قالَ أَ لا تَأْکلُون فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً»
«و نزدیک آنها گذارد، (ولی با تعجّب دید دست بسوی غذا نمی‌برند) گفت: «آیا شما غذا نمی‌خورید؟ و از آنها احساس وحشت کرد»
خوشحالی صاحب خانه این است که مهمان از آنچه برای او می‌آورند بخورد و اگر نخورد صاحب خانه اذیت می‌شود.
علت نخوردن را بیان کردن
در آیه 28 سوره مبارکه ذاریات آمده است:
«فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَامٍ عَلِیمٍ»
«و از آنها احساس وحشت کرد، گفتند: «نترس (ما رسولان و فرشتگان پروردگار توایم)!» و او را بشارت به تولّد پسری دانا دادند.»
وقتی مهمان به هر دلیلی نمی‌‌تواند بخورد یا کم می‌خورد حتماً به میزبان توضیح دهد. مثلاً مهمان بگوید: ببخشید معده درد دارم نمی‌توانم بخورم این توضیح نگرانی میزبان را کم می‌کند تا او گمان نکند چون غذا بی‌مزه است یا مالش شبه‌ناک است مهمان نمی‌خورد.
بهتر است مهمان مشکل خود را با خوشی و خنده واگو کند که صاحب خانه احساس نگرانی بابت بیماری او نداشته باشد. در آیه مذکور به مجرد این که ابراهیم احساس نگرانی کرد مهمانان علت نخوردن خود را اعلام کردند.
دست خالی نرفتن به مهمانی
در آیه 88 سوره مبارکه یوسف آمده است:
«وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاة»
«[برای دریافت آذوقه] مال ناچیزی آورده‌ایم»
مهمان نباید دست خالی برود و هر چیزی را به عنوان کادو و هدیه می‌برد نباید در نظرش بزرگ جلوه کند بلکه باید به خود یادآوری کند در مقابل لطف صاحبخانه هدیه او هیچ است.
برادران یوسف می‌گویند: «وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاة» ادب این سخن آن است که ما کار و هدیه خود را کوچک ببینیم و بالعکس باید نسبت به لطف دیگران توجه خاص داشته باشیم پس اگر خیری از دیگران به ما می‌رسد باید در نظر ما زیاد جلوه کند.
- اگر مهمان مجبور شد دست خالی به مهمانی برود خبر خوش یا دعای خیر برای میزبان داشته باشد.
«وَ بَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلیم»[3]
«و او را به پسرى دانا مژده دادند.»
مهمان برای میزبان دعای خوب و خیر داشته باشد تا میزبان خوشحال شود حتی اگر خبر خوبی نداشت می‌تواند از الطاف میزبان به خوبی تعریف کند.
«قالُوا أَ تَعْجَبینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ عَلَیکمْ أَهْلَ الْبَیتِ إِنَّهُ حَمیدٌ مَجید»[4]
«گفتند: «آیا از کار خدا تعجّب مىکنى؟ رحمت خدا و برکات او بر شما خاندان [رسالت] باد. بىگمان، او ستودهاى بزرگوار است.»
مثلاً مهمان بگوید: خدا الحمدلله به شما خانواده لطف فراوانی کرده و شما سپاسگذار الطاف حق بوده‌اید، نعمت سپاسگزاری شما را همگان ندارند صاحب خانه در این زمان احساس می‌کند مهمان نگاه مثبتی نسبت به او دارد.
کاری‌های خوب میزبان را به او یادآوری کنید و کم‌کاری‌هایش را پوشیده نگه دارید.
با دعوت به مهمانی رفتن
مهمان بعد از اذن و دعوت صاحب خانه باید وارد شود و خودش خودش را دعوت نکند.
در آیه 53 سوره مبارکه احزاب آمده است:
«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتَ النَّبِی إِلاَّ أَنْ یؤْذَنَ لَکمْ»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود،»
ظاهراً آیه درباره ورود به خانه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است امّا می‌‌توان آن را تعمیم داد.
ما گاهی اذن ورود را به زور از صاحبخانه می‌گیریم و می‌گویم: قطعاً فلانی از خاطرش رفته مرا دعوت کند، یا اینکه قبل از مهمانی اگر میزبان در جای دیگری باشد خودمان را در مقابل چشم او قرار می‌دهیم تا مجبور شود دعوتمان کند در حکم فقهی آمده است: «الماخوذ بالحیا کالغصب» هر امکاناتی که با رو دربایستی به ما داده شود غصبی است و سهم ما نیست، ادب این است که مجوز ورود مهمان از سوی صاحبخانه صادر شود.
به موقع وارد شدن بر مهمانی
در آیه 53 سوره مبارکه احزاب آمده است:
«إِلى طَعامٍ غَیرَ ناظِرینَ إِناه»
«در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید»
مهمان نباید منتظر غذا بماند بلکه صاحبخانه باید به سرعت امکانات پذیرایی او را فراهم کند.
پذیرش دعوت
اگر به عنوان مهمان دعوت شدید آن مهمانی را غنیمت بشمارید و قبول کنید.
در آیه 53 سوره مبارکه احزاب آمده است:
«إِذا دُعیتُمْ فَادْخُلُوا»
«هنگامى که دعوت شدید داخل گردید.»
مهمان حق ناز کردن و به تأخیر انداختن مهمانی را ندارد، حتی مهمان‌هایی که آخر وقت به مهمانی می‌روند کارشان با آداب مهمانی سازگار نیست، مهمان نباید چندان زود برود که صاحبخانه آماده نباشد و نه چندان با تأخیر برود که با آداب مهمانی سازگار نباشد.
بعد از صرف غذا سریع مهمانی را ترک کردن
در آیه 53 سوره مبارکه احزاب آمده است:
«فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا»
«و وقتى غذا خوردید پراکنده شوید.»
بسیاری از حرف‌های نامناسب برای طولانی شدن مهمانی است در حالی که اگر مهمانان بعد از پذیرایی، فضای مهمانی را ترک کنند فرصت برای گفتن سخنان بی‌فایده و بی‌ثمر فراهم نمی‌شود.
مانوس بودن مهمان با میزبان
در آیه 27 سوره مبارکه نور آمده است:
«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتاً غَیرَ بُیوتِکمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلى أَهْلِها»
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام کنید»
وقتی مهمان می‌خواهد وارد خانه‌ای شود باید مطمئن باشد که با اهل خانه مأنوس است.
طلب سلامتی
در آیه 27 سوره مبارکه نور آمده است:
«تُسَلِّمُوا عَلى أَهْلِها»
«بر اهل آن خانه سلام کنید»
مهمانی باید از گزند مهمان سالم باشد.
«تسلموا» ظاهرا سلام است ولی باطناً طلب سلامتی نیز هست، مهمان با ورودش هم می‌تواند آرامش بیاورد و هم خسارت. مهمان باید با نگاهی مثبت وارد خانه میزبان شود چنانکه دعاگوی آنها باشد و از ناحیه مهمان هیچ آسیب و خسارتی به میزبان نرسد.
با اجازه وارد شدن
در آیه 28 سوره مبارکه نور آمده است:
«فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فیها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّى یؤْذَنَ لَکمْ وَ إِنْ قیلَ لَکمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکى لَکمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَلیمٌ»
«و اگر کسی را در آن نیافتید، وارد نشوید تا به شما اجازه داده شود؛ و اگر گفته شد: «بازگردید!» بازگردید؛ این برای شما پاکیزه‌تر است؛ و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است!.»
اگر به شما اجازه ورود داده نشد حق ندارید وارد شوید، نگویید ما با صاحبخانه خودی هستیم، مهمان نباید با صاحب خانه براحتی احساس صاحب‌خانگی کند و باید با مجوز صاحب خانه وارد شود، اصلاً خانه شما نیست خانه صاحب خانه است و خانه دیگری حریم دارد بدون اجازه حق ورود ندارید، از سوی دیگر چرا ما گمان می‌کنیم اگر برای ورود اجازه گرفتیم صاحب خانه باید حتماً اجازه ورود بدهد چنین نیست، گاهی مشکلاتی هست که صاحب خانه از پذیرایی مهمان معذور است.
قرآن می‌گوید: «فَارْجِعُوا» فوراً برگردید، معطل نکنید تا شاید در تصمیم صاحب خانه تغییری حاصل شود، «هُوَ أَزْکى لَکمْ» این کار برای رشد و محبوبیت شما بهتر است؛ مهمان باید موجه و با حرمت نزد میزبان حاضر شود اگر صاحب خانه بخواهد به زور مهمان را پذیرایی کند عملش با شرع سازگار نیست «أَکرِمِ الضَّیفَ وَ لَوْ کانَ کافِراً»[5] «مهمان را اکرام کنید هر چند کافر باشد.»
مهمان درخواست خود را رسمی مطرح نکند
در آیه 10 سوره مبارکه یونس آمده است:
«دَعْواهُمْ فیها سُبْحانَک اللَّهُمَّ وَ تَحِیتُهُمْ فیها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ»
«گفتار (و دعای) آنها در بهشت این است که: «خداوندا، منزهی تو!» و تحیّت آنها در آنجا: سلام؛ و آخرین سخنشان این است که: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!»»
بهشتی وقتی وارد بهشت می‌شوند درخواست خود را رسماً مطرح نمی‌کند.
حرف نزدن پشت سر میزبان
در آیه 16 سوره مبارکه واقعه آمده است:
«مُتَّکئینَ عَلَیها مُتَقابِلین»
«در حالی که بر آن تکیه زده و رو به روی یکدیگرند»
مهمان پشت‌سر میزبان حرف نزند.
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] سوره یوسف، آیه 59
[2] سوره مبارکه یوسف، آیه 100
[3] سوره مبارکه ذاریات، آیه 28
[4] سوره مبارکه هود، آیه 73
[5] بحارالانوار (ط- بیروت) ج 67، ص 370
