ما در زیارت آل یاسین می‌گوییم:
«الْمَعروفُ ما أمَرْتُم بِهِ وَ الْمُنكَرُ ما نَهَيتُم عَنهُ»
«معروف آن چیزی است که امام به آن امر می‌کند و منکر آن چیزی است که امام از آن نهی می‌کند.»
با توجه به این فراز محدوده معروف و منکر وسیع‌تر از آن است که تاکنون می‌شناخته‌ایم.
مصادیق امر به معروف و نهی از منکر
معروف؛ توجه به قدرتمندی خویش
در سوره مبارکه جاثیه آیات ۱۲ و 13 آمده است:
«اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ * وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِنْهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»
«خداوند همان کسی است که دریا را مسخّر شما کرد تا کشتیها بفرمانش در آن حرکت کنند و بتوانید از فضل او بهره گیرید، و شاید شکر نعمتهایش را بجا آورید * او آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است همه را از سوی خودش مسخّر شما ساخته؛ در این نشانه‌های (مهمّی) است برای کسانی که اندیشه می‌کنند»
این آیه نشان می‌دهد که حضرت حق انسان را چنان قدرتمند آفریده که زمین و دریا را مسخر او کرده است.
قدرت و توان گسترده‌ای که حضرت حق به انسان عطا کرده معروفی است که باید مورد توجه قرار گیرد، از این رو اگر کسی احساس عجز و ناتوانی کند گرفتار منکر شده است. توجه به این توانایی‌ها سبب می‌شود که انسان از انجام هیچ امری احساس ناتوان بودن نکند.
قدرتمند بودن انسان الهی
مفسری می‌گوید: انسان الهی قدرتمند است. «سَخَّرَ لَكُمُ» بدین معناست که آسمان و زمین و هر آنچه در آن است در تسخیر شماست فقط کافی است بنده شوید به میزانی که در محضر خدای سبحان خضوع داشته باشید به همان میزان قدرتمندید و به میزانی که از عبودیت فاصله بگیرید احساس عجز و ناتوانی می‌کنید.
به عنوان مثال:
- اگر در واقعه کربلا هر یک از اصحاب ابا عبدالله علیه‌السلام چندین نفر را به هلاکت می‌رسانند به جهت آن است که بر توان شخصی خود تکیه نکرده بلکه قدرتی را به میدان آورده‌اند که خدای سبحان در اختیارشان قرارداده است.
- همچنین در جنگ ایران و عراق گاهی یک جوان، گردانی را به اسارت می‌گرفت و این زمانی است که بنده بر قدرت خدا تکیه می‌کند.
کاربرد آیه
- هر کس اراده کند می‌تواند از امکاناتی که خدای سبحان در اختیارش قرار داده بالاترین بهره را ببرد مثلاً قدرت استفاده بهینه از زمان را دارد فقط کافی است آن را به میدان آورد. قدرت درست اندیشیدن را دارد کافی است به آن جهت دهد. همچنین قدرت ترک عادات غلط را دارد مشروط بر آنکه توان خویش را بکار گیرد.
****
معروف؛ خدا بینی در مقابل منکر خود بینی
در سوره مبارکه جاثیه آیه ۱۵ آمده است:
«مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»
«هر کس کار شایسته‌ای بجا آورد، برای خود بجا آورده است؛ و کسی که کار بد می‌کند، به زیان خود اوست؛ سپس همه شما به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید»
معروف آن است که انسان بداند اگر توفیق خیر رسانی به دیگران را دارد، به نفع خود عمل کرده نه به نفع دیگران، از این رو قرآن از عبارت «لِنَفْسِهِ» استفاده می‌کند، یعنی سود عمل شما برای خود شماست.
گمان ناصحیح
مفسری می‌گوید: اگر کسی گمان کند که خیرات او برای دیگران نفعی دارد گرفتار سه پیامد منفی شده است:
- گرفتار خود‌بینی می‌شود، زیرا زمانی که خدمت خود را لطفی به دیگران ببیند آرام آرام دچار منیت می‌شود.
- انتظار جبران دارد و کمترین جبران توقع اکرام است.
- نگاه او نگاه اعلی به سفلی می‌شود یا به عبارتی دیگر نگاهی از بالا به پایین.
****
منکر؛ فریفته شدن به دنیا
در سوره مبارکه جاثیه آیه ۳۵ آمده است:
«ذَلِكُمْ بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَغَرَّتْكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ لَا يُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ»
« این بخاطر آن است که شما آیات خدا را به مسخره گرفتید و زندگی دنیا شما را فریب داد! امروز نه آنان را از دوزخ بیرون می‌آورند، و نه هیچ‌گونه عذری از آنها پذیرفته می‌شود»
منکر استهزاء مقدسات آن است که مقدسات جایگاه رفیع خود را از دست داده و افراد حرمتی برای مقدسات قائل نشوند. (توضیح آن گذشت)
منکر فریفته شدن به دنیا آن است که انسان در میان چرخ روزمرگی و ظواهر دنیا غرق شود. بدین معنا که نداند برای چه خلق شده و هدفش از آمدن و رفتن چیست.
مورد رحمت قرار گرفتن
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرماید:
«رحم اللّه امرء أعد لنفسه و استعد لرمسه و علم من أين و في أين و إلى أين.» [1]
خدا رحمت کند (کمال فرود می آید) بر کسی که سه چیز را بداند: از کجا آمده؟ اینجا کجاست؟ کجا باید برود؟
از کجا آمدهاست؟ «انا لله» بداند که از سوی خدا آمده است.
وطنش کجاست؟ بداند خدای سبحان دنیا را وطن موقت او قرار داده که به آن وارد شود و چون مزرعه‌ای در آن کاشت و برداشت کند و از محصولاتش به لطف حضرت حق محافظت کند.
به کجا می‌رود؟ «وانا الیه راجعون» بداند به سوی خدا باز می‌گردد.
کسی که به پاسخ این سه سؤال دست یابد بسیاری از مشکلاتش مرتفع می‌شود. زیرا فریب دنیا را نمی‌خورد و از دنیا به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به آخرت آباد استفاده می‌کند.
قرآن می‌گوید: گروهی گمان می‌کنند زندگی فقط در دنیا خلاصه می‌شود، اما خدای سبحان می‌گوید: «إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ»[2] اصل زندگی در قیامت است.
دنیا مزرعه آخرت
منکری که آیه به آن اشاره می‌کند آن است که گروه زیادی از مردم دنیا را خط پایان زندگی می‌بینند و عقیده‌ای به آخرت ندارند آنان که با چنین اعتقادی زندگی می‌کنند از انجام هیچ معصیتی ابا ندارند و از لذت بردن به هر قیمتی روی گردان نیستند. در حالی که اگر چنین نگاهی را منکر بدانیم و باور داشته باشیم دنیا تجارت‌خانه‌ای است که قیامت انسان را می‌سازد، و اگر دنیا را مزرعه‌ای بدانیم که زمینه ساز آخرت است به یقین بهترین محصول را خواهیم کاشت و لحظه‌ای از کاشت محصول خوب غفلت نمی‌کنیم.
از منظر دیگر می‌توان گفت: آنانکه در پی محبوبیت و موفقیت هستند ممکن است در دنیا به درخششی دست یابند اما به قول شاعر: خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود!
دلخوش شدن به دولت مستعجل منکری است که این گروه از آن غافلند، در حالیکه خدای سبحان انسان را برای محبوبیت در زمین و آسمان خلق کرده است «مَحْبُوبَةً فِی أَرْضِکَ وَ سَمَائِکَ»[3] او می‌توانست درخواست کند که خدایا مرا میان تمام آسمانیان و زمینیان محبوب کن! اما از این جایگاه غافل است!
کاربرد آیه
بی‌توجه بودن به گذر عمر و محدود شدن در دنیا منکری است که باید از آن چشم پوشید و معروف گذر از این تفکر ناصحیح است، آمده‌ایم تا توشه زندگی جاودان را ذخیره کنیم زیرا دنیا، مجازی بیش نیست.
تاریخ جلسه:98.7.11 ـ جلسه سی و چهارم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] الوافی، جلد 1، صفحه 116
[2] سوره مبارکه عنکبوت، آیه 64 «زندگی واقعی سرای آخرت است»
[3] دعای امین الله
