مقدمه
شایستگی اجتماعی به معنای برخوردار بودن از دانش‌ها و مهارت‌ها و توانمندی‌هایی که موجب ارتقاء فرد از سطح متوسط اجتماعی می‌شود؛ می‌باشد.
در بستر نهج البلاغه و در کنار سفره معرفتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام بحث را پیگیری کرده و راهکارهای کسب شایستگی اجتماعی را بیان می‌کنیم:
عدم توقع از دیگران
یکی از اساسی‌ترین رموز موفقیت و کسب شایستگی اجتماعی، عدم توقع و چشم‌داشت از اطرافیان است:
«الْغِنَى الْأَكْبَرُ الْیأْسُ عَمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ»[1]
«برترین بىنیازى و دارایى، نومیدى از آنچه در دست مردم است می‌باشد»
اطلاق کلمه «ناس» به این معنا اشاره دارد که انسان نباید از هیچ‌کس حتی همسر، والدین و فرزند خود توقع داشته باشد و این برترین ثروت آدمی‌ست. ریشه توقع از دیگران، خود را محتاج آنان دانستن است؛ بنابراین اگر کسی خود را تنها محتاج خداوند بداند دیگر از افراد توقع نخواهد داشت.
آسیب‌های متوقع بودن
نمایش نیازمندی‌ها
توقع از افراد، به شایستگی اجتماعی فرد آسیب می‌زند و موجب می‌شود که او از افراد درخواست‌های متفاوتی داشته باشد که همین درخواست‌های مختلف و مکرر نیز تهدید دیگری برای جایگاه اجتماعی اوست:
«مَاءُ وَجْهِكَ جَامِدٌ یقْطِرُهُ السُّؤَالُ فَانْظُرْ عِنْدَ مَنْ تُقْطِرُهُ»[2]
«آبروى تو چون یخى جامد است كه درخواست آن را قطره قطره آب مىكند پس بنگر كه آن را نزد چه كسى فرو مىریزى»
آبرو و شخصیت هر انسانی مانند یخی است که با هربار درخواست کردن از مردم کوچک‌تر و کوچک‌تر می‌شود؛ لکن اگر این درخواست‌ها نزد غنی مطلق یعنی خدای سبحان بیان شود؛ نه تنها چیزی از آن کاسته شده بلکه روز به روز بر عزت فرد افزوده می‌شود.
عدم بهره‌مندی از نعمتی – و به بیان دیگر فقر- تلخ و سخت است لکن در مکتب اسلامی، درخواست از دیگران جهت رفع آن نیاز تلخ‌تر و سخت‌تر است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در بخشی از نامه 31 می‌فرمایند:
«وَ مَرَارَةُ الْیأْسِ خَیرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَى النَّاس»
«و تلخى نا امیدى بهتر از درخواست كردن از مردم است»
با درخواست کردن، ولو در ظاهر نیاز فرد رفع می‌شود لکن به اعتبار و آبروی او لطمه‌ای می‌خورد که جبران آن آسان نخواهد بود.
اگر افراد درخواست‌ها و نیازهای خود تنها نزد خداوند و اهل‌بیت علیهم‌السلام مطرح نمایند خداوند از خزائن بیکران خود، آنان را تأمین می‌نماید.
ایجاد کدورت بین افراد
همچنین توقع از دیگران، تبعات منفی دیگری نیز دارد که هر یک از آن‌ها نیز به شخصیت اجتماعی فرد آسیب می‌زند. زمانی که فرد متوقع از اطرافیان باشد و انتظار او برآورده نشود؛ او از دیگران دلگیر شده و صمیمیت و محبت گذشته را با آنان نخواهد داشت. بسیاری از اختلافات و درگیری‌های خانوادگی بر اثر عدم برآورده شدن توقعات به وجود می‌آید.
برای کسب شایستگی اجتماعی، نباید هیچ انتظار و چشم‌داشتی از دیگران داشته باشیم؛ برای مثال استاد نباید توقع فهم و درک از همه شاگردان و یا مادر توقع تشکر از فرزندان داشته باشد.
تاریخ جلسه: 98/5/8 ـ جلسه 5
برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی
[1] نهج‌البلاغه (مرحوم فیض‌الإسلام)، حکمت 326
[2] نهج‌البلاغه (مرحوم فیض‌الإسلام)، حکمت 338
