مقدمه
شایستگی اجتماعی به معنای برخوردار بودن از دانش‌ها و مهارت‌ها و توانمندی‌هایی که موجب ارتقاء فرد از سطح متوسط اجتماعی می‌شود؛ می‌باشد.
در بستر نهج البلاغه و در کنار سفره معرفتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام بحث را پیگیری کرده و راهکارهای کسب شایستگی اجتماعی را بیان می‌کنیم:
تأثیر «کلام» در شایستگی اجتماعی
«رُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَتْ نِعْمَة»[1]
«چه بسیار کلمه‌ای که موجب از دست دادن نعمتی شود!»
شایستگی اجتماعی نعمتی‌ست که برای حفظ آن، باید توجه و دقت کافی در سخنان خود داشته باشیم و به خود اجازه بیان هر سخنی را ندهیم. سخنان نابجا و غلط آسیب جدی به زندگی و شخصیت فرد وارد می‌کنند. به بیان دیگر، مراقبه گفتاری موجب اعتلاء شخصیت فرد می‌شود.
تنوین «کلمة» برای تحقیر و تنوین «نعمة» برای تعظیم است؛ گاه انسان سخن کوتاهی بیان می‌کند که موجب از دست دادن نعمت عظیم و باارزشی می‌شود.
عبارت حضرت به طور مطلق بیان شده و در این امر فرقی بین کلام جدی و شوخی وجود ندارد. گاهی انسان کلام نادرستی را با بذله‌گویی بیان می‌کند لکن اثر آن کلام جدا موجب آسیب می‌شود.
بی‌برنامگی، مانع کسب شایستگی اجتماعی است
حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در بیان صفات مؤمن فرمودند:
«…مَشْغُولٌ وَقْتُه…»[2]
مؤمن برای زمان خود برنامه‌ریزی دارد. انسان موجه برای اوقات خویش برنامه صحیحی داشته و می‌داند بدون برنامه‌ریزی در جامعه موجه نخواهد بود. علما توصیه می‌نمایند که اگرانسان خود برای زمان خویش برنامه‌ریزی نکند؛ شیطان برای او برنامه‌ریزی خواهد کرد. مانند یک فضای خالی میان دو ساختمان که اگر در آن چمن کاشته شود؛ دیگر کسی در آن‌جا زباله نخواهد ریخت.
بی‌برنامگی موجب بی‌نظمی و بی‌نظمی موجب پریشانی فرد و درگیری او با اطرافیان خواهد بود؛ در نتیجه از شأن اجتماعی او کاسته می‌شود.
برنامه‌ریزی موجب می‌شود که اطرافیان نیز انتظارات بیجا از فرد نداشته باشند زیرا می‌دانند که زمان برای او آن قدر باارزش است که وقت بیکاری ندارد تا با انجام امورات کم‌ارزش آن را پر کند.
*البته برنامه‌ریزی بایستی شناور بوده تا در صورت پیشامدهای مهم، امکان تغییر آن فراهم باشد.
تاریخ جلسه: 98/5/15
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت373
[2] نهج البلاغه(مرحوم فیض الاسلام)، حکمت325
